Aquel zoqueiro (20)

.../...
Chegou a hora de partir para Caraño, así que saquei da corte a nosa besta para que a aparellase meu padriño. Era unha alazana altísima, de patas finas; daba unhas mulas coma castelos, pero tiña un defecto, que de tan lista que era, ao cinchala, inchaba as tripas, e aos poucos, ¡carga ou cabaleiro ao chan! Pero meu padriño foi precavido, que de subido á montura mandoume tirarlle da cincha, tensala, ata o seu punto correcto, por sorpresa, así que lle remachei aquelas correas en condicións, e despois diso dinlle unha palmada nas ancas para que rompese a camiñar.

-¡Boa viaxe! –Desexeille.

-O peor será á volta, se nos dan ese froito, que teremos que vir andando..., e menos mal que levo esta caiada!

O Zoqueiro tamén amosou para despedilos:

-Tocaio, se vedes á miña María aló por Cubeiro dádelle as miñas lembranzas, que adoita visita-la filla, pois o xenro, o noso Nicolás, da Guerra para acó, daquelas molleiras na trincheira, ten certas dificultades para tirar polo folgo...

-Nese caso xa lle faremos unha visita ao teu Nicolás...; ¡se se deixa ver!

O Zoqueiro quedouse ollándoos por un intre, ata perdelos de vista, ata que cerraron a cancela grande, e despois diso comentoume:

-Se eu fose teu avó, polo camiño íalle contar unha de medo ao Carballeiro, tan grave que se lle quitasen as ansias desa renda, ¡nin só, nin acompañado! ¡Mira que chamarnos “ratume” aos de Caraño...! Algún haberá, ¡seguro!, pero nunca se pode xeneralizar... O malo do caso é que teu padriño é un cabaleiro, ¡tanto dacabalo como se vai a pé! Ratumes tamén as houbo no propio Montecubeiro, e teu padriño sabe dun caso que llo debera contar ao seu sobriño...

Máis que polo que dixo, pola forma de enuncialo, chamoume a atención aquel misterio:

-Vostede ten a ese señor por un covardica, ¿non si? ¿Acaso polas costuras que ten na cabeza, dos paus que leva recibido?

-Non vou por aí... O conto que lle contaría eu ten os seus perendengues, pero non serei quen che diga o nome concreto dos afectados, ¡que se di o pecado, pero tápase o pecador!

-Conte, logo:

-Resulta que unha señora moi aseñorada desta parte do país fiouse dun veciño de porta con porta, baixo promesa de levala ao altar, ¡mais o gran pícaro a onde a levou foi a detrás do palleiro...! Os pais da rapaza, de común acordo co morgado, co irmán da casa, asignáronlle un cacho da propia vivenda, e tamén unhas leiras de fácil servizo, en vista de que aquel mozo cambiara de idea...; ¡ou cambiara, ou nunca a tivera! Sabedor diso, o pretendente doutra das irmás, fixo os posibles para poñer a súa nun estado similar, e cando empezou a engordar, propúxolle ao futuro sogro que abrise a carteira, tal e como fixera coa primeira. "¡Con unha vai ben que a túa tiña a experiencia de súa irmá...!" Casar, casaron, pero tivo que levarse a moza sen un legado especial..., ¡ou deixar en coiros ao da casa!

-¿Onde pasou iso, señor, que nunca tal oín?

Pero o Zoqueiro fíxose o xordo e seguiu:

-Cando morreu o patrucio, aquel xenro que non puidera ser compracido a pesares do seu plaxio, da súa manobra, da súa, pretendida, imitación, deuse de servizal, e ofreceuse para afeitar e vestir ao cadáver. ¡Xa, xa! O que quixo o perillán foi quedarse co morto no sobrado, a soas, e de paso botarlle as gadoupas á súa Cédula Persoal, que era o documento de entón. Cando o fillo da casa quixo ordenar os papeis herdados botou de falta a Cédula, que non apareceu por ningures, e iso que lle constaba que a tiña pagada seu pai en tempo e forma.

O asunto semellaba ter picardías, así que estiven atento:

-Despois de enterralo, mesmo ao día seguinte, o xenro barbeiro aparellou a besta e largouse para Lugo, a xunto do Escribán Montero Lois... Para un pouco, que non levo a historia polos seus pasos, -explicoume-, que aquel xenro pasouse primeiro pola catedral...

-¡Era o lóxico, rezarlle ao sogro...! –Permitinme interromper, máis inocente cós anxos.

-¡Frío, frío! Á catedral foi, que alí logrou tres testemuñas, tres mendigos, que a cambio de comer quente por un día fixeron o papel que se lles encomendaba: Ao más vello deulle a cédula, coas instrucións de que declarase ser e chamarse tal e como poñía no papel; os outros dous ían para firmar como testemuñas. O Notario, o Escribán, de ben untado, escribiu tal e como conviña: Aquel mendigo, o portador da cédula, que xa entendedes que non era o morto senón un vivo, fíxose pasar por titular da Cédula, séxase, por Fulano de Tal e Tal, quen se dispoñía a testar con aquelas dúas testemuñas, falsas, e con data do mes anterior. ¡Do mes anterior! –Subliñou o Zoqueiro. -Nin que dicir ten que, con estas martingadas, a segunda das irmás tamén resultou mellorada, ¡aparentemente, un mes antes de morrer seu pai! A fe notarial prevaleceu...; quero dicir, a mala fe, porque daquela non existía iso de comunicar a Madrid as últimas vontades en tempo e forma!

Fose conto, fose realidade, para entender aquilo eu non estaba capacitado, así que llo dixen:

-Tío Xosé, de todo iso non entendín nada...

-¡Nin falta que fai, pois os contos sempre se contan para diversión de quen os conta..., que aos demais incluso poden doerlles!

-¡Se vostede o di...! Conto, ou non, ¿que pasou co testamento, co falso?

-Xa cho dixen, prevaleceu..., ¡por ser, ou parecer, o de data máis recente! E como o patrucio realmente fora a Lugo días antes da súa morte, que por aquí non había médicos..., ¡non se puido demostrar a falsidade, por máis que fose evidente!

A Guerra de España, cos seus secreteos, aínda quedaba cerca, e os rapaces estabamos acostumados a que se nos falase coa mínima claridade, así que non me atrevín a insistir, pero tampouco fixo falta pois anos adiante meu propio padriño referiume, confirmoume, aquelas cambadelas irresolubles, das que foi vítima directa.

-¿Tío Xosé, vostede foi á guerra?

-¡Non, que ma trouxeron á casa; e a ti tamén, que aquí en Montecubeiro, con quince fusilados, xa foi guerra, xa!

-Daquela, cando tiña seis anos, aquí mesmo, nesta palleira, cheíña de herba, ben pensei que mataban a meu padriño...

O Zoqueiro tiroume da lingua e relateille canto lembraba daquel tráxico episodio:

-Despois de comer saíra eu só da cociña, que me gustaba espanzullarme na palleira, nesta herba que sempre queda restrebada aquí por diante, pero segundo viña nin sei como se me foron os ollos para o tellado da Casa Grande, e daquela vin tres ou catro homes, arremangados e cunha camisa azul, apuntando para acó coas escopetas. Volvín a entrar na cociña, a toda mecha, feito lume e pavor, así que saíu comigo meu avó; iso si, coa cachaba na man, que sempre a deixaba, e a recollía, na cabeceira da banca... Meu pai, daquela escapado, fórase ao monte, días antes, pero a min, ao cativo, dixéranme que ía Tras da Serra, para facerlles unhas partillas...

O Tío Xosé parou de darlle ao legre, sumamente interesado no episodio:

-¡Cómame nunca o diaño, o medo que pasaches...; un neno..., case de teta!

-¡Non tal, que xa tiña seis ou sete anos! Mesmo ao saír vímonos rodeados, aquí, na eira, de moitos gardas e falanxistas; tantos, que nin se me ocorreu contalos. Sen mediar palabra, un daqueles gardas, un Cabo, un tal don Jesús, de aló de Gomeán, que o coñecía meu avó, fíxose cunha colmeira destas de empalla-la herba, que estaba chantada por diante do feo... Mire, foi esta, que aínda a temos aquí, neste curro das ferramentas... Despois diso, e sen mediar palabra, que aquí houbo máis silencio que nun enterro..., trouxeron unha escaleira de aí adiante, de xunto do palleiro, e arrimárona á herba, dous ou tres, que dos outros, o que non lle apuntaba a meu padriño apuntaba para a parte de arriba da herba... O tal don Jesús subiu pola escaleira, pero engorde, sempre ollando para arriba, e coa colmeira na man. Desde que se viu encima deu en cravar aquela colmeira na herba, tan minuciosamente coma se estivese cortando zorza... Os outros, no entre tanto, disparaban para arriba, todo seguido, que ata non sei como non lle atinaron ao Cabo, e iso que o facían para protexelo. Eu estaba esperto, esperto pero inmóbil; máis parecía que estivese na cama, soñando un pesadelo aterrador. Meu padriño, ao contrario, coa cachaba alzada, como pensando a quen darlle de primeiras, díxolles, cunha certa flegma:

-¡Ai, ho, se tanto vos apetece relar esa herba, aí no curral teño unha carretada de toxos da mariña, para a egua, e daquela podedes axudarme a picalo!

-¿Que, que había na herba...? –O Zoqueiro, que xa se imaxinaba a resposta, pero quixo oírma.

-¿Na herba? ¡Nin ratos, pois, se algún había, ou os mataron con aqueles tiros, ou fuxiron para abaixo, para acurruncharse entre as canas de debaixo da herba! O que querían eles era pinchar e matar a meu primo Daniel, que o supoñían escondido na parte de riba da herba; ¡eles saberían o por que de semellante estupidez, pois ata un neno sabe que no tufo do feo non hai diabro que resista unha hora, canto máis unha persoa!

-Cóntame do voso Daniel...

-Meu primo, que o era por partida dobre xa que seu pai negouse a recoñecelo, e quen realmente facía de pai era seu tío, meu avó e padriño, tan de esquerdas era que cando o chamaron a filas os de Franco, marchouse da casa, facendo que ía a Mosteiro para colle-lo coche da Liña... Coincidía feira, así que todo o camiño, enlamado que estaba aquel día, foi deixando as pegadas dos seus zapatos de goma, e a tía María, súa nai, seica foi, co seu cestiño dos ovos na cabeza, dicíndolles ás veciñas: "Mirade as pegadas do meu Danieliño, que vai en Lugo para servi-lo Rei, e iso que é de esquerdas! Deus lle dea sorte, que iso das Asturias seica está gravísimo, que mira ti que volver cos mouros á Covadonga, traídos por ese Franco, que me dixeron que pasaron pola estrada de Castroverde, e que levaban uns calzóns de cueira..., seguramente para acubillar o que vaian roubando!"


Os "Regulares" ao seu paso por Castroverde, camiño de Asturias.

-En Caraño díxose que andou escapado, e que incluso durmiu nas chousas de Cubeiro...

-Seino, pero medio escoitando, que de estar eu presente, ese segredo gárdanmo. Do que lles teño oído, ao chegar á Cardona gardou aqueles zapatos e púxose unhas zocas, que así foi para ao monte do Carboeiro, cara á Carballamarela, ¡sen deixar rastro! Días despois, seica por mediación doutros fuxidos, deu en escribirlle cartas á nai, co cuño de Tineo, que llas remitía un amigo seu, onde dicía estar destinado. Pero os franquistas, nin sei como, descubriron aquela artimaña, e dérono por desertor, así que houbo os seus máis e os seus menos para librarse do pelotón. Os azuis precisaban carne de canón, que non lles chegaba cos mouros, así que medio lle perdoaron a cambio de ingresar, con carácter indefinido, quere dicirse, con recargo, nun Tabor de Regulares. O caso foi que, a falta de españois, o Capitán fíxoo Cabo Furriel, e entre os dous repartían as raspiñadas dos subministres da tropa..., ¡que el licenciouse con cartos!

O Zoqueiro puxo cara de asombro, que ben llo notei:

-¡Chacho...! ¿E ti lémbraste de todo iso, co pouco que che contaron...?

-¡Igualiño que de canto nos pasou esta mañá! Un daqueles gardas quixo arrincarlle a cachaba a meu avó, con toda seguridade para zoupar á súa irmá, á tía María, para facela cantar, pero seu irmán loitou co Garda, o que se di a brazo partido, coma quen o fai cun león, e niso deron en facer que lle tiraban tiros... Miña tía choraba pero non falaba; seu irmán si o fixo, que os tratou de todo, a berros, con insultos que nunca llos oín repetir, ¡pero estaba de Deus deixalo con vida, que nos facía moita falta!

O Zoqueiro fíxose de cruces, ¡que igual copiara de miña madriña aquel rito!

-¡Ata non sei se viredes daqueles frades, que foi moito aguantar de Deus, quince ou vinte mártires..., nunha soa parroquia!

Eu, modestamente:

-Señor, non todos lle eran desta, que algún veu, ou o trouxeron, de fóra, tal que o Mestre de Rico do San Bernabé da Xesteira, que incluso lle cortaron os collóns, aí na serra, arriba de Vilarín...

.../...