Aquel zoqueiro (15)

.../...
Aquela noite, a terceira do Zoqueiro, tamén estaba no cociña da Casa Grande, coa pucha coma sempre caída enriba dos ollos, aquel señor da Ínsua, ¡outro Xosé, que poucas casas se libraban de ter un home de tal nome! Levara unha vaca ao boi, xa con noite pecha, sen decatarse de que a tal hora aquel "Sultán", que así lle chamaban ao touro, estaba anoxado de tanto amor, de tanta compracencia con aquelas hurís, a cal máis deshonesta! En vista diso, o señor Senén invitárao a cear cos da casa, dándolle tempo ao tempo, e penso que ao boi, para ver se era capaz, pero máis tarde, de desnevarse. Todo iso se cumpriu, mais, como da noite non se libraba, o bo do señor optou por entrar nunha daquelas partidas gratuítas, nas que tan só se xogaba o divertimento. Aproveitando que daba outro, cravoulle os ollos á "madrileña", coma quen espera recibir unha mercé, e pregoulle, moi interesado no caso:

-Manueliña, muller, que desde que nos contaches aquilo do "metro", vindo da feira, a min non se me vai da cabeza. ¿Quen foi capaz de facer unhas toupeiras tan grandes como para mete-lo tren por debaixo da terra? ¿Non serían os ananos, eses que viven nas covas por debaixo dos castros, tal que na miña Grova, na de Ínsua, por xunto do voso castro de Sarceda? ¡E que encima nos digas que hai que baixar por unhas escaleiras, e que nada teñen que envexar ás do noso campanario...!

-Pues, le es verdad, ¡por mi salvación!

Ton, que ademais era un gran amigo do Ínsua, deu a cara pola "súa" Manuela:

-Xosé, parece mentira, vindo de ti, que teñas esas dúbidas, que ben sabes que esta rapaza é tan certa coma a Virxe do Rosario...

Aquilo puidera tomarse a blasfemia, pero non era literal o sentido do Ton, que ben que se explicou ao notar certo escándalo na xente da ruada:

-Dixen, e quixen dicir, que é tan certa coma a Virxe do Rosario, pois, sabido é que sen o rosario, maiormente en familia, as ánimas non se van das casas, que xa di o noso Cura que as doas, as contas do rosario, son como escaleiras para rubir ao Ceo...

A aludida, sen saírse do tema central:

-Mire como es la cousa, que nunha distancia como desde aquí á su Ínsua, le hai tres o cuatro toupeiras, tres o catro salidas; ¡y quien dice salidas, también dice entradas!

-¡Muller, o que é saídas hainas en todas partes..., pero din que as de Madrid non o disimulan!

O Ínsua, que era un pícaro, especie que sempre abundou nesta bisbarra, gozou dándolle a volta á "saída" daquela santiña da costureira, pero esta continuou coas explicacións, máis inoente que algún dos nenos que aparentábamos argallar ao redor dos maiores, pero tamén tiñamos orellas, que non toda a malicia se nos quitara no bautizo.

-En las salidas, -puntualizou-, se abren las puertas, todas, todas juntas, pero automaticamente, que allí no hay ningún cura que diga eso del "Ite Missa est!", que ya nos largamos, sin más, todos juntos, a las carreiras, atropellándonos más aún que en las portas de nuestra iglesia.

-Muller, será, será iso, que eu confío en ti, ben as cheas coma no cura, pero, ¿iso do metro...? Tes que perdoar, pero sigo sendo dos da vara, da vara de medir, que aí te-lo caso dos tendeiros, que che din que miden polo metro, pero o que aplican é a vara castelá, que despois vides as costureiras, as costureiras e mailos xastres, ¡e daquela, ou é que raspiñades na tela, ou é que encollen eses metros dos tendeiros! Mirade, -engadiu o Ínsua-, mirade o que son as aparencias, que o outro día, indo precisamente para o teu lugar, para Sarceda, topei con ese vello do Podriqueiro, co caseiro dos Moreiras de Pena, que estaba rifando co Piepito de Cobula por culpa dun augueiro, e nisto que o Cobula tamén se puxo saído, ¡saído de conduta!, e deu en tourearse, que a pouco lle zoupa ao Podriqueiro coa roda dos prados. O bo do señor, que tiña por alí cerca un fillo, o Severino, pediulle árnica: -"Severo, date de pedras..." Pero o rapaz, en vez de axudarlle ao pai, botouse a correr cara á casa, cara ao Podriqueiro. Naquel intre, segundo viña cara a min, estirei a miña aguillada para detelo, que ata lle berrei: -Pero, home, vaia fillo que es; teu pai pedíndoche que te deses de pedras, que lle atizases con elas ao Piepito, e ti, no canto diso, décheste de pernas! Daquela, o dito, que neste mundo, de lo oído y de lo leído, nada creído; y de lo visto, ¡la mitad!

Houbo que deixalo por imposible, pero a verdade é que, por aqueles tempos, e iso que existía o "Fiel Contraste de Pesas y Medidas", a cousa do "metro", fose lineal ou metropolitano, aínda estaba verde.
-.-

A novena das ánimas. Ao día seguinte miña madriña espertoume tan cedo que ata lle dixen que non, que non era posible que o tío Xosé se puxese a zoquear tan de madrugada, que nin se vía o ripeiro.

-¡Ai, si, meniño, pero eu chámote para que me acompañes á novena, por se me dá un mareo na igrexa, que ese convento puxérono tan arriba, tan cerca do Ceo, e eu, que vou para abaixo...!

-¿Madriña, e non podemos rezar desde aquí? ¡Que suban as nosas oracións, que elas non se cansan!

Demostroume o contrario:

-Mira, meniño, dunha parte, que os nosos defuntos están soterrados nesa campa de San Cibrao, uns dentro da igrexa, e os outros, os máis recentes, no cemiterio do atrio, cousa favorable para as ánimas, pois como é un sitio frío, as quenturas do purgatorio hanlles ser máis levadías. Tamén está iso do noso cura, de don Benito, que é algo xordo, ¡ou é, ou se fai!, e daquela, se rezamos desde aquí, desde a casa, como el é o recadeiro de Deus, o intermediario, ¡igual non presenta as nosas ofrendas!

-Madriña, é que..., é que..., se saen todos xuntos do purgatorio, tantos que morreron este ano, igual nos atropelan, ¡como pasa nas feiras cando hai paus!

As miñas filosofías eran razóns de mal pagador, así que, de acompañala, non me librei. Vestímonos engorde, que era como sempre me aconsellaba facelo, “O que non é aseado consigo mesmo, quen non respecta o seu propio corpo, mal pode respectar aos demais”. Se meu padriño era un Quevedo retrancudo, miña madriña parecíase a Santa Tareixa de Ávila, unha mística que, en vez de cartos, levaba a Deus na faldriqueira. En consecuencia, collín a aljofaina e trasfeguei unhas ferradas da sella da cociña, aquela tan bonita, tan feita, coas doelas de castaño ben lixado e as asas e mailos aros de latón amarelo. ¡A auga estaba tan fría, que a pouco se me fan carazos nas pestanas! De xabón, nada, que seguía escaseando, aínda que nós faciámolo na casa, saponificando, ¡vaia verba!, as graxas animais sobrantes, con algo de sosa cáustica.

Meu pai fixera, ad hoc, cunhas táboas desempenadas e ben conxuntadas, uns cubos estreitos e longos, dun metro de largo, destapados no sentido lonxitudinal, e alí se vertían aqueles saponificados, coidando de non queimarse nas mans. Unha vez fríos, subiámolos ao hórreo, onde tiñan que endurecerse por espazo de dúas ou tres semanas. A fase final consistía en pasarlles un coitelo polos laterais, ou en desface-lo molde, librando así as adherencias; por último, de lograda aquela barra, tronzábase cun arame estirado, ¡coma quen serra un queixo!

Ese xabón era para a roupa, ou para as mans sucias, que só se lavan con xabón, -dicía meu padriño-, os "cara lavadas", e nós non as tiñamos así, ¡a Deus grazas! Con esa técnica sabida e practicada, na miña casa non se facía coada, pero na doutros veciños aínda si. Os inconvenientes da coada eran varios: que a cinsa tiña que ser de boa madeira; e despois, cribala, meticulosamente, cun cribo de redes de arame moi fino, pois coas peneiras de pel de cabra, ao te-los buratos feitos á man, cun sacabocados, resultaba un po groseiro, con impurezas que danaban a roupa. Tamén ocorría que as olas de barro resistentes ao lume, ou á auga quente, adoitaban facelas cativas, e había que repetir as lavandas, pouco menos que prenda a prenda. Os caldeiros de cobre soltaban cardenillo; e aqueles potes de fundición, por ben que se lavasen, sempre conservaban algo de cotra na superficie interior, graúda. En calquera dos casos, xabón ou coada á cinsa, importaba moito un bo clareo no prado da herba verde, ou nun arró, preferiblemente aproveitando o orballo. Pero volvamos á nosa viaxe, ¡sequera sexa para que non se enfaden as ánimas!

No meu caso, máis ou menos coma o resto da veciñanza, para ir á igrexa: Medias novas, daquelas de lá da casa; o calzón, xeralmente de pana, o novo, aquel que non tiña mendos…, ¡aínda! Camisola do tear, pois o lenzo da feira era privilexio das Casas Grandes; facíannolas as costureiras, xeralmente co colo capado, ou sexa, sen puntas, cousa que me desagradaba desde que vira que os señoritos levábanas doutra maneira, pero díxoseme que aquí coma aquí, e alí coma alí. Por sobre da camisa, mentres durou, gocei dun xersei de punto, "oro viejo", feito con aquela lá excepcional que nos mandara desde Montevideo unha tía de miña nai. (Tanto lle quixen a aquela lá amorosiña que aínda hoxe, cando oio ou leo o nome de "Monte-vide-eo" sinto unha especial emoción, digamos que, de agradecemento). De cubrición, e tamén me amolaba porque meus primos de Pousadela nunca a levaron, aquela puchiña sen rabo, sen o seu remate, pois, brincando ao salvaxe, cortáranma cunha navalla uns compañeiros da escola de Maxide alegando que esas puchas dos nenos grandes había que “capalas”, pero nunca me dixeron a razón diso. De zocas, as dos domingos, as mesmas de ir ás feiras, mouras, tinguidas de sarrio.

Miña madriña, pola súa parte, pediume que lle tirase daqueles cordóns do seu xustillo, que lle gustaba andar cinguida, coma unha moza, tirando das tetas para arriba, coma as mozas, que tal parecería se non fose porque empezaban a caerlle os dentes. Despois retirou da hucha a súa mantela de estameña, limpísima e ben alisada co ferro das brasas! Asentouna, salerosa, con volta e media por riba daquel refaixo de baeta colorada. De complementos, a chambra, o pano da cabeza e maila touca de flocos. ¡Xa digo, feita unha moza a non ser por aquela contrariedade de que aínda non se inventaran os dentistas, pois aquel Landriz do Fato era un simple sacamoas.

-Madriña, mentres vostede lle prepara o almorzo ao Zoqueiro, ¿adiántome para dicirlle á señor Virtudes se quere vir connosco á novena?

-Meniño, -e retívome polo brazo-, en materia de relixión o correcto é predicar co exemplo, sen tirar de ninguén, pois as devocións, se son só polo que dirán, quédanse en simples parodias; ¡teatro de fariseos! E logo outra cousa, que para a Misa e para o muíño, non agardes polo veciño; ¡iso, nunca, xamais!

O Zoqueiro xa baixara do cuarto novo, que daquela tiñámolo con camas, maiormente para o veraneo dos parentes de Madrid, que despois das fames daquela guerra incivil ben que lles gustaba come-las fabas ao caldeiro no seu punto de orixe. Como nós tiñamos que comungar na Misa das Ánimas, xaxún tridentino, por suposto, pois nada, que alpeiramos nun santiamén, deixando quedar ao Zoqueiro en solitario, estirando nas papas do seu almorzo.

O camiño da igrexa, de tanto ir e vir, estaba ben sinalado, ben trillado, incluso polas abas de Ribón, ¡do Río Bon, abondoso, que así lle chamabamos para distinguilo do seu principal, do Azúmara, que se xuntaban aló abaixo, nun sitio angosto, sen por iso deixar de ser pintoresco, precisamente nas Pontes das Cavozas. O que xa pasou máis veces, que o nome, para os mapas, levábao o máis cativeiro, aquel Azúmara, nado nas fontes de ídem, ao remate, ou ao principio, segundo se mire, dunhas praderías remanentes, charqueiras, que de aí vén ese topónimo de Sarceda. O val de máis arriba, tamén húmido, e por tanto colaborador desa canle, coñecíase como As Veigas dos Feás. Aquel ano dábase o casual de que tiñamos os carreiros, os carreiros e mailas corredoiras, limpísimos, tanto de fentos como de silvas, que os rozara, precisamente pola festa do Santo, aquel Evaristo de Candal, aquel señor do “carneiro”, comprado e papado, ¡todo de terceiros! ¡Señor do carneiro, pero tamén das fillas, dous soles, que ían para missis, pero primeiro había que crialas, espigalas, sen mácula, maiormente nas pernas, que é o máis admirable, o máis distinguido, dunha muller, pois, para pateños, chegamos os homes!

De postos á nosa andaina, nada máis abri-lo cancelo da eira, deume por preguntarlle á avoa-madriña polo significado daqueles sitios polos que íamos transitando.

-Meniño, canto eu saiba voucho dicir, pero sonche respostas de segunda man, que iso mesmo téñollo preguntado, eu, ao teu padriño, que ben sabes que vin casar de fóra, aló de Librán, ¡aos dezaoito anos, que xa é inocencia! Pero tes razón, que non interesarse polas cousas que puxo Deus no noso camiño coido que é facerlle un desprezo…; ía dicir, ao Deus que as fixo, pero tamén é ofende-la memoria dos nosos antepasados, que se lles puxeron nome ás cousas, unha por unha, foi para que os seus descendentes as teñamos por nosas, para que lles demos aprecio.
.../....