En febreiro do ano pasado celebrouse na cidade alemá de Weimar o primeiro centenario da república que leva o seu nome e, aínda que os medios fixéronse eco no seu día dos actos conmemorativos, o recordo daquela época podería servirnos para reflexionar tamén hoxe.
Ao final da Gran Guerra, o Reich alemán, constituído por Otto von Bismarck case cincuenta anos antes, sufriu unha crise interna que forzou a súa inevitable capitulación. Ante a inminencia da derrota, moitos soldados e oficiais negáronse a obedecer a unha
elite que ía mandalos ao sacrificio nunha guerra xa sen sentido ningún. A eles uníronse obreiros de cidades como Kiel, constituíndo asembleas e reclamando o fin da contenda e un cambio político cara a un réxime democrático. Por mor dos graves disturbios que percorrían o país, especialmente en Berlín, un grupo de elixidos para redactar a nova constitución marchou a Weimar, a cidade na que viviran Goethe ou Schiller, dando así nome á nova república. O documento elaborouse entre xaneiro e agosto de 1919 e dous dos seus logros fundamentais foron a declaración da igualdade entre homes e mulleres (elas tiveran un papel vital nas fábricas durante a contenda) e unha regulación do traballo que establecía salarios dignos e unha xornada laboral de oito horas, así como prestacións por desemprego, tan criticadas no seu día como a renda social mínima hoxe.
Produciuse entón unha revolución que abarcaría diversos eidos da vida cotiá, algúns dos cales hoxe poden sorprendernos, como a creación de vivendas sociais dotadas de auga corrente, calefacción, cociña de gas e cuarto de baño. Outros foron a liberdade de prensa, as novas formas máis emancipadas de entender a sexualidade e unha enorme creatividade e experimentación nun eido cultural que representaba o comezo dos tempos modernos e cuxa importancia segue vixente. Aínda hoxe seguimos a ler con paixón a Bertolt Brecht ou a Thomas Mann ou escoitando a música de Kurt Weill. E é imposible negar a visible influencia de artistas como George Grosz nas artes plásticas, de Walter Gropius e a Bauhaus no deseño e na arquitectura ou de Fritz Lang ou Walter Ruttmann no cinema de hoxe.
O soño non ía durar moito. Aínda que de cotío cítanse a sombra da Gran Guerra e as consecuencias do Tratado de Versalles como razóns que contribuíron ao afundimento da república de Weimar, hai outras. Unha delas, que os socialdemócratas mantivesen nos seus postos á elite social alemá conservadora, antidemocrática e antisemita. Outra, as sucesivas crises económicas, como a hiperinflación de 1923, na que o marco perdeu todo valor, e o famoso crac da bolsa de Nova York de 1929, que deixou no paro a un terzo da poboación activa. A iso sumouse un mapa político diverso, cheo de partidos desnortados, agás os máis extremistas. A derrota da democracia foi posible grazas aos continuos ataques da dereita tradicional aos que se xuntaron, lexitimados por ela, os do partido nazi e as súas violentas proclamas incendiarias.
No seu luminoso libro La Alemania de Weimar. Presagio y tragedia, reeditado por Turner o ano pasado, o historiador Eric D. Weitz, do City College de Nova York, cóntanos todo isto e, ao lelo, é case imposible non ver un paralelismo entre o noso tempo e aquel. Sobre todo ao escoitar o xeito no que falan algúns políticos, pero tamén non poucos medios e cidadáns contaxiados por eles e pola clase política. A historia de Weimar debería servirnos como sinal de alarma para lembrar a fraxilidade dos sistemas democráticos e as consecuencias ás que pode levar o ataque e o cuestionamiento sistemático e implacable das institucións en períodos de crise como o actual. Do que pode ocorrer se a política convértese nunha loita tribal polo poder, que só procura, no ataque arbitrario, a satisfacción partidista e electoralista. Se non hai un consenso para facer fronte ás crises futuras e calquera cuestión, por nimia que sexa, convértese en arma arreboladiza que busca desencadear enfrontamentos entre a cidadanía. O que traerá o futuro, non o sabemos. O que veu despois de Weimar, si e sería mellor non repetilo.
