Xosé María Díaz Castro, amigo

Hai moitos anos, aló por 1970, preparei un estudio sobre os poetas da Terra Chá, e entre os moi numerosos creadores existentes atopei un, magnífico, chamado Xosé María Díaz Castro, que manexaba un galego fermoso cunha mestría propia dos clásicos máis destacados. Utiliceino, mencioneino, pensando que levaba morto medio século. E pasou o tempo.

Algúns anos despois, un dos meus cuñados que é de Guitiriz, mencionou nunha conversa que o padriño dunha irmá súa escribía versos e vivía en Madrid. Díxome o nome, Xosé María Díaz Castro, e non puiden menos que afirmar “Ese home non escribe versos, ese é un gran poeta. Un dos mellores”.

Con esta intermediación, coñecín a Díaz Castro, totalmente descoñecido entonces para os galegos. Só uns cantos especialistas, entre os que estaba Francisco Fernández del Riego, que pode ser considerado o seu descubridor literario.

Na primeira vez que Díaz Castro veu a Guitiriz, achegouse a Lugo a coñecerme.

Daquela eu escribía para o Ideal Gallego, e alí publiquei unha nota falando do poeta do Buriz, dando fe da súa existencia e presencia na Terra Chá. Eu tiña parentes no Buriz, e equivoqueime na ubicación do lugar de procedencia.

Inmediatamente escribiume Victoriano, un crego guitiricense que estaba na costa lucense, para dicirme que non era do Buriz, que era dos Vilares de Parga, a parroquia inmediata.

A Díaz Castro, presenteille a Araceli Herrero Figueroa, devota da súa poesía, e a través dela a Carballo Calero que o estimaba moitísimo. E aquí, hai máis de trinta anos, entra en escena Alfonso Blanco, que fixo que Díaz Castro se afincase en Guitiriz. Alfonso era o seu vencello coa cultura galega, cos escritores, co seu mundo soñado.

Díaz Castro era feliz en Galicia. En Madrid tiña a familia directa, o seu traballo, pero en Guitiriz tiña a vida, os folgos, os amigos, a xente que o coñecía e recoñecía como poeta. E cando se xubilou, veu para aquí como para un paraíso.

A relación con Manuel María era, para el, vida. Alfonso, que é o mesmo que dicir Xermolos, foi creando arredor del como unha tea de arañeira de amizade. Participaba nas actividades de Xermolos, relacionábase cos creadores literarios e artísticos, participaba no festival de Pardiñas que nos seus primeiros anos se chamou Feira e Festa da Música e da Arte. Gracias a Xermolos tiña unha vida galega en Guitiriz que vivía todo o tempo que podía.

Non escribía. A responsabilidade de ter publicado Nimbos, co impacto literario que produciu naquela Galicia culturalmente tan probe, botouno para atrás á hora de escribir. Non obstante, cando coordinei un libro colectivo de homenaxe a Fole, pedinlle un poema e confesoume que por telo apremiado, entrou nun bar de Guitiriz, e café tras café, non saíu ata enviarme o poema. Hai vintedous anos daquela. E o poema acredita que tiña plenamente vixente a súa capacidade creadora. Pero era tan crítico consigo mesmo, que non ousaba volver escribir.

Daquel tempo é tamén o video que fixemos: “Xosé María Díaz Castro, nimbos de poesía”… Eu era e son director dunha productora de video, e quixen facer un video sobre a vida e obra, sobre os nimbos de Díaz Castro... Alfonso, o meu compañeiro Carlos e eu fomos con el a Mondoñedo ver o Seminario onde estudiou, berce de escritores… Fomos a Betanzos, onde levou o seu primeiro premio literario (en realidade dous, porque levou o primeiro premio en galego e en castelán)… Repousamos á beira da súa casa natal dos Vilares… Achegámonos á súa vella e diminuta escola, e fixemos que nos lese o máis granado de Nimbos, que así temos gardado para a historia.

E como daquela eu colaboraba na Radio Galega, leveino ler os seus poemas a Santiago. Tamén teño ese documento. E fixemos un programa con Xermolos, nos baixos da casa do Concello, no que el participou.

Era un home bo, sinxelo, aberto, galego convencido, chairego exemplar… Toleaba por falar cos paisanos, cos nenos, cos escritores, con todos. Era un home modesto, que non recoñecía o seu altísimo papel de escritor, ou pasaba de largo por riba como se non tivese importancia.

Cando lle metiamos “marcha” para participar en cousas, queixábase pero deixábase ir porque disfrutaba como un neno de estar entre as xentes que escribían, entre as xentes que falaban, entre as xentes que comprendían... Eu téñoo visto no medio de xente maior, e era o maior de todos, irradiando serenidade, comprensión, señorío, sabiduría... E téñoo visto no medio de nenos, de rapaces, e era o máis novo de todos, por viveza, por simpatía, por naturalidade, por inocencia...

O pasado vernes, en Guitiriz, rendéuselle unha homenaxe coa participación de trescentos rapaces dos centros educativos. Se tal cousa el soubese, se soubese que o instituto de Guitiriz leva o seu nome, que hai rúas que se chaman Díaz Castro, que ten un monumento nos Vilares, que en Guitiriz hai unha “Casa das palabras” na que están os seus libros e papeis, que o concello de Guitiriz promove unha nova edición de Nimbos... diría... “Estádesme abrumando. Eu non merezo eso. Eu non fixe máis que traballar, escribir, estudiar, traducir, e vivir... Non merezo nada, non agardo honores, estádesme dando moito máis do que esperaba e do que merezo.

A xente maior chamáballe José María, todo Galicia Díaz Castro. Era un amigo. Dos que quedan poucos. Dos que hai poucos. Traballara como traductor no Consello Superior de Investigacións Científicas. Chegou a dominar case tódolos idiomas vivos europeos. Foi profeta na súa terra de Guitiriz, gracias a Xermolos.

Se o venres estivera en Guitiriz, aparte de agradecer a todos a participación na homenaxe, á alcaldesa a súa acción sobre Nimbos, daríalle a noraboa a Alfonso, porque Xermolos – ou sexa, Alfonso- conseguira hai uns días o Premio da Crítica de Galicia polas súas iniciativas culturais, un previo vital neste país pobre ata en recoñecementos. Dándose conta de que o premio tamén é polo labor de Xermolos en relación con escritores como Díaz Castro e Manuel María.

E chegados a este punto, Díaz Castro e Alfonso daríanse unha aperta de admiración mutua e de amizade. Porque os dous eran e son boa xente, amigos entrañables, galegos vocacionais, entregados a prol da Cultura. E eu estou seguro de que nalgún punto do universo, pasado, presente ou futuro, Díaz Castro coincide con Alfonso e de novo camiñan xuntos nunha Galicia na que Penélope camiña sempre con firmeza cara adiante.