Oroza, o maldito (Memoria persoal e familiar)

“Martes, terriblemente martes”, dixera aquel día. Un deses nos que o sol xa dera por perdido o pulso coa néboa e a tarde, envolta nese mesto algodón frío, camiñaba solitaria costa abaixo polas rúas de Lugo cara á escuridade da noite. Estabamos nun local tomando un café e preguntara polo día da semana mentres miraba a través do cristal o exterior confuso. E logo de sabelo deixou esvarar abstraído esas palabras. A aliteración era en Carlos algo tan común e natural como para outra persoa botar un suspiro. Suspiro que sería apropiado na ocasión pola ausencia do sol, do que se confesaba incondicional, malia que renegase dos lugares onde a maioría lle adoita render culto, porque dicía que a area da praia lle daba denteira.

De Carlos Oroza eu xa oíra falar antes de coñecelo, alá por finais dos sesenta en Viveiro a xente nova e a un marabilloso tunante alcuñado Piapía que en tempos chegara a ser porteiro do Compostela e do Sporting de Xixón, e daquela tiña dedicados os veráns a ligar madrileñas e a facer empanadas de sardiñas. Dicía entón aquel home alto e forte que coa súa planta e a cabeza do “Maldito”, non terían competencia para as conquistas. Na vila do Landro, todo o mundo se refería a el desa maneira, pero a pesar de que as biografías e a maioría da xente que escribiu del tras do seu falecemento a dan como o seu lugar de orixe, el tennos dito que onde naceu foi en Burela.

Quizais se atribuíse a patria de Pastor Díaz diante dos medios por ser a do torques unha vila de pouca entidade cando el viñera ao mundo (nada comparábel á de hoxe!) ou talvez o fixese por ir vivir á vila grande d’A Mariña axiña do seu nacemento.

Con Uxío Novoneyra e a súa familia pasaba longas tempadas no Courel e quizais fose nunha baixada a Lugo dende a casa de Parada, na década dos setenta, cando tiven oportunidade de coñecelo. Dende entón e durante uns anos, tivemos unha relación bastante estreita, con varias estadías no piso que habitabamos a miña compañeira Dores, o meu fillo Bruno e mais eu, ata o seu asentamento definitivo en Vigo. Na nosa casa estaba cando deu o recital no Círculo de las Artes na década dos oitenta e mesmo escribiramos nela a proposta para levalo a cabo dirixida a Benxamín Casal, presidente naquel tempo da entidade.

Para daquela xa tiña editado ELENCAR, un libro de insólito formato tanto polo tamaño das súas cubertas (50X36) como polo material do que estaban feitas (aluminio). Sorprendía ademais o seu contido incluso antes da lectura polos versos interminábeis dispostos en sentido ascendente, por levaren eses versos como compaña varias ilustracións e unha partitura musical de B.Morilla. E a isto aínda habería que engadirlle un poema visivo en forma de arabesco de Ignacio Gómez de Liaño.

Despois de todo o dito non sorprende tanto que fose unha edición de cincocentos exemplares numerados e asinados, nin que o prezo de cada un naquel 1974 fose de cinco mil pesetas. Do ano seguinte é o disco single “Malú”, no que a música era de Eclipse e ata colaboraba nel o cantante Pedro RuyBlas. Ese mesmo ano recibía en Madrid o Premio Beat de poesía, o Internacional de Poesía Underground e a mención especial da Joven Crítica. Antes, no ano 69, tivera un pequeno papel na película “¿Por qué te engaña tu marido?”, de Summers, guión baseado na novela do mesmo título de Wenceslao Fdez. Flórez. Naquela película, rodada en Eivisa, Carlos facía o papel de hippy e recitaba un fragmento dun poema de Whitman moi acaído que tiña como retrouso “Dejad que el trigo crezca en las fronteras”.

Nese mesmo ano, segundo contou, tamén tivera unha pequena participación no programa El Irreal Madrid, de Valerio Lazarov.

A súa vida está trufada de aventuras e enfeitada de anécdotas das que podo certificar algunhas e a maioría soamente repetir como escoitadas. Dende logo estou convencido da veracidade das que el contaba e dubido dalgunhas que chegaban por outras bocas, que el non se preocupaba de desmentir, supoño, porque non facían máis que engrandecer a súa lenda.

Precisamente ao pouco de coñecelo, falando dese día no que recibiu o Premio Internacional de Poesía Underground, no que tamén recibía premio Nico, aquela fermosa loura xermana que cantaba coa Velvet Underground e que mesmo fixera un anuncio do brandy Terry montando un elegante cabalo tordo, contou que chegara media hora tarde ao lugar da entrega por puro afán de dar a nota e que se xustificara dicíndolle á audiencia que o agardaba: “Perdonen ustedes la tardanza; el frío y la noche me desconciertan”.

No ano 80 Ediciós do Castro sacaba á rúa CABALUM, prologado polo Chichi Campos, nunha edición máis humilde que o libro anterior, pero cos longuísimos versos tamén apuntando ao ceo. Antes da súa publicación, Carlos pasara unha tempada en Lugo e rematárao na nosa casa. Os versos de Cernuda que dan paso ao seu longo poema foron elixidos pola miña compañeira, e por moito que lle insistimos ela e mais eu para que puxese o nome do autor, Carlos considerou que indo os versos entre comiñas e con letra cursiva, don Luís ía que xutaba.

Daquela época lembro que nos días nos que o seu humor reviraba, entrababamos nas tabernas e bares de Lugo e el chamáballes “feos!” con voz contundente e mirada acusadora a todos os seus ocupantes, que quedaban desconcertados e inermes por tan taxativo, inesperado e insólito insulto. Consideraba Carlos que a xente era máis sensíbel ao ataque cando se atentaba verbalmente contra a súa beleza que cando se facía contra a súa intelixencia. “Les llamas tontos y ni se inmutan”, dicía. Dos seus cambios de humor xa escribira algo Umbral, que o cualificaba de anxo beatnik, ás veces xenial e ás veces torvo. Vítima deses días avoltos tamén debeu ser algunha vez Raúl del Pozo que, segundo ten recoñecido nalgún dos seus artigos, era designado por Carlos como “el Paleto”.

Desas tempadas en Lugo, lembro unha vez que nos dera por ir ata santo André de Teixido. Como non tiñamos coche particular, foramos a Cedeira nun deses autocares que poñían os domingos para as praias as axencias de viaxes. Fora unha pura anécdota todo o que nos pasara. Subiramos dende a vila ao santuario a pé e había aquela mañá, quizais por ser verán e día de descanso, unha enorme romaxe.

A xente eivada mendicante trataba de facer patente a súa desgraza incitando á caridade e tamén nós foramos soltándolles moeda miúda segundo andabamos aos que iamos atopando no camiño cara ao núcleo da aldea, onde está asentado o santuario. Logo de pasear pola romaría e de percorrer as paraxes do lugar, cando xa se fora o groso da xente, meterámonos nun bar onde ademais da bebida, a muller que nos servira puxéranos de tapa percebes que, malia que non eran moi grandes, debían de ser dos de sol polo ben sabidos. Como alí non daban comidas, tiveramos que ir a outro establecemento próximo pero, rematado o xantar, volveramos ao bar que nos tratara tan ben para tomar café e nel comezaran a suceder cousas aínda menos comúns que a tapa que nos deran na primeira visita.

Á hora de pagar os cafés, aquela muller nova díxonos que estabamos convidados e coa mesma indicounos nun punto distante do local o autor da cortesía. Para o noso asombro, o convidador resultou ser un dos eivados ao que lle deramos esmola cando chegaramos. Seguidamente Carlos iniciara unha conversa coa que atendía o bar e, en moi pouco tempo, cos seus refinados afagos de sedutor que o levaron a comparala cunha ninfa do mar, cunha Oceánide filla de Tetis, a muller pareceu fascinada, chegando a saír con nós a dar unha volta pola aldea, paseo que o noso amigo aproveitou, no seu afán compracente, para parangonala en vistas con Portofino. Despedímonos porque nos era hora, pero nese intre pensei que se llo pedise, aquela sanandresa iría onde el quixese.

Tiñamos que baixar arredor de dez quilómetros e empezamos a facelo a pé, pero como cansabamos fixeramos autostop e paráranos un Land- Rover que pilotaba un home da zona moi extravertido, que se ben non chegara coas súas falas a facerse acredor de aumentar a calidade do anecdotario, si que fixera que o traxecto ata Cedeira nos resultase moi agradábel e divertido.

Xa no autocar de volta a Lugo, viñemos rindo todo o tempo desas cousas insólitas que nos aconteceran na excursión.

A Oroza, malia a súa miudeza corporal, nunca lle faltaron mulleres que se sentisen atraídas pola súa voz cálida e nasal, espelida dende aquel rostro esculpido con trazos de Vallejo e Gassman. A fascinación que exercía nalgunhas mediante o recital, era comparábel á que amosaban as groupies do mundo do rock. Aínda que non era habitual que falase das súas conquistas, un día, falando de Italia, contou que polos sesenta tivera un romance coa princesa Beatrice di Savoia, coñecida familiarmente por Titti. Segundo Carlos, o que houbera entre eles fora unha paixón fou. Estivera convivindo na terra dela un tempo, pero Titti sempre acababa por tirarlle os zapatos á cabeza. A tempestuosa relación facía que constantemente houbese rupturas e reencontros, así que, por ser ela quen era, nun destes intentos de reconciliación, a prensa do corazón de alá ata se fixera eco cando a princesa lle enviara unha flor reconciliatoria. O titular segundo Carlos era: “Una rosa rossa per il poeta maledetto”.

Posteriormente tivo un grande namoramento cunha muller belísima, segundo as
súas palabras e ademáns, chamada Paloma Domecq coa que chegou casar e ata ter unha filla, Marina Oroza, tamén poeta e actriz. A relación con todo non debeu de ser moi duradeira e a ruptura debeu ser total polo que se deduce de algo que contou outra vez. Ao final dun dos seus recitais, seica se lle achegou unha rapaza moi fermosa a darlle os parabéns e el tratou de facerlle as beiras. A moza, con sentido do humor, seica lle dixo que era a súa filla e que el seguía a ser o conquistador que lle tiñan contado.

A austera economía de Oroza dependía deses recitais que facía esporadicamente, pero tamén da súa relación co mundo da pintura. Quizais chamarlle marchante non sería adecuado porque só algunhas veces vendía cobrando unha porcentaxe. Na maioría dos casos o que procuraba era que un artista plástico amigo lle fixese un debuxo e despois el trataba de colocarllo a alguén que tivese unha carteira medianamente saudábel. Un dos contribuidores á súa economía por esa vía era o seu amigo Francisco Hernández, con quen se relacionaba no Café Gijón e do que Salvador Dalí ten dito: “Yo soy el mejor pintor del mundo; Francisco Hernández, el mejor dibujante”.

Aínda que nós non queriamos desposuílo de nada que lle puidese reportar un beneficio, na súa estancia na casa tivo a ben agasallarnos cun par de achegas deste autor. Son dous nus de muller e nas dedicatorias queda patente a intención benfeitora do pintor melillés-veleño. Unha delas reza: “Para Carlos Oroza por quincuagésima vez, pero suyo. Paco Hernández. Primavera – 76”. E a outra di: “Para Carlos Oroza, con eterna amistad y cariño. Paco Hernández. Madrid -77. Noche”.

Pero ás veces Paco Hernández sufría as mesmas dificultades económicas que Carlos e cóntase que en casos así, tanto no Comercial como no Gijón, adoitaba haber quen lles botaba unha man. Lucía Bosé era desa xente rumbosa e fálase tamén que un día que os percibira con xesto deprimido lles estendera un cheque poñéndollelo o máis discretamente posíbel riba da mesa que ocupaban, pero Carlos debía de ter un deses días torvos dos que falaba Umbral e logo de desafogarse coa italiana chamándolle burguesa, capitalista e non se sabe cantas cousas máis, a gritos e con espaventos, colleu o cheque, engurrouno e tirouno ao chan do café. Seica Paco Hernández quixo solidarizarse e, parecéndolle insuficiente a acción do amigo, recuperou o cheque para facelo cachiños diante de todo o mundo, execución que Carlos lle recriminou, cunha mirada de coitelo, espetándolle: “¿Pero qué has hecho, imbécil?; nuestra dignidad ya había quedado a salvo”.

Seguro que houbo un sen número de artistas plásticos cos que Carlos tivo relación e que incluso lle botaron unha man ao estilo que o facía Paco Hernández, pero dos que me consta que andaba con obra súa, non sei se como marchante ou simple beneficiario, estaba o lalinense Laxeiro, o lugués Saturno Lois e Jesús Díaz “Zuco”, aquel asturiano que foi “neno da guerra” e regresou de Rusia sendo xa un avezado pintor, despois de facer alá a carreira de Belas Artes. O seu paisano Eduardo Úrculo considerábao un dos seus mestres.

Na súas estancias en Lugo, ás veces ocupabamos tardes e bos bocados de noites, facendo recitados, cadáveres exquisitos e gravacións satíricas sobre a actualidade.

Como recibiamos a revista La Estafeta Literaria, el botáballes un ollo e adoitaba facer anotacións no exemplar cando algo non lle gustaba, do tipo : “¡Muera la mala poesía!”, ou exclamacións condenatorias parecidas.Tamén debuxaba bustos que nos facían lembrar os bosquexos de Alberto Giacometti.

Temos ido de vacacións no verán quedando el só na casa -algo visto como unha temeridade por amigos comúns, dado o despistado que era - pero o certo é que nunca pasou nada. Era lúdico, divertido, irónico, burlón e xogaba ás veces a falar mal da xente porque, dicía: “Unas veces me reciben con euforia y abrazos, y otras me saludan por compromiso.”

Como necesitaba mellor clima, deixou de vir por Lugo e primeiro estivo asentado no concello de Cangas, na parroquia de Darbo, nunha casa sen rematar que lle cedera un arquitecto amigo seu. Nunha visita que lle fixemos en tempo de verán (e da que conservamos dúas fotos en penoso estado), lembro que dando unha volta pola vila, vimos que por riba da lápida na que debía de aparecer inscrito o nome da rúa – daquela quizais aínda o nome dalgún prócer franquista – había un papel branco superposto no que podía lerse: “RÚA DO POETA SERAFÍN”. Preguntámoslle a Carlos quen era aquel de anxélico nome e contounos que dun vate singular que morrera había pouco. Singular por dúas causas, unha delas porque non sabía ler nin escribir e compoñía os seus octosílabos mentalmente e singular porque como, obviamente, non vivía de declamar as súas composicións, a súa maneira de gañar os cartos viña doutra actividade que, á marxe da que constase oficialmente, non era outra que a de carteirista. Pero Serafín non “limpaba” carteiras na súa amada Cangas, senón que ela era a beneficiaria das súas ganancias. O seu traballo exercíao en Vigo, ao que se desprazaba en catamarán cando a economía o requiría.

Nesas ocasións, seica avisaba os seus paisanos cangueses para que se o vían na cidade olívica non o saudasen e así non se visen comprometidos. Ademais de polo seu talento versificador, Serafín era tan apreciado en Cangas, como Venerando en Barro, pola bonhomía coa súa terra e cos seus veciños.

Malia que nós non tivemos a posibilidade de velos xuntos, parece ser que Carlos adoitaba facerse acompañar en Cangas polo poeta Bernardino Graña e, ao parecer, entón dáballes aos dous por dicirlle aos demais que ían meterse freires e abandonar o mundanal ruído, intención que, loxicamente, ninguén lles tomaba en serio.

Outra lembranza curiosa daquela visita a Carlos en Cangas, foi que por primeira vez lle escoitamos falar galego (o de falalo é un dicir!) e o interlocutor que recibía ese distingo era o daquela concelleiro cangués e deputado provincial pola FPG Mariano Abalo.

Logo desa visita, aínda lle fixeramos outra cando xa vivía en Vigo, nun ático da Avenida de García Barbón e a derradeira vez que o vimos, despois de moitos anos, foi en Ferrol, na Semana da Poesía Salvaxe do 2011, recitando no Bar Cazadores. Vai agora para cinco anos.