Aquel verán en Lugo (5)

.../...
O meu sono sesteiro, lixeiro, ía e volvía, indeciso, palpándome nas pálpebras. Teño o costume de durmi-la sesta, o que se di, despunta-lo sono, ¡un mal costume xa que mentres se dorme non se vive! Na Coruña fágoo nunha cadeira Chester, desas acolchadas, pero este cuarto, do Balneario aínda que boísimo de espazos e de vistas, ¡co marmulo do río aos pés!, non tiña cadeiras dese tipo, así que, por falta dun triclinio (Triclinio, triclinium, leito en forma de mesa, para tres persoas) triclineime na cama isabelina, que por ter, ata tiña un dosel paceño!

¡Se serán agradecidos os lucenses, que aquí todo é isabelino, e total, porque Isabel II lles soltou unha gargallada o día da inauguración da súa Rúa! ¿En qué cama, ou con cal dos seus vinte amantes durmiría aquel día? Non se fixo público, que as camas isabelinas xa eran abondosas, pero quedaron as súas verbas, que seica dixo, precisamente cando baixou para almorzar coas autoridades: “¡Tiña por bo o nabo de Valencia pero o de Lugo é mellor!”. ¡Que pouca historia conservamos nos libros da Historia, pois o máis saboroso dela, evapórase ao metelos no prelo! ("... o nabo de Valencia. Alude a que se dixo que Alfonso XII parecíase máis ao Capitán Moltó, da Garda Real (un valenciano) que ao seu propio marido, aquel Francisco de Asís, tan efeminado, do que contou a propia Isabel que na noite de vodas levaba un calzón con máis puntillas cás súas propias bragas).

Falando de vapores: Os das augas termais, aínda que complexos e fortes, ao segundo andar do hotel-balneario non subían, pero aquel nome tan suxestivo da prima ástur vaporizoume dabondo como para entrar nunha somnolencia profunda, de séculos. Lémbrome, non obstante, de que nesa loita co sono sesteiro estaliquei un brazo, e daquela quedóuseme a man detida, como imantada, encrespada, atenazada nunha capa purpúrea, nun pluvinio (Pluvinio = Capa longa para rebozarse, axeitada para usar nos climas chuviosos e/ou fríos, tal que o noso) de seda, ou que tal me pareceu. Tamén debo dicir, ou recoñecer, que estou posuído dunha carga fortísima de electricidade estática, e con iso a seda conmocióname, tanto coma se descargase un raio na miña calva incipiente.

Aquel tipo, o da capa pluvial asedada, saído de non sei onde suposto que tiñámo-la porta e mailas ventás cerradas, pousouse, asentouse, rápido, aos pés da miña cama, da isabelina, con tal descaro que me deixou, de momento, sen resollo, sen fala, pasmado da súa audacia. Mentres isto non ocorreu, estivera matinando naquela Cesárea, que ata me dixen, non sei se mental ou á media voz:

-O caso é que me fun do comedor sen despedirme, e terame por un galego pailán, ¡se é que quedan, que tamén o dubido, que todo por aquí xa non hai un neno que non sexa espelido! Se me apuran, os da aldea aínda son máis escutulidos cós da capital... Non quixese que pense que non evolucionamos aquí por Lugo desde que nos venceu Silo, aquel asturiano mangoneón, aquel déspota, aquel népota, aí cerca, nese Monte Cuperio, nese Rego dos Ósos, que leva ao Azúmara as augas da Fonte de Matahomes, onde caeron, un por un, aqueles ástures, aqueles superviventes do Campo da Matanza...

-¡Oestrimnio! –Díxome daquela, de súpeto, o Centurión, que tal era aquel tipo que se sentou aos pés da miña cama, coa dereita apoiada na pata torneada do lado de fóra. ¡E menos mal que se quedou na miña cama, que se chega a sentarse na da miña dona ela houbéselle metido os puños polos ollos, por fondos que os tivese!
A propósito dos ollos: Tiña unha mirada de meniñas castañas, máis ben escuras, case mouras. Fría, fonda, fixa e penetrante, espectral, que logo parecía a ollada dun hipnotizador. ¡Sinceramente, traspasoume! En canto á voz, saíalle algo oca, tal e como se lle fixese eco nos pregues da capa, pero máis ben metálica; perfectamente intelixible, iso si.

Naquel intre o Fulano sacaba o peito con arrogancia, tan peludo coma o dun lexionario daqueles de Millán Astray; e logo que se presentaba tan marcial, tan bravo, coma se empuñase unha lancea (lanza) en pleno combate. Percibinlle tanto imperio (Imperio, imperium = Potestade suprema de mando da que estaban investidos durante a República os maxistrados superiores) que nin me incorporei. A verdade é que non me atrevín a enfrontarme, mentres el non iniciase o ataque, con aquel intruso que infundía un respecto da maneira. En vista diso contesteille; mellor dito, balbucín, maino e submiso, diplomático, case a media voz:

-¡Si, claro; xa o sei: meu pai, celta; e meu avó, oestrimnio! Oestrimnios lles dicían aos meus antepasados, aqueles habitantes do noroeste peninsular... ¡Se me das este nome é que me ves de pura cepa, enxebre, de casta!

-¡Correcto, si señor! ¡Ave, machiño; ti es un indíxena puro, romanizado só no cultural, no intelectual, que no outro...; no outro, túa avoa refugounos! Igual era de Librán, do Castro da Pereira..., que esa gens (Linaxe, familia) foi a única que se librou, a única que non puidemos castrar!

Ante a miña sorpresa, in albis (En branco, ignorante) que estaba, aplaudiume, e fíxoo cunhas mans tan osudas que logo parecían esqueléticas. A miña parrafeada dixéralla maquinalmente; e nin sei como, pero o caso é que volvín ao pensamento anterior, entre compracido e sobresaltado. Algo máis lle terei dito no entre tanto, aínda que non me lembro, que se tal non fixese, o tipo aquel non argumentaría ex animi sententia: (Ex animi sententia = Con franqueza rotunda, que me chegou á alma).

-¡Así está ben, valente Oestrimnio! ¡Iso é correcto! Xa vexo que razoas; si, si, ti razoas! ¡Por Júpiter, atopei un, un valente! ¡Ave! (Ave = Saúdos que utilizaban a todas horas).

De “valente” pouco ou nada, que incluso me doe o peito con só recordalo. Tanto pavor non o tivera desde aquela ocasión na que me saíron dous lobos, macho e femia, de noite, nun carreiro, aló arriba de Teixeda, mesmo ao sopé dese Miradoiro da Serra do Pradairo. Naquela ocasión custoume traballo saca-la man do peto para agarrar un par de seixos cos que logrei espanta-las feras, ¡e menos mal que estaban namorados! Na cama isabelina, como non tirase da manta para ver se caía ao chan...! De abraiado que estaba, seguín balbucindo, tal que un neno na súa caneta:

-Ben non estivo, que incluso terei que desculparme…; fareino cando baixemos para cear...

Como o tipo aquel se quedara silente, ollándome coma un galo a outro galo, disposto a engalarse comigo, -supuxen-, optei por conversar, coa esperanza de abaixarlle os fumes:

-Por certo..., ese atondo, ese atavío, iso teu, é de Centurión residente, non si? Daquela ti serás un abintus (Abintus = Do interior, un mando de Interior, de Orden Público), dos de mando en praza! ¿Si, ou non si?

Por toda resposta, aquel..., ¡aquel Fulano!, asentiu cun aceno, pero eu seguín preguntándolle, tan curioso como acovardado:

-¿Esa Cesárea, que logo podía ser túa nai, tan romana ela, tan ebúrnea e tan nariguda, é filla de Xulio..., do propio Xulio César? ¿Que si? ¿Que non? Déixate de facer acenos de xordomudo para que te entenda... Ti non serás un Cicero, pero falar sabes, que xa te oín!

-¡Meu vello, estás soñando! ¿Como vai ser filla...? ¡É neta; iso, unha neta; en enésima xeración! ¡Súa tátara acolleu cos brazos abertos ao noso Xulio! ¡E non só cos brazos...! Foi en certa ocasión na que o dómine (Dómine, dominus = Señor, soberano) saíra de rolda, ¡de mozas, que dicían os celtas! Aquí, desde o seu Lucus, que daquela era só un Campamento, unha cerca de estacas, para ir á Gigia, outro Campamento noso, outro! Xa sabes como era iso, sempre dacabalo, para inspecciona-las cohortes, e de paso..., ¡o que se terzase! De paso que pasaba, claro, ía refrescándose, fose unha Fons Sacra, ou non! Xa na Gigia, nesa peninsuliña á que tamén chamaban Noega, tíñanlle preparada unha especie de sauna, cabe desa praia á que os ástures, de cristianizados, deron en chamar de San Lorenzo.

-¿Así que o teu Imperator ía quente...? ¡Pois Roma tampouco é fría...!

-¡Fervendo, que por iso baixou pola ruta do Navia, séxase, pola Ponte Vella...! De todo isto dedúcese que a parada e fonda que fixo en Luarca foi canicular! Por tanto, meu caro discipulus, as orixes da túa Cesárea foron pura romanización; ¡pura e dura! Alí por cerca de Luarca estaban daquela os confíns da Gallaecia prima, quere dicirse, da xenuína, que máis aló, ¡xa sabes!, montañas, terra brava, cántabros... En definitiva, xente de mal vivir... ¡Que vivían mal, quero dicir! No alén da Xixia vivían entre penas...; líticas, que non políticas! (...confíns da Gallaecia = Quere dicir que máis aló, contra Palencia, os galaicos xa non eran tan puros, nin a xente nin as terras, aínda que pertencesen á mesma demarcación romana, pois cara ao Leste máis ben controlaban os ástures pésicos, aos que, de chanza, chamaban, daquela, en Lugo, "galaicoes pésimos")

O sono volveu a abanarme desde que lle perdín algo de pavor ao meu Centurias; iso á parte de que aquel tipo rendíame co seu imperio, co seu dominio da situación. ¡Todo inusitado, abraiante! Nisto, que tornou á carga, librándome dos brazos de Morfeo; e fíxoo tan chumbeiro que non houbo forma de refugalo:

-¡O que son as cousas, e qué memoria histórica ten a xente! ¡Mira ti que acordarse daquel devanceiro, daquela, cando bautizaron os de Luarca á súa Cesariña, en plena República do Trinta e un..., e eu, que tan necesitado estou diso, pero non consigo dar cunha virxe eiúsdem farinae! (Eiúsdem farinae = Da mesma fariña, do mesmo pan). Quero dicir, que sexa da mesma caste, da mesma fariña, da mesma índole; que descenda da mesma hortelá...!

Ao soltarme esta parrafeada deulle unha convulsión forte, algo así coma un suspiro profundo, tanto, que incluso lle vibrou a capa. Eu, sen entendelo, tamén me estremecín. Sería por contaxio e/ou por medo; ¡sería por ambas causas!

Despois dunha pausa, os dous en silencio, aquel farfantón colleu azos e volveu á súa parola, sempre cun énfase abraiante:

-¡No que estamos! Xa ves, querido Oestrimnio, que a romanización das Asturies (... das Asturies = As Asturias do bable, que así lles chamou aquel romano; é/debeu ser, que as atoparon así denominadas) tamén foi intensísima, mesmo patriarcal...

A tal intre espelinme un pouco, se cadra amolado pola petulancia e pola insistencia daquel Centurias, daquel..., Ditador!

-¿Como sabes que a bautizaron en plena República? ¿Ti es omnipresente, ademais de omnisciente...? ¡Non sei, non sei! Coido que es un fardón, que de raza lle vén ao galgo iso de ser estirado.

Fixo un ademán de irritación, pero deseguida se temperou:

-Non, iso non; non penses mal, que o sei precisamente porque llo oín comentar á propia Cesárea, que lle estivo explicando a unha compañeira destas augas o de dereitas que era a súa familia; tanto, que ata discutiron coa madriña, que foi unha cántabra, unha tal Clara Campoamor, e quería poñerlle Liberdade. ¡Tíos curas, e todo iso!

-¿E logo, ela, xa non é de dereitas? ¿Transfugouse...? –Obraba, mandaba en min, nun contexto temporal, pero o tipo sacoume de dúbidas con elocuencia, ao seu estilo, sempre ex cathedra.

-Cesárea é unha santa, e as santas non están á dereita nin á esquerda, senón alá arriba, con Alá; case sempre nos altares. Iso polo que me teñen contado, e polas cousas que leo, precisamente aquí, na biblioteca deste balneario.

A todo isto dinme de ilustrado, que era a mellor forma de disimula-lo meu complexo diante dun fantoche imperialista:

-Seica lle receitaron chorros, e mais non sei para qué, que se ve rexa e forte; ¡coma un buxo, di a Médica!

-¡Tamén o pareces ti! Oes, Oestrimnio, xa que estamos en confianza..., e a pesares da túa bioloxía precéltica, unha pregunta: Iso da ducha circular, iso que che receitaron...; ¡a ti, si, a ti! Iso é un bo invento entre os do século XX, non si? ¡Moito se descorreu nese século! Nos meus tempos faciámolo cun escravo, un oestrimnio, correndo ao redor noso e tirándonos ao lombo, de cando en vez, pelellos de auga morna, séxase, a corenta e tres grados, segundo saía da fonte! Hoxe, en comparanza, sodes de manteiga, que ata vos gradúan a temperatura!

Eu, pola miña parte, de metidos a fardar, aproveitei aquela ocasión para gabarme da miña relación persoal co establecemento termal:

-¡Pois, xa que o mencionas, direicho! Ese invento foi idea dun tío-avó meu, un tal Vilabella; con b, porque procedían de Cataluña. Meu tío-avó andou por aquí, durante anos, que foi administrador deste balneario, ou algo así! Esta vinculación estivo a punto de incrementarse nunha cuñada miña, pero a moi pimpinela non aceptou ao propietario de entón, un cubano que a pretendía porque..., ¡porque era un vello, con v!

-¿Como lle chamaban...? Ao inventor digo, que sempre roldei por estas termas, vinte séculos seguidos, interruptus, e debino coñecer, polo menos de vista.

-Non o coñecían nin polo nome nin polo apelido, pois desde que inventou ese aparello, esa cousa da ducha circular, todos deron en dicirlle, Piroleiro, en troques de Antón Vilabella. ¿Decátaste?
-¡Ah, si, o Piroleiro! ¡Era un tío fachendoso...! Miúdo pillo ese parente, que mira que inventar un xogo de cen pirolas..., que enlouquece ás viúvas! Precisamente daquela eran as viúvas as únicas que viñan aos baños, aos quentes, pois as mozas preferían salpica-las canelas aí abaixo, neses caneiros do Miño; ¡e de paso, danzaban co muiñeiro! Mira ti, que en vez de retornar curadas para as súas casas, volvían...; ¡iso que te podes figurar, que aquel muiñeiro era un auténtico romano, un especialista en romanización! Un enteiro, dos puros; unha especie de contrario, ¡máis ou menos coma eses das paradas. O Cen Pirolas morreu de vello, case centenario. Vello, si, pero verde. ¡Tan verde coma unha espadana desas do Miño! Seica se foi por culpa dunha sangría a destempo, por mor dunhas terciás que lle entraran, que xa as traería de Cuba, pois aos empregados das termas non hai reuma nin paludismo que os defunte. Non me pasa o pícaro que foi aquel señor, que mira ti que inventar unha fonte rotativa, nada menos que de cen pirolas..., ad hoc!

Vinme na obriga de saír en defensa da bonhomía do meu parente; e logo que nunca me gustou opinar de quen xa foi xulgado, Arriba, no Alén.

-Centurias, agradézoche que non penses mal, pois aquel invento de meu tío-avó non foi por picardía senón por humanidade, que era socialista, amigo persoal de don Paulo Iglesias, que daquela tamén viña de augas, tódolos veráns... O caso foi que non quixo que as criadas deste balneario andasen ás carreiras, ao redor daquelas donas, daquelas ricachas, baldeándolles as partes pudendas. Aqueles socialistas non se casaban con calquera, que aínda non aprenderan a ser sociolistos; ¡eran estoicos e pudibundos!

-¡Polo que me contan, seguen a ser estoicos; pero no de pudibundos, eses da oposición din que nones, que niso non se diferencian deles!

-¡Lóxico, pois, se outra cousa dixesen, deixarían de ser opositores; opositores sen praza, sen praza nos Presupostos! ¡As catilinarias actuais hai que lelas entre liñas!

Daquela o Centurias calou; o que non sei é se convencido, pero non se quedou quedo, que lle deu por argallar cun torques de filigrana de ouro, ¡evidentemente roubado nalgún castro!, que o levaba ao pescozo. Eu tamén calei, matinando que aquela xoia prerromana sen dúbida fora rapinada nalgún daqueles castra azumareños, acaso nun dos do meu Montecubeiro, en Maxide, á Graña, no de Sarceda..., ou na mesma groba de Insua!

Ben me gustaría levalo aos tribunais, por apropiación indebida, pero, ¿quen é capaz de poñerlle os grillóns a un fantasma? A min resultábame sucia aquela posesión, pero o Centurias tiña outro concepto da limpeza, así que se puxo a refrega-lo seu torques, descaradamente, coa propia colcha da miña cama; despois diso volveu a falarme; coa soberbia habitual, por suposto!
.../...