A palabra Nación e outros Babelismos(*)

“(e)… os homes dixéronse:
Vamos construir… unha torre que chegue ó ceo.
O señor baixou pra vela… e díxose:…
todos falan unha mesma lingoa e… nada do
que se propoñan resultaralles (así) imposible…
Vou… confundir a súa fala para que non
se entendan (nunca) máis…. Diste xeito…
(os homes) deixaron de construir…”
[Gn. 11, 1-9] (**)

Parece coma se os nosos políticos houberan esquecido que falamos latín.

Esperando non sufrir especiais agresións eruditas, coido que, según o tenaz contido de toda a súa parentela etimolóxica, Nación -natio- é un termo bioloxico: ven de nacer, é unha condición natu-ral. Pola contra, Estado parece ser somentes un termo político: ven de estar -stare-, semella unha condición esta-blecida (continxente, comparativamente fugaz e ata certo punto accidental).
Inda que algo desgastadas, non debería haber pois conflicto entre palabras tan distintas -coma nono hai tampouco entre o ser i o estar que levan dentro-.

Pero habelo haino; sobre todo entre os políticos. Cando eles disputan pesadamente sobre iste asunto, non é que sexan totalmente parvos, é que a nada de que falan non ten fin
¡Qué dispendio!
Pode que, igual que no futbol, este conflicto forme parte do lucrativo negocio político da discordia. Pode que surxa dun interesado e sorprendente ocultamento por parte de tódolos antagonistas; ou, se cadra, de certos boomerangs culturais tales como, poño por caso, o de retraducir groseiramente a través do to be o ser polo estar. Ou de todo á vez. Quizáis o noso polémico concepto de nación non sexa a fin de contas máis que a consecuencia dun iletrado rebote semántico. Coma pasa coas pouco xustificadas adhesións futbolísticas, a hinchada política atopou nesto motivo para o espectáculo dabondo heroico dos taifismos e os imperialismos -cousas rigurosamente iguales inda que contrarias-. E logo, ¡a xogar e berrar, que son dous días!

Pero, según as súas afinidades etimológicas, unha nación non tería porqué haber sido confundida con un Estado nin un Estado cunha nación (como, salvo honrosas excepcións, unha familia non tería porqué ser unha banda municipal nin reciprocamente, poño por caso)-. É evidente a existencia de Nacións divididas entre Estados e de Estados que conteñen varias Nacións. Pero, inda que a unha escala xeolóxica de tempo a converxencia entre eles poida ocurrir nas dúas direccións –coma ocurríu de certo- a unha escala de tempo humano -a unha escala precisamente política- a posibilidad de que contemplemos a converxencia dun Estado en Nación parece improbable.

Nestas condicións preguntámonos agora: “nacer” sí, pero ¿onde? ¿ en qué “sitio”? Xa sabemos que unha nación pode non ser un estado. Por outra parte, a condición nómada ou “diaspórica” de moitas nacións -inda que os nómadas soen deterse só no que coñecen- invalida un concepto estrictamente territorial de “sitio”. As nacións poden moverse (pénsese por exemplo nas yurtas móviles, nos éxodos multitudinarios, etc...). A súa vez, a Historia e ata as guías telefónicas parecen invalidar tamén nocións rigurosamente étnicas: as nacións poden non ter raza. Inda que, predominantemente determinado pola xeografía e pola etnia, parece ser pois que o “sitio” onde nacemos é sobre todo un medio humano razoablemente homoxéneo e singular -o máis pequeno dentro dos posibles-.
A cuestión queda pois trasladada así a saber qué clase de singularidade e de homoxeneidade sexan estas.
Igual que non hai que ter especiais coñecementos para recoñecer un carballo, un can ou un bosco, tampouco parece que haxa que telos para recoñecer unha nación. Nembargantes, si houbera que telos, deberíamos considerar que a fala vernácula, coma vehículo singular de comunicación e a comunicación como vehículo de cultura, poderían ser indicadores suficentes dise feito maior e sinérxico da nación. Ela semella garantir por outra parte o ancestral isolamento necesario para crear e manter algo tan especial, pero tamén para explicar así esa especie de deriva xenésica que ven a ser a nación finalmente -deriva na medida en que o xenésico sexa eiquí unha especie de metáfora global, biolóxica e histórica, do xenético-
Ademáis, contra o que opinaba Leibniz, “natura facit saltus” -a natureza está chea de evidencias deste tipo, por todas partes-. Igual que lle pasa ós carballos cos enciñeiros, ós cás cos lobos e ós boscos coas parameiras, as distintas nacións non forman parte dun “continuum” no que, ó longo dun gradiente, unhas vaian pasando paseniño a ser outras. Como as especies, como a mesmísima enerxía, elas non progresan, saltan. É moi doado observar, por exemplo, cómo a lingoa galega -o acento (***) tamén, non somentes as palabras- aparece de repente suficentemente distinta do castelán entre dúas localidades contiguas, sin forma intermedia algunha. A gradualidade física do tránsito non é acompañada por unha gradualidade lingüística paralela: é un feito súpeto. Outros moitos feitos simultáneos –a paisaxe humanizada ou non, a cociña, a saudade no senso piñeirán, certas habilidades psicológicas, non sei si tamén certa litixiosidade, a dozura pero tamén a irascibilidade, a cultura –máis a do sacho que a de “Spengler”-, non tanto a música celta (¡!) nin o Depor, etc, etc...- subrayan inda máis esta discontinuidade:
Esta natureza discreta dalgunhas cousas, e a das nacións entre elas, é unha sorte pois facilita o seu discernimento pola mutua corroboración, global e analítica, de tódolos seus caracteres. As nacións son pois “saltos” que sobreveñen de sutaque, perfectamente acabados e discernibles, taxonomizables, sin moitas ambigüedades nin metafísicas por medio.
Unha ilustración patente de todo esto ben poidera ser a propia Galicia dentro do Estado Español, pero é sobre todo un feito absolutamente universal que non vai ser posible soslayar (nin moito menos obviar, como se di agora)

Unha derradeira reflexión: xa sei que o castelán, o italiano, o galego etc. non son máis que un latín mal falado con moita corrección: un latín babelizado. Si a babelización que estamos a considerar houbera adquirido xa carta de natureza, non sería práctico facerlle tantos ascos; sobre todo tendo en conta que ó mellor sexa xa irreversible. Pero polo pronto, por si chegara a tempo, non retiro unha soa palabra. Especialmente no relativo a que é un castigo de Dios.

Inda que arduas, quizáis estas disquisicións non sexan inútiles. Servirían dende logo para non ter que elexir sempre tan dramáticamente entre a velocidade e o touciño, pero tamén para simpatizar un pouco máis con tódolos españois.

En calquera caso, sexa Galicia o que sexa, a significación política deste traballo é ben escasa. Alleo á ela, sucede como sempre: que a nada non é nin tan siquera eso.

------------------------------------------------------------------------------------------

NOTAS
* Babel (Babilonia) = Puerta Santa” (en babilonio) e “Confusión” (en hebreo)
** Coma se sabe, o exempliño éste semella ser un aviso ós grandes constructores políticos - case sempre tamén audaces neoloxistas-. Polo que toca ó texto, xa non se entende ben nin a Dios.
*** A relativa analoxía dos acentos galego, italiano, rumano, etc...-sobre todo no berro- suxere a común condición romana de todos eles. Parece como si os acentos, máis persistentes que as palabras, foran o máis sonoro legado das nacións de que vimos.