De pura cerna (7)

…/…

-¿Toñiño, ves como foi de lei? ¡Tardou, pero contestoume! ¡Aínda que cha vexo na man, cústame crelo! ¿É dela, verdade? ¡Moita espera foi, que moito lle recei á Santa Petronila!

-¿Por qué? Polo correo fun eu..., ¡e mais non me rezas!

Chegara, xa a tiñan, xa estaba nas mans daquel rapaz, así que tampouco corría présa abrila, lela, pois Herminia estaba segura de que unha negación non era, non a contiña, ¡que para dar negativas non se escribe unha carta! Sentíao, notábao aló por dentro, así que parou de irritarse por aquelas picardías do Toño, e incluso se parou a contarlle unha historia haxiográfica:

-¿Non sábe-la cousa? ¡Pois éche ben guapa! Petronila era unha moza romana...

-¿Unha romana, desas de pesa-los xatos?

-¡Animal! Era unha moza daqueles romanos, que se fixo católica. E tamén había un mozo, de boa casa e de boa caste, que a pretendía...

-¿Clodio, o fillo do Herdeiro..., non si? ¡Se o pillo chiscándoche o ollo...!

-¡Bobo! Ademais daquel pretendente, Petronila tiña un noivo, tamén católico, ao que lle quería de verdade, que estaba na Lexión Estranxeira, casualmente por aquí, nisto da Gallaecia... Escribíanse e todo iso. Pois ben, o de por aló, o rico, comproulle ao carteiro unha das cartas, que por aí se informou da causa daqueles desaires... Nada, ¡ou todo!, que mandou que lle cortasen o gañote, dunha tallada, que a moza, ¡ou del, ou de ninguén! Por iso Petronila foi mártir, avogada dos inocentes, dos bos..., ¡e castiga aos malos, maiormente esas parellas que se arrexuntan sen pasar polo Sacramento! ¿Sabíalo?

-Muller, esa historia da Santiña da capela do Barreiro xa a sabía, ¿ou tesme por forasteiro? Neste caso, no teu, moita fe, pero..., ¡tardábache o milagre! ¿Non si?

Herminia buscou no seu maxín unha explicación daquel fallo da Santa; aquela morosidade...

-É que..., igual ía mal o aderezo, que miña nai tíñao de fai anos; ¡ou se mudara de lugar...! Pero vese que o carteiro deu con ela, e iso que esa Cuba, máis que unha cuba debe ser unha adega! O nunca visto de grande... ¿Nunca te paraches a pensar, meu Toño, na cantidade de xente que vai aló, de ano en ano, e hai prata, prata e comida, para todos? A ver, ho, que de chanzas chega, ¿que di Henriqueta?

-¡Muller, non o sei; non podo sabelo, que non a lin, aínda que vén ao meu nome, que niso quedaramos, que ti mesma llo pediches por culpa do Manolón, pero, como vin o remite, o remite e mailo selo, túa é!

-¡Veña, rapaz, lee; ti mesmo! ¿Que non...? ¿E logo, tanto que presumías na escola de ler ás carreiras...?

-¡Pero esta non é miña! ¡Xa cho dixen!

-¿Entón, cómo sabes que vén de Cuba, sen lela? -Non aguantaba por máis tempo as retesías do seu rapaz.

-¡Muller, outra vez...! Seino polo selo, e polo remite, que sen iso as cartas non viaxan! Toma, e mais non debera darcha, que se chego a queimala..., ¡daquela sempre estarías aquí, comigo, neste país!

A rapaza lía, e relía, bicando na carta a cada intre, pero sen soltar prenda. Agora foi Toño quen se cansou de esperar polas novas.

-¿Herminia, quedaches muda? Polo tempo que pasou, debíchela ler..., ¡catro veces!

-¡Cinco! ¡Que mal redacta a nosa Henriqueta, pero é moi boa!

-Se me dás un bico, léocha eu; e de lida, explícocha. Si, muller, que non é de balde, que cho devolvo..., na punta do nariz; e se pode ser, máis abaixo, cadora máis abaixo, ata as mesmas zoquiñas, que tamén o merecen..., ¡polo que carrexan! Se estiveses casada comigo, daquela non precisabas zocas, que te ía levar no colo, mañá por noite!

-¡Vaia teima con iso das chuchas! ¿Sabes o que di miña nai? Que cos bicos e co vento, avéntanse as saias, e daquela, ¡frufrú, chinchín! Disto da carta entendín abondo, por agora; o suficiente; e coa mesma, vou gardala, aquí no peito, non vaia ser que se me perda nestes carreiros da serra, que pode pasar un veciño... ¡Vai por dous anos que son moza, moza e sen emigrar, achantada por tras destas ovellas, que nin que fose unha retrasadiña!

Estaba visto que non lla ía mostrar, que algo raro debía conter, así que o rapaz non puido disimular a súa curiosidade:

-¿A ver, muller; mándachos...? ¿Non chos manda, ou é que non os ten? ¡No sitio dunha carta, co tempo que lle botas, xa parece unha confesión!

-Mándame a dicir que se me decido, noutra...; que noutra virán os xiros, as letras...; ¡iso, as letras dos cartos! ¿Chégache, pelmazo?

-¿Daquela, vaste; si, de verdade? ¿Arríscaste a perderme...? ¡Ai, muller, mira que ti e mais eu non facemos mal casoiro! ¡Que va! E trigo non che vai faltar, tanto que levo entolado...!

-¡Como hai Deus que o fago, meu Toño, que me vou! Pero ti, tranquilo, que en chegando, a pouco que gañe, mándoche a pasaxe, a túa..., ¡nun xiro deses, ou por un propio!

O rapaz no sabía como poñerlle atrancos para retela, para conservala naquel rueiro, cerca de si, con casoiro ou sen el.

-¿Tan decidida estás, sen outra matinación...? Herminiña, esa América queda lonxe, moito...; ¡no quinto coño, como di o teu Manuel!

-¡Outro mal falado!

-¡Muller, de verdade, que témo-lo mar de por medio; coido que máis do que te figuras! ¿Lémbraste do que nos dixo Tellado naquel problema? Que esa Habana está para alá do meridiano dos 82º. Daquela bótalle a conta: Se 360º fan as 24 horas do día..., quere dicirse que a metade fan 12. E así, a metade da metade queda en 90º, co que veñen a ser 6, ¡seis horas completas! Se restamos os 7º de Lugo, e quen quita 7º atópase en Cuba con 75º do noso cuadrante...; que se os comparamos cos 90º das 6 horas, veñen a ser..., ¡un sexto menos! Logo, quen de 6 quita un, un sexto..., ¡cinco, cinco horas de diferenza, polo sol! ¿Enténde-la cousa, miña currusca? Acórdate disto, que cando ti papes a parva, eu xa estarei coa merenda, que aquí imos por diante; ¡nisto do sol, claro, que no demais van eles!

¡Nada, que non houbo apeo! Herminia disimulou unha bágoa, unha por cada ollo; e volveron a sentarse naqueles seixos, un anaco máis, e iso que se achegaba a noite, alleados por completo nas súas coitas, pero tamén nas súas esperanzas, nos seus avatares respectivos. Abandonados en si mesmos pois a facenda, de ben mantida, e cansa dun día de sol completo, ininterrompido, aínda non se escamallara.

O solpor, xa por encima dos Campos de Cirio, chiscou un adeus no cuarzo da pena, naquel pereiro tan amigo, tanto, que lles servía de abeiro habitual, e con iso deulles uns reflexos, un si é non é sinistros, difractados, pero aqueles rapaces tan inocentes e tan alienados nas súas interioridades, nin deso se decataron, que non estaban para captar mensaxes, aínda que mensaxes fosen! Postos á baixada, coas ovellas enveredadas, deron en asubiar uns sons coñecidos, coma dous cativos camiño da feira; e así ata que os detiveron aquelas badaladas das campás de San Cibrao, segundo se dicía fundidas polos frades con máis prata que bronce, que por algo dixo delas o poeta local, Lois do Cando:

Do tempre desta campá
non se ten escoitado outra.
¡Que alegre nas procesións!
¡Como repenica á gloria!
¡Que ben esconxura ó trono
ca súa lingua maxestosa!...
¡E que triste toca a morto,
cando hai morto na parroquia!

-Herminia, a modo, párate; non oes...? ¡Temos que rezar o Ánxelus!

-¡Ai, Toñiño, reza ti; vai por diante, que non teño apetencia de abri-la boca, que ata non sei por qué temos que atenderlle ao toque de Oración, que eu síntome no Ceo, e no Ceo non se reza con oración vocal, que alí tense de todo, posto na mesa, e sen pedilo!


A chucha do día do Santo

Naqueles días da malla os veciños andaron, traballaron, como de costume, en parcería, de casa en casa, dálle que dálle ao malle, coaña que te coañarás e criba que te cribarás. Grazas que Silvina convenceu ao Manuel para que lle fixese outros traballos, daqueles secundarios, rutineiros, no entrementres, das dúas casas pois o Colás facía falta nas eiras de todo o lugar, que era un experto en palleiros, en asentárlle-la palla coa inclinación precisa para que esvarase a humidade naquelas invernías da montaña; redondealos, escolmalos, envealos, e todo iso.

Naquela época non se podía prescindir dos útiles; nin dos forzudos, nin dos artistas. Tan afanados, todos, uns no traballo principal, e os outros nas substitucións, ou nas labores auxiliares, complementarias, pois o verán galego ben sabemos como é, ¡como foi!, e máxime para tanta manualidade colectora, que daquela, as máquinas..., ¡quen as viu! Os nosos rapaces, Herminia e mailo Toño, nin ocasión tiveran de falar con calma das súas cousas, dos seus proxectos; en definitiva, unha simple carta, pero, ¡inmensa! Rebordante de imperfeccións gramaticais, pero máis, aínda máis, de misterios e de leccións. A ocasión veulles días máis tarde, a mediados de setembro, coa festa do Santo, do Santo Patrón, San Cibrao.

Entrados nos Vinte, xa chegara ao país algún diñeiro da emigración ultramarina, en cantidades apreciables, e as casas, maiormente con iso, ían librándose, paulatinamente, daquelas "obrigas", daqueles foros, daquelas teixas en cabana... ¡Aquela si que foi unha Guerra de Liberación!

Todo iso, aquel progreso incipiente, emerxente, aquelas avantaxes, reflectíanse singularmente na grandeza das festas parroquiais, anuais, rivalizando entre si as freguesías contiguas, pois entre arxentinos e cubanos adoitaban paga-la pólvora, e coa pólvora, o ramo; tamén á banda de música, á de Bolaño ou á de Pena, co seu director - fundador - mestre de solfexo, Afonso da Cancela; ¡outro castroverdense que se quedou sen estatua! E logo que empezaba a haber algún médico en Lugo; aínda que poucos, doados de coñecer e de relacionar, ¡pero difíciles de pagar! Con algunha medicina na botica, amén das menciñas dos curandeiros, case sempre pos, herbas, mesturas, catro químicas, combinadas segundo unha receita maxistral..., ¡ou non tanto! Por parte, unha mellor nutrición, coas tises e demais epidemias en franca regresión... ¡Xolda, en definitiva; con motivos para tela, ben merecida!
...

-Meu Toño, ¿a onde me levas por este cómaro, tan lonxe do adro? Á Misa fuches, que comigo comungaches, mais agora non andas con boas intencións, pero... ¡pérdeste, pérde-lo tempo, que eu dou conta de min, que non bebo; nin bebín nin beberei, que non lle fago a competencia ao Manuel, nin sequera nas festas, fóra desa auguiña da nosa fonte, tan boa que é e tan mala de carrexar, que non me dou afeito a iso das sellas bailando na cabeza, nunha rodeliña...!

-¡Muller, non sexas esquiva, que só estamos por tras da horta do convento..., a vinte pasos do torreiro! E logo que te vin atraendo para aquí, de boa fe, pola man, coma dous nenos, para estar algo a soas, apartados desa bulla, que deixamos a medias aquilo da nosa carta...

-¿Pode saberse qué andas matinando?

-Herminiña, miña Herminiña, estou rabiando por saber qué decisión tomas; e se a tomas, de qué xeito vas face-las cousas, que eu son parte neste asunto, unha parte interesada, moito! ¿Ou xa non, xa non me queres agora que tes esa carta de reclamación..., por dentro do teu xustillo?

-Pero, home, párate; ¿como cho teño que dicir? Aquí, aquí mesmo; sentémonos neste arró, que sentados nesta parte do campo, mal non facemos, coido que non, que nos ven pero non nos oen; e coa música soando, aínda menos; ¡así acéptoche que me xebres da festa! Tamén che quería falar eu, que moito me andou na cabeza aquilo dos graos, esa cousa da diferenza horaria... ¿Que dixeches, seis horas de diferenza? Debe ser porque o sol é así de grande, moi pesado, e por iso vai a modiño, vagaroso, pois pasar do Leste ao Oeste, tan só polo noso horizonte, lévalle desde o lusco ao fusco..., ¡que nin que fose un carreto con vacas esfameadas!

-Non, muller, non é exactamente así, que quen camiña é a terra. ¿Explícocho? Seino de certo, que mo contou Tellado; ¡a historia é dun tal Galileo...!

Aquela disquisición, aqueles coñecementos xeográficos, tíñana sen coidado; ¡os seus problemas eran outros, persoais!

-¿Toñiño, sabes qué che digo...? Aínda que se durma pouco, por aló, e aínda que toquen á Misa de cedo ben cedo, por culpa dese sol..., ¡eu penso afacerme, que durmo menos có galo! ¡E cando esperto, dous rosarios!

-¿Dous? ¿Repartes as indulxencias co Manuel?

-¡Adiviñaches! Un, por nós, a ver se chegamos a ter sorte na vida; e outro polo meu pai, coa condición de que, se xa non precisa sufraxios, que vaian pola ánima do Manuel..., ¡anticipados, para que o amolente Deus!

-Se te casas comigo, axúdoche nese oficio de reza-lo rosario; ¡cada un, un; pero dos de cinco misterios!

A rapaza nin con esas, a pesares da súa relixiosidade, ou precisamente por iso. Sentáronse na parede do cómaro, mesmo por tras das ruínas do convento, xunto da cerca da súa horta, collidos das mans. Herminia retíñallas máis ben para que o rapaz non fixese outro uso delas.

-¡Toño, que cho veño dicindo, e ti, nin caso! Aquí cheguei á estrema, ao lindeiro, e co padrasto, ¡punto final! Ben cho levo dito, pero ás mulleres só nos escoitan os cregos, ¡que se cadra é por iso de que eles tamén levan saia! ¡Agora teño quen tire do meu trelo, quen tire de min!

-¡Mira que es teimuda! Pois, de non ter remedio, déixame quedar neste país, no noso, ata servir a El Rei, ¡que máis demora tampouco cha pido!

-Meu Toño, se che mando pesiños, daquela igual chegan a tempo de que pagues Cota, ou seguro, iso que se paga para que vaia outro ao Servizo no teu lugar...

Toño, aforrallón e algo marulo, escandalizouse:

-¿Pagar, eu, por unha cousa que pode facer cada quen? ¡Nin co teu diñeiro nin co meu! Neste tempo, no do meu Servizo, ti vaste desenganar, en América; ¡e se che vai mal, daquela volves comigo! Do que non, máis adiante..., con miñas irmás casadas, igual me animo, e vou eu, que quen é capaz de segar o que eu sego tamén corta esa cana do azucre, que seica é un traballo duro, dos máis fortes. ¿Ruliña, paréceche ben?

A mociña calou, pero deu en pinga-lo ollo.

-¡Muller, o que nos faltaba! ¿Queres que che afonden, coma unha poza, eses ollos tan frescos, e tan guapos; tan guapos e tan riseiros?

-Meu Toño, foi que me representei, por un momento, que nos estabamos despedindo, xa..., ¡para América!

A súa diferenza de sensibilidades era notable, así que o rapaz nin se decatou daquela crise emocional, por outra parte tan motivada.

-¿Cando lle respondes á tía Henriqueta? Ti chámaslle tía, que o é, pero de min é prima; séxase, prima terceira do meu pai, que as nosas casas saíron dun tronco común, que seica veñen dun criado do convento que casou cunha pastora das ovellas dos frades, así que nós seguimos en familia, pois a familia dura moito..., ¡habendo trato!

-Toñiño, se tivese aquí un cartapacio e mailo tinteiro, agora que estamos ben mantidos e ben folgados, aquí, na festa, que nin ganas de bailar teño, e iso que esa música soa de gloria, que ata parece que canto máis lonxe mellor se oe, nesta calma dos hortos... Pois iso, que me poñía a escribirlle á tía Henriqueta, de contado, para que me mande eses cartiños; ¡de serlle posible, antes do Nadal, antes dos nevaríos!

-Herminia, vólvocho a dicir... Tanta calor, que aló moita debe facer, que só tes que fixarte na clase de roupa que traen eses que volven... ¡Deus nos asista, qué tempos nos esperan! Por se acaso, vouche dar unha aperta, ¡que as feitas, cóntanse! E xa que non bailas, bailemos doutra maneira, cos corpos xuntiños..., ¡agora que se puxo o sol!

A rapaza, intuíndolle as intencións, separouse algo, previsora.

-¡Ai, muller, que nin que fose pegar contigo, que é tan só para ensaia-la nosa despedida!

-¡Tes boa penela, botarlle ese conto...! ¡Que non quedas só, rapaz, que che quedan as ovellas, as cabras, as árbores, e mailos penedos da serra, tan ben que os coñeces; e logo está a festa..., esta, a do Santo, un bispo!

-¡Muller, non sexas cutre, que todo iso doucho..., a cambio dunha aperta! ¿É moito pedir entre mozos que están chamados a casar?

O pillabán estivera atento, calculador, ao paso dun nubro, e daquela, minorada a luz, achegouse..., ¡no intre de máis escurecemento! Naquel cómaro, sos, illados do barullo e da curiosidade festeira... Collida de sorpresa, conquistada nun momento de hipersensibilidade, Herminia deixouse querer, e correspondeulle, ¡con toda a súa alma! Pero aqueles brazos do cavador calcularan mal, ou máis exactamente, non calcularan, así que lle deu as queixas:

-Toño, que son de carne..., ¡e confúndesme cun feixe!

-¡Muller, o que non é de palla son eu, que de tanto que me doe o peito, preciso que mo acalentes! Abrazar, abraceite, abrazámonos, ¡como é debido!, pero fáltanos a chucha grande, a boa, esa de boca con boca..., ¡que se non ma dás, morro!

-¡Vai empezando...! ... ¡Non, ho, para aí, que che dixen que foses empezando..., pero a morrer! ¡Ladrón, que es un ladrón, que mo fixeches á trapela, e iso non vale, non é decente!

-Daquela dáma ti, pero que sexa pronto, coa boquiña aberta, antes de que pase esta nube..., ¡xa que che dá vergoña facelo á luz do sol! Si, muller, faino; ¡ou déixamo facer, agora que non hai ninguén ao noso redor!

-Este biquiño voucho dar, vouche deixar..., ¡se non te pasas! ¡Que te vexo vir, que despois das apertas dos brazos os homes queredes as outras; xa sabes, as das pernas..., que te entendo, que as túas mans non paran quedas, pero, esoutro..., ¡iso despois da igrexa!

Porfioulle, buscándolle os beizos reiteradamente, asegundando, repetindo con paixón infantil pero ardente, o que se di un refresquiño:

-¿E logo, non estamos cerca da nosa igrexa, que incluso a pasamos, que aquí xa son as encuastras do convento?

-¡Coa estola, rapaz! ¡Terá que ser coa estola do casoiro; así, ou nada! ¿Queres as cousas de despois da voda sen pasar polos requisitos previos...? Carneiro, que es un carneiro, para de turrar en min, que nós van ver..., ¡e xa tiveches unha ración de bicos!

-¡Herminia, tivémola, que tamén che din cariño! Es unha condenada, unha mesquiña, que sempre me deixas con fame... ¡Xúrocho!

-¿Tes fame? Pois daquela salta esa parede, que tras dela, verzas hai; e se cadra, repolos, que media horta está a repolos... ¡Tanto lle gustan a don Serafín, que así está el de repoludo!

-¿Verzas? ¡Ag, qué noxo; nin verzas nin repolos, que iso é un prato de diario! O cura estache barrigudo dos torresmos, que cho digo eu, e non do que a min me dan, ¡pois tan pronto me achego...!

-¡Que che vou facer! Oes, aí adiante, nese campiño do Afonso, hai codesos, e como son amargos, igual che gustan para as lombrigas..., ¡se tanto che pica a barriga! Do que non, vén para Cuba, que alí, de casados, faremos canto se deba facer, e así farase máis curto..., ¡aos dous!

-Muller, diso, non; por agora, non, que xa o temos falado. ¡Tan mansiña que pareces, mesmo unha ovella, e hai que ver cómo tornas de min, do meu cariño...!

A rapaciña zanxou, ¡tan rotunda que nin a Paz de Zanjón!

-Eu sempre torno dos lobos..., ¡por máis que me facedes pouco caso! ¿Esquecíchelo?

No torreiro continuaba o baile, pero finalizaría enseguida, entre lusco e fusco, pois aquel cura era medio agareno, e tan pronto deixaba de distinguirse un fío mouro dun branco, cortaba o Ramadán! A súa inxenuidade non lle permitía decatarse de que as picardías non estaban no torreiro senón no camiño de volta, ¡nos atallos das corredoiras!
…/…