Hai uns días, José Manuel Espiño Meilán e máis eu compartimos un café, despois de identificarnos físicamente, para comprobar que tamén nos identicabamos mutuamente nas diversas cousas que o pretexto dun café pode facer descubrir se se ve que hai química nun primeiro contacto directo.
Eu viña de ler arredor da terceira parte do seu libro UN CENTENAR DE LAGARTOS a noite anterior, entre dúas e tres e pico da mañán, que para min ven ser o tempo do día no que me atopo máis lúcido e predisposto a aprender e aprehender. Completaría o libro dous días despois, pero para cando falamos xa tiña unha idea moi aproximada de quen era, como era, o autor, das súas querencias, e do seu libro.
Do libro anterior, LOS SILENCIOS DE PUNTA ARENAS, publicado no 2012, quedeime especialmente coa dedicatoria aos seus pais Jesús e María- e a súa irmá, María Jesús, Chus, entrega, orgullo e fortaleza, aos que debe o inmenso placer de vivir. E aproveito para recoller, como el fixo cando pronunciou o pregón das festas de Santiago na Casa de Galicia o pasado 2012, uns versos de seu pai que proclamaban:
Da preocupación dos pais / de velar polos seus fillos,
depéndeche moitas veces / que estes sigan bos camiños.
Nunca os fillos lles pagamos / aos nosos pais con amor,
os sonos que eles perderon / por estar pensando en nós.
Mais eche lei de vida, / xa se sabe.
Non se reconoce tal cousa / hasta que é tarde.
Detalles coma este achégannos ao autor como persoa, o que é moi interesante para poder entrar conscientemente na súa obra.
Neste libro de agora aparecen a súa muller, os seus tres fillos, e naturalmente Doramas e Turcón. Pero a estes dous últimos protagonistas chegaremos un pouco máis adiante.
Digo para empezar que Espiño Meilán fala un galego aprendido coa súa xente, na súa Milagrosa natal, perfecto, cun aquel de acento canario que o fai doblemente interesante, evidenciando que o que ben se aprende e se quere nunca se esquece por moito que a inmersión nun mundo novo o faga vivir realidades ben diferentes.
Para entender este libro en toda a súa dimensión para coñecer un dos principais papeis de José Manuel Espiño na vida -, hai que saber que ama a natureza e o que a natureza nos ofrece por riba de case todo. E xa que o destino o levou ás Illas Canarias namorouse daquela terra coma se fose canario, seguramente ama a aquela terra con maior forza que moitos canarios. Alí chegou como mestre no 1977, segue a ser educador agora, no Instituto El Calero, de Telde-, pero foi alumno aventaxado das leccións da natureza, e hoxe é tamén mestre no máis amplo sentido da palabra- no coñecemento da natureza, dos costumes, das xentes... das illas Canarias.
Naqueles anos setenta houbo varios lucenses coñecidos que foron destinados como mestres por aquelo da circunscrición educativa única- que foron destinados ás Canarias, pero foron volvendo cando lles foi posible porque a terra exerce un influxo aparentemente irresistible. José Manuel Espiño quedou e fíxose galego-canario ou canario-galego.
Hai trinta e un anos fundou o Colectivo ecoloxista Turcón-Ecoloxistas en acción de Telde, do que foi o primeiro Presidente, e precisamente Turcón publica este libro, como homenaxe ao que o presidiu de 1982 a 1992. que tamén é autor de numerosas iniciativas que van desde o parque de Telde á recuperación do litoral, do parque marítimo á elaboración da Maleta educativa de cernícalos, a fundación dunha Aula de la naturaleza ou os Jardines escolares canarios.
Se no 2001 o Concello de Telde publicou os Cuadernos didácticos de Telde, dos que é autor, centrados na educación medioambiental; e ten diversas publicacións sobre os barrancos de Telde, na súa anterior obra que mencionei pola especial dedicatoria, e que ven ser unha simbiose do galego e do canario, onde mesmo se atopan as raíces do Camiño de Santiago nas illas- fai un canto á cociña tradicional ancestral, e un canto á autosuficiencia, temas vitais para quen considera que a Nai naturaleza nos quere como unha nai e nós debemos respetala como a quen nos da a vida. Pois este libro que hoxe presentamos aínda centrándose menos na propia cociña pero sen esquecela en ningún momento, é tamén un canto á autosuficiencia, aos productos que a terra nos da, ao equilibrio que a natureza busca sen cesar
É incrible a cantidade de información que unha persoa pode facilitar nunha conversa, xa non digamos nun libro. E máis aínda cando esa persoa, de paso que nos conta unha historia vaina enriquecendo con detalles aparentemente sinxelos, para descubrirnos un mundo que o ten conquistado
No libro, digámolo xa, cóntase unha historia na que non sei si dicir que o protagonista é Doramas ou o cento de lagartos canarios que a natureza permitía vivir, medrar e reproducirse naquel abrupto confín no que los barrancos discurren hacia el llano.
Doramas, (aínda mozo mirado desde a miña altura), fuxíu do que chamamos civilización, na que un terrible instante de un día cualquiera a súa vida cambiou para sempre e pasou a habitar unha cova natural que so tivo que disputar ao máis veterano dos seus futuros amigos, o cento de lagartos que poboaban o seu futuro reino.
Reina Doramas nun mundo aparente inhóspito, que resulta estar cheo de vida, e non é nada extraña a súa existencia en soedade, parella á de Man, o alemán de Camelle, que morreu coa pena do Prestige; mesmo á de Cristo no seu tempo do deserto... e postos a falar de solitarios no medio da natureza, quero lembrar é a primeira vez que o fago desde hai máis de medio século- que eu coñecín un solitario habitante dunha cova, aló nas terras de Ourol, nesta provincia, pero aquel tiña afectada a súa razón por algún episodio tráxico na daquela aínda recente Guerra Civil.
Doramas é un home rico, porque non ten necesidades. Ao alcance da súa man, na cova, ten todo o que precisa: Auga, café colleitado, secado e tostado no barranco, gofio traido de Telde, azucar moreno dunha plantación do barranco de Jinámar; sal das salinas de Tenefé; aceite de oliva conseguido nunha dura xornada de vareo e recollida de olivas; e unha ducia de ovos de galiñas semisalvaxes... cestas de froita, unha manilla de plátanos, naranxas, limóns, mandarinas, pomelos, aguacates, papaios, mazás... Papas, zanahorias, tomates, cebolas, pepinos, leitugas...
Os productos que non recolle directamente no barranco, obtenos como pago ao seu traballo nunha granxa saudable, nun cultivo ecolóxico, en pequenas empresas que aceptan tan favorable intercambio. E a súa vida discurre feliz, tranquila, en paz... en paz consigo mesmo, coa natureza, con todos os seres cos que ten relación.
E co que lle sobra, e co que pode conseguir, coida amorosamente a un cento de lagartos aos ten posto nome, aos que coñece e identifica, aos que quere coma irmáns nun franciscanismo natural e harmonioso, contaxioso, vinculante co lector que se convirte en cómplice do autor que nos convirte en cómplices-; lector que toma partido polos verdadeiros protagonistas desta novela.
E digo novela, porque aínda que parece una crónica periodística maxistral do día a día da vida dun ser humano especial el confesa que na súa vida de naturalista- nun paraxe lonxano atopou unha cova volcánica habitada por un home que alimentaba aos lagartos dun barranco. E cando anos despois volveu, estaban os lagartos pero non o home chamado Doramas, quizais porque chegou a serlle de aplicación o que no libro se indica de que ningún animal, en un ambiente natural y salvaje, llega a viejo. O home que pastoreaba os lagartos xa non estaba; e como ninguen sabia a historia de Doramas, el decidiu inventala.
E como autor é soberano á hora de plantear unha historia, José Manuel Espiño preséntanos un Doramas que todos quixeramos ser pero nunca lograremos selo porque nos parece imposible desprendernos de todas as ataduras coas que os xeitos modernos de vida e nós mesmos nos fomos
envolvendo.
Doramas é o home feliz aquel do conto da antigüidade, o que non tiña camisa... feliz precisamente porque non precisaba camisa metáfora de tantas ataduras- para vivir en paz consigo mesmo e cos demais, e sobre todo coa natureza.
Doramas sábese humilde, sereno, silencioso e perecedeiro, e a dor polas durísimas perdas familiares sufridas fano camiñar una senda de dolor y ausencia hasta reinventarse nun cento de lagartos.
E a min que ás veces me da por pensar que nada é fortuito, ocórreseme elucubrar se esta metáfora, ou parábola, ou novela de Doramas e os lagartos non virá referirse globalmente ao tempo que vivimos, á maldita crise que nos abafa, da que cando saiamos, que sairemos, deberemos saír purificados e coa lección aprendida. Que se esta crise ten efectos positivos e sempre hai que atopar algo positivo nas dificultades da vida ten que ser o de convencernos de que non necesitamos moitas cousas que coidamos imprescindibles, que podemos simplificar a nosa existencia, que temos que volver a vista ao campo, á natureza, ao camiño que levamos andado. Non que como Doramas abandonemos todo para convertirnos en anacoretas nunha cova perdida do noso país, si para saber que hai outros xeitos de vivir, sen tanto plástico, sen tanto envoltorio, sen tanto coche, sen tanto luxo, sen tanto estar á última.
Sempre se nos dixo, mesmo para que non nos meteramos en fonduras, que hai libros como a Biblia que non hai que lelos ao pé da letra senón polo trasfondo que teñen, lendo entre lineas, entendendo o sentido... pois eu coido que o mesmo lle pasa a este libro de Espiño Meilán, que ten alomenos dúas lecturas, que naturalmente poden ser simultáneas. A primeira, para coñecer a historia, exótica para nós polo país, polo clima, pola natureza. E a segunda para obter leccións de vida, esas das que non se nos ofrecen en ningunha escola, a menos que o profesor se chame José Manuel Espiño Meilán.
O colectivo Turcón publica os seus libros como homenaxe ao autor. Pero eu entendo que o fai, de xeito moi especial, porque son un canto á natureza e á vida, un canto que evidencia respecto e admiración, pero tamén dedicación e traballo. Se uns minutos de conversa con José Manuel son abondos para saber da súa ilusión, do seu fervor, das súas conviccións, do seu credo... a lectura deste libro pode ser será a porta de entrada dun mundo diferente que ao percorrelo comprobamos que non é tan lonxano como parece, que non é tan diferente... e que os que teñamos ollos para ver algo máis que o que a vista nos ofrece , comprobaremos que nós tamén temos un mundo así ao noso alcance e que só nos fai falla pararnos a ollar a riqueza, a fermosura e a vida que temos arredor de nós.
O libro UN CENTENAR DE LAGARTOS é unha porta... Eu invítovos a cruzala, a deixarvos ir, a disfrutar, e a pensar.
(Este texto de Xulio Xiz corresponde á presentación do libro UN CENTENAR DE LAGARTOS, de José Manuel espiño Meilán, o pasado 21 de decembro, na Galería Sargaeelos de Lugo).
