25
A Xanela
Primavera 2002
FOLCLORE
O baile e a súa socialización en Galicia
Olga Kirk Martínez
Pablo Díaz Carro
(Colectivo de recolleita Ruote)
O
momento clave da representación do baile e a
música, é en tódalas comunidades o momento de
socialización máis activo, e que coincide coas
xuntanzas que acontecen nas festas, romarías,
casamentos, etc. Nembargantes, sen ser en datas
tan sinaladas, a danza acompañou durante séculos
á vida cotiá. Tras as duras xornadas da sega do
millo, do trigo ou do centeo, ou cando as mulleres se
xuntaban para fiar o liño ou a lá, concluíase cunha
pequena festa que normalmente sufragaban as
mulleres. Nas zonas onde había un gaiteiro ou un
acordeonista, elas xuntaban os cartos entre todas,
e contrataban aos músicos. E se non, nos outros
casos, mercaban pandeiretas que eran comunais.
De feito os nomes que recibían estas pequenas
festas son fías, fiadeiros, pola vilas, seráns (porque
se facían a partir das seis ou sete do serán), ruadas,
pandeiretadas... Incluso en moitos lugares había
días preestablecidos como os luns, xoves, venres,
sábados e domingos á noite, tódalas semanas.
Novos e vellos xuntábanse nun alpendre á luz do
candil e bailaban horas e horas, improvisando todo
o tempo, non ha-
bía nada pre-
fixado. Nesas
xuntanzas medio
acordadas temos
que distinguir
dous xeitos de
bailar moi diferen-
ciados: o solto e
o agarrado (do
que xa falamos
en artigos ante-
riores).No solto
podemos distin-
guir dous ritmos
que son comúns
a toda Galicia: a
muiñeira, a rit-
mos de 6x8 e que é o baile e ritmo máis peculiar que
nos diferencia do resto da península, e a jota, a ritmo
de 3x4. Habería unha terceira danza, a carballesa,
a ritmo de 2x4 que só se conserva na zona máis
oriental galega, maiormente no Courel. As melo-
días, puntos e xeito de bailar son variadísimos duns
lugares a outros, e todavía pervive unha riqueza en
ambos aspectos moi salientable. Pero poderiamos
distinguir unha estructura recurrente común a todo
o país. Homes e mulleres colócanse en dúas filas:
tódolos homes na mesma fila e tódalas mulleres
frente á súa parella formando outra fila. O que vai de
primeiro empeza sacando puntos antes que os
demais, e estes teñen que seguilo, ou sexa imitar o
que el fai. Ó acabar o punto fan unha roda facendo
outra figuración cos pés, ou se non o que se lle
chama nos grupos actualmente "tablón", é dicir, as
dúas filas avanzando á par xirando en torno a un eixo
central. Nalgunhas zonas toda a danza se realiza en
roda, e aínda que non se sabe a razón, parece lóxico
pensar que sucedería o que pasa cando se xuntan
moitas parellas ao mesmo tempo, que non vían os
pés do guía que
vai sacando os
puntos. Especial-
mente porque isto
pasa en zonas
onde o número de
bailadores era moi
grande.
Practicamente
sempre guiaban
os homes, pois
non estaba moi
ben visto que a
muller quixese
destacar ou mani-
festar a súa
igualdade. Moitas
mulleres bailaban
mellor que algúns
MEIRA (LUGO), ANOS SESENTA. Foto Arquivo Ruote