15
A Xanela
Outono 2000
S
e nas mariñas de Betanzos nasceu a nosa agri-
cultura, como se ven decindo, alí debeu nascer
tamén o noso hórreo, para gardar, secar e conservar
os froitos da colleita anual. Trátase d-unha constru-
ción equilibrada e armoñosa, útil e caraiterística de
Galiza. Según a comarca e tamén a feitura e mate-
rial, chámase hórreo, piorno, espigueiro, canizo,
canastro, cabaceiro, graneiro, etc. O meirande de
todos cantos vin -todo él en pedra- está en Carnota.
O hórreo galego ainda non foi estudado como
merece pol-a súa antigüedade e, sobor de todo, pol-
a súa beleza. Un investigador estranxeiro,
Frankowski, faino derivar dos palafitos, cicáis pol-a
semellanza que teñen coas vivendas primitivas,
alzadas sobor de esteos nas augas dos ríos e
lagoas. Sexa ou non verdade o parecer de
Frankowski, non cabe dúvida de que as pilastras de
sostén soio teñen por obxeto resgardaren o hórreo
das alimañas dañinas (lembremos que as pedras en
que repousa o hórreo chámanse "torna-ratos"), tal
como se preservaban as vivendas lacustres dos
antergos galegos cando a nosa terra era un viveiro de
lobos, osos e demáis feras. Por outra banda, parece
demostrado que nos esteiros da ría de Betanzos
eisistiron vivendas palafíticas, das que moi ben pudo
derivarse o noso hórreo. Pero... non é cousa de dar
azos á tola imaxinación, porque dos hórreos hai
moito que decir e que Frankowski non dixo. En
verdade, o hórreo é unha xoia arqueolóxica, unha
arca-relicario, diña de ser estudada a fondo por un
investigador do noso país.
O hórreo galego non é simplemente un granei-
ro, como é o asturián; é unha hucha sagrada, que
garda o pan de todo o ano. Compre decilo d-unha vez,
ao xeito dos vellos labregos: o noso hórreo é un
relicario que garda o corpo do Noso Señor. Os
estranxeiros que visitan a nosa terra toman os hórreos
por capeiñas ou por moimentos funerarios, debido ao
seu feitío relixioso, sempre coroado por unha cruz.
Pero a cruz dos hórreos non ten virtudes profiláiticas,
como teñen as cruces das portas e portalóns en contra
das meiguerías e as acometidas do demo... A cruz
dos hórreos é simplemente consagratoria.
O hórreo tal vez con feitura distinta é
anterior ao cristianismo, ou, pol-o menos, anterior
ao trunfo da Eirexa en Galiza. Esto ponse de bulto
con sóio notar que ten unha cruz n-un estremo e un
remate piramidal no outro. A cruz revela que foi
cristianizado e o remate piramidal demostra que o
hórreo foi mansión protexida pol-o deus da
fecundidade. A este respeito di unha profesora
norteamericana, Mrs. King, que percorreu Galiza:
"Os galegos gardan o millo en graneiros sobor de
soportes de pedra ben construídos, ben tellados; n-
un dos seus estremos érguese unha cruz de pedra
e no outro o símbolo fálico en pirámide". Moi de
razón é que os forasteiros vexan en Galiza país
antigo e celta moitas remanencias do culto fálico,
que non soio conserva nos hórreos, pois non é
necesario que os que o veñen utilizando seipan o
que siñifica. Sabido é que os remates do barroco
galego son estilizacións do alciprés, cousa que non
refuga un remoto destiño idolátrico, hoxe totalmente
invisibel para os ollos do esprito común. Agora ben;
o remate piramidal dos hórreos é tan constante na
súa presencia como na súa feitura, e a cruz que se
emparella con él non ocupa un lugar de preferencia;
pol-o que é obligado recoñecer que se trata d-un
elemento simbólico, d-unha invocación ao deus da
fecundidade, xa desaparecido das nosas creen-
cias, pero que deixou ronsel no subconscente
místico das xentes da aldea, que trasegaron do
paganismo ao cristianismo as eternas arelas de
fartura e benestar. Quero decir que o tal remate ven
usándose por tradición i en virtude do noso conser-
vadurismo. Así, pois, os primitivos cristiáns galegos
adoptaron a cruz como proteitora das colleitas; pero
sen esquecer ao deus da fecundidade, o deus
antigo, que tamén os protexía. E velahí unha proba
evidente da antigüedade do noso hórreo.
Moitas cousas se poderían decir a prol dos
hórreos; pero eso levaríanos moi lonxe e consumi-
ríamos as páxinas d-esta revista.
O hórreo
ANO CASTELAO
Castelao
Especial prá revista "Betanzos"
Publicado en "Betanzos, revista del Centro
Betanzos", nº 43. Buenos Aires, decembro 1948.
Hórreo de Caraña de Abaixo, en "Los hórreos gallegos" de
J. López Soler. 1931.