12
A Xanela
Outono 2000
U
nha das zonas de maior interese, no que respecta
á arquitectura popular, da comarca das Mariñas é a
ribeira da parroquia de San Xoán de Vilamourel.
En primeiro lugar falarei dun conxunto de
muíños situados nunha fermosa carballeira no lugar
de Teixeiro. Sitúanse un a continuación doutro, ata
cinco seguidos, aproveitando a auga do Rego
Mainzoso. Os muíños devolven a auga ó río unha vez
utilizada para moer, pero hai casos coma este no
que a mesma auga pasa dun a outro por medio dun
enxeñoso dispositivo de canles e comportas. Un
conxunto coma este é algo moi singular, por un lado
téñense que dar unhas condicións físicas, precísase
un terreo moi empinado de maneira que o desnivel
sexa suficiente para reaproveita-la auga e, por outro,
económicas, xa que tiña que haber moita produc-
ción de gran para que fose necesario concentralos
no mesmo lugar.
Son unhas construccións moi antigas,
abandoadas hai moito tempo e actualmente en moi
mal estado. Todas teñen planta rectangular, e van
dende os 5 por 6 metros do máis pequeño ata os 12
por 6 metros do maior. Os muros, con espesores
próximos ós 60 cm. están feitos con cachotería de
xisto, a cantería de granito reservouse para abrir
ocos nas fachadas (portas e ventanas), e tamén
para os cubos (depósitos onde se almacenaba a
auga para moer). A cuberta era de tella do país,
cubríanse todos a unha auga excepto o cuarto, de
maior tamaño, dado que tamén albergaba vivenda,
no que o tellado facía dúas augas. É interesante ve-
los infernos (especie de túnel no que entra a auga e
acciona
o rodicio)
con gran-
des pezas de
cantería e es-
tructura de falsa
bóveda, hoxe xa non
se poden ve-los mecanis-
mos (rodicios, eixos, capas,
moexas, etc.). Mais abaixo,
na beira do Mandeo está o Muiño
de Teixeiro, unha maquía máis nova que moía coa
mesma auga pero as súas características non
gardan relación co conxunto anterior.
Non moi lonxe destes muíños está O Batán,
que dá nome ó lugar. Funcionaba tamén coa auga
do Mainzoso.
Un batán é unha construcción que aparece
en Europa na Idade Media; alberga un mecanismo
chamado Folón que, aproveitando a forza hidráulica,
bate os tecidos co fin de darlles unha textura máis
compacta. Batíanse durante vintecatro horas e de-
bían permanecer sempre mollados con auga non
moi fría (no inverno había que quentalo no pote antes
de botarlla). O bataneiro, encargado do proceso que
Arquitectura popular
na ribeira de Vilamourel
Fernando Veiga Dopico