15
A Xanela
Primavera 2002
O NOSO PATRIMONIO
Xosé María Veiga Ferreira
Juan Sobrino Ceballos
As medoñas da Serra Vella
e as capelas de San Andrés da Ribeira e San Bartolomeu
(Monfero)
N
os confíns da comarca das Mariñas, no Concello
de Monfero, atopámonos coas estribacións da Serra
Vella. Seguindo o camiño medieval que cruza o
Eume e sube cara ó Campo de Abeledo, recoñecemos
unha primeira demarcación documentada na época
medieval como é a mámoa da Arca, que nós identi-
ficamos como a Mámoa de Abeledo.
Esta mámoa actualmente está moi arrasada,
e máis que vela intúense os seus restos na terra, o
que nos permite de momento coñecer as súas
dimensións. Sen lugar a dúbidas, era unha das máis
grandes da comarca cun diámetro duns 28 metros e
chegaría a tres metros de altura.
Polo mesmo camiño estaba a ermida de San
Xulián de Arca, desaparecida xa hai moitos anos. No
lugar aínda se acordan dos seus restos e do traslado
dos santos á ermida próxima de Lagares.
No alto da Serra Vella atopámonos cun
conxunto megalítico composto de sete medoñas,
nas que o diámetro varía dos 16 ata os 10 cm. con
alturas máximas de 1,50 m e mínimas de 0,55. As
tres primeiras do lado N. son as mellor conservadas,
a cuarta e quinta ó S.O. presentan problemas de
conservación. A sexta case desaparecida, xa que
polo N. está cortada por un camiño e polo S. está
arrasada. A nº 7 está situada entre dúas formacións
rochosas que conforman a saída da Serra Vella, e
que practicamente tamén está arrasada.
UNHA DAS SETE MEDOÑAS DA SERRA VELLA
Segundo a xente do lugar foron feitas polos
mouros para defenderse dos inimigos usándoas
coma trincheiras.
É preocupante o estado de conservación e o
deterioro destes monumentos prehistóricos nos
últimos anos, que por diversas circunstancias están
levando á súa desaparición. Concretamente dende
o ano 1995 ata agora sufriron cambios apreciables
a simple vista, como os diámetros dos conos de
violación que se ampliaron nalgún dos casos ata
preto de dous metros.
Baixando a serra o camiño lévanos á ermida de
San Andrés da Ribeira. As referencias máis antigas
que temos desta capela son de mediados do século
XVIII, cando nunha visita do arcebispo dise que se
encontraba bastante mal, e que xa era dos veciños
sen que se lle coñecese fundador nin padroado:
Visitose igualmente la ermita, su advocación
San Andres sita en el lugar del mismo nombre, terminos
desta parroquia, hallase bastante indecente, no tiene
renta ni patronazgo ni fundador,es de los vecinos,
manda su mrd. Que queriendo esta subsista, la blan-
quee por dentro y fuera, sigan el fayado que tiene sobre
el altar, por todo lo mas de la ermita, enlosen el
pavimento de toda la ermita referida, cubra el arca y
coloquense... en el altar, todo al termino de quatro
meses y para ello selo hara presente el Pe. Cura, tanto
a los de San Julian de Lagares como a los de San
Andres y no conpliendola estos al perentorio término
señalado haría el repetido Pe. Cura se demuela, po-
niendo en su sitio un cruzero, que para que asi lo
cumpla y haga observarse.... (1761)
É unha pequena capela de gran simplicidade,
representante da arquitectura popular. Presenta
planta rectangular, muros de cachotería e tellado a
dúa augas. Na fachada un pórtico sostido por dúas
chantas. As dúas xanelas parecen obra posterior xa
que nun primeiro momento estaría iluminado
unicamente por unha pequena, actualmente tapia-
da, de detrás do altar.
No interior con teito de madeira, destaca o altar
que está un pouco máis alto que a entrada pola
pendente en que está construído o edificio. No retablo
de madeira están representadas as figuras de San
Andrés, a Inmaculada Concepción e San Victorio.