
22
A Xanela
Primavera 2002
asistiu con outros betanceiros á I Asemblea Nacio-
nalista celebrada en Lugo en 1918. Neste tempo, se
non o coñecía xa da infancia, trataría a Xaquín.
Quizá intercambiaron textos entre eles (Xosé gostaba
de escribir e debuxar) ou Xaquín regaloulle dedicado
a Xosé o "pirmeiro" conto que facía en galego. De
volta na Arxentina e impresionado polos amigos
mortos no andacio do ano anterior, Ares escribiu un
poema, "Prego", datado en Rosario no outono de
1919 e publicado en A Nosa Terra no número do 15
de novembro dese ano:
¡Morte negra, morte negra, arrédate de min,
non me leves no millor da mocedade,
déixame ver da Patria escravizada
a xusta libertade! (...)
Xa de maior, ao dedicarlle no 1961 este
poema a unha amiga, trocoulle "mocedade" por
"ancianidade". Pódese ver reproducido no Progra-
ma de festas San Roque 1995.
Durante tempo coidei como posible que a
obriña "Andacio", "disparate cómico representabre"
que nunca chegara a ver (aínda que estreada no
Alfonsetti en 1919 non creo que se imprimira) e fora
escrita por Xosé Ares para presentar ao certame
teatral convocado pola Irmandade da Fala de
Betanzos, tiña que ver con ese andacio gripal que
levou aos seus amigos. Agora sei que non, que o tal
"Andacio" era máis ben lingüístico e atacáballe a
moitos que intentaban renegar da língua galega por
considerar máis "fina" a castelá.
Na prestixiosa revista Céltiga, que se editaba
en Buenos Aires, na que Ares colaborou con debuxos
de currunchos e paisaxes betanceiras, publicouse
polos anos vinte o texto "Nocturnio último" acompa-
ñado desta semblanza que traducimos:
«Roldán Paderne era un espíritu xove e
inquedo que se foi dun xeito doloroso en Betanzos,
durante o andacio gripal. Colaborador de "Los Lunes
de El Imparcial" e outras publicacións da rexión, era
unha promesa de futuro. Esta composición inédita
é o seu presentimento póstumo, que se cumpliu
fatidicamente.»
Mais o texto en español é exactamente o
mesmo que se publicara antes en Rexurdimento,
polo que xa non era rigorosamente inédito. En canto
ao resto, efectivamente, o texto "Nouturnio" remata
cunha fonda e escura premonición:
«Agora véñome eiquí a morrer e eiquí estou.
Ao me marchar pra sempre quixera deixar unha
vida sin pégada, descoñecida de todos, esquecida
moi axiña, non lembrada endexamáis (...)»
Quizá aquel mozo Xaquín López Pita, "Roldán
Paderne", era consciente do seu fatal destino.
BANDEIRA DA IRMANDADE DA FALA DE BETANZOS
QUE SE CONSERVA NO MUSEO DAS MARIÑAS