20
A Xanela
Outono 2001
H
ai algún tempo tivemos ocasión de curiosear no
arquivo da Comandancia de Mariña de Sada, ou no
que queda del. Alí atopamos datos verdadeiramente
interesantes para o que é a historia miúda dun pobo
vencellado de sempre á ría e ao río. Como todos
vostedes saben a ría de Betanzos estivo e está
gobernada administrativamente por esa Comandan-
cia, polo que todas -ou case todas- as embarcacións
que navegan na ría levan a súa matrícula.
Lamentablemente, o arquivo da devandita
Comandancia foi moi maltratado, sacrificándose
nalgún momento por mor do espacio a documenta-
ción máis antiga. Así o caderno-rexistro de
embarcacións máis vello que conserva apenas se
remonta un século atrás, principiando no ano 1888.
Remexendo nese cuaderno chamounos a
atención, entre outras cousas curiosas, a longa
historia de dous botes que sucaron durante décadas
o Mandeo. É deles dos que vou falar, deixando para
outra vez outros temas como as dinastías das
carpinterías de ribeira, a picaresca das
matriculacións ou os nomes curiosos dalgunhas
embarcacións.
No folio 600 aparece matriculado un bote de
Sada, de nome «José», de 5,82 metros de eslora,
construido no ano 1891 en Perbes, onde había
moitos e bos carpinteiros de ribeira, entre eles os
Picos, dos que saíron os Bedoya Picos que
mantiveron un pequeno asteleiro en Betanzos nas
décadas dos cincoenta e sesenta e posteriormente
en Pontedeume. Pois ben, no 1904 o bote citado
pasou a propiedade dun veciño de Carnoedo e no
mesmo ano este revéndello a un de Ares. No 1912
comenza a súa historia betanceira e a sucar as
augas do Mandeo ao ser mercado polo veciño de
Betanzos Francisco Freire. Tres anos despois, no
1915, este véndello ao veciño Manuel Portela Beade,
quen o manterá dezaseis anos no seu poder. No
1931, comenzando a II República, mércao Ramiro
Muñiz, quen lle troca o nome polo de «Paxaro»,
alcume familiar. Dezaoito anos despois, no 1949,
Antonio Edreira Muñiz mércallo á viúva do anterior
propietario e o bote pasa ao folio 157 da 4ª lista.
Neste momento o bote tiña xa case sesenta anos e
pasara por sete propietarios diferentes. Non sei se
é que realmente se trata dunha vedraña embarca-
ción que soportou todo tipo de avatares ou dunha
nova aproveitando os papeis da vella, picaresca
dabondo extendida no noso tempo.
Outra historia curiosa é a de outro bote, de
nome «Eugenia», construído case pola mesma
época que o anterior. Matriculado no 1893 por un
veciño de Betanzos, pasou por cinco propietarios
durante cincoenta e un anos. O dono véndeo no
1924, xa con trinta anos ás costas, revéndese no
mesmo ano e o novo propietario véndeo no 1942.
Aínda voltará a ser vendido no 1944.
E esta é a historia que poderíamos
chamar oficial. A outra, máis íntima e
cotiá, a que non ficou escrita en
rexistros e documentos, sería aínda
moito máis interesante. Falarianos de
xeitos de vida e de trafegos, transpor-
tando colleitas das monterias de Ribalta
ou de Sarra internándose no labirinto
das xunqueiras, de xornadas de pesca
ou marisqueo no areal do Pedrido, e
mesmo de lecer, bicando a onda sal-
gada na Xurela ou remontando o
Mandeo festivo en día de Caneiros.
Curiosas historias duns botes
A GALERA.
Foto G. DÍAZ.
(Anuario Brigantino, 1948)
Xesús Torres Regueiro