
14
A Xanela
Outono 2001
na existencia dun culto litolátrico que xunto coa
presencia das medoñas, dese lugar á construcción
das ermidas neste sitio descampado e lonxe de
lugar habitado, para borrar coa influencia cristiá o
culto pagán anterior.
As ermidas da Ascensión e San Vitorio teñen
entre si unha certa relación, xa que ademais de
seren creadas para a substitución do culto pagán
anterior, e a pesar de pertencer a concellos distintos
actualmente, celebran cada unha a súa romaría no
mes de maio, mes no que os santos xúntanse nunha
soa capela, cristianizando co seu paso todo este
recorrido.
A ermida da Ascensión (chamada así porque
está no monte da Ascensión), aínda que nalgún
tempo foi tamén coñecida como Calvela, presenta
unha construcción de tipo popular nunha vagoada do
terreo de forma rectangular con tellado a dúas augas
e porche con columna. No dintel da porta podemos
ler a seguinte inscrición: ESTA CAPILLA HIÇOSE
ANO 1767. No interior ten unha sorprendente deco-
ración de puntos que pode estar relacionada coa
crenza nos poderes curativos da auga da fonte que
había neste lugar.
A fonte era de cantería, pero xa hai anos que
a auga é recollida para unha traída dos veciños. As
pedras da fonte están apartadas e parece que se vai
reconstruír de novo. Alí ía moita xente para quitar os
males da pel, principalmente a sarna. Lavábanse ca
auga da fonte e os trapos que usaban para secarse
deixábanos encima da silveira para que segundo ían
podrecendo o trapo fose curando a enfermidade.
Nos anos cincoenta e sesenta aínda ían romeiros a
lavarse. Celebrábase a romaría o 15 de maio e pode
escoitarse por boca da xente a seguinte asevera-
ción: Tres días hai no ano ano que brilan coma o sol:
Xoves Santo, Corpus Christi e o día da Ascensión.
Ten un cruceiro granítico, con fuste
disminuíndo en altura, baixorrelevo do Cristo e a
Virxe bastante toscas. Non ten capitel. Pode ser da
época da construcción da ermida, pero polas formas
primitivas das imaxes e a solidez, pode ser que se
tentase de cristianizar o lugar coa instalación do
cruceiro e máis tarde se construíse a capela.
A ermida de San Vitorio presenta claras
similitudes coa da Ascensión, tamén de construc-
ción popular con grandes bloques de granito, pre-
senta planta rectangular con pórtico sostido por un
muro baixo, sobre o que se eleva unha columna. A
porta adintelada con cruz de brazos triangulares ou
signos lapidarios. A cuberta é de lousa e remátase
nunha cruz. A imaxe do San Vitorio leva túnica curta
e manto tamén curto.
Cóntase que foi construída a ermida e o
cruceiro no 1560 por unha persoa devota que non
tiña descendencia e que no seu testamento cedeuna
a uns veciños do lugar xunto cunhas terras para o
seu mantemento e a obriga de celebrar a romaría do
San Vitorio na terceira semana de maio (22 de
maio). Estes veciños eran os irmáns Caínzos, que
son os actuais donos da ermida.
A igrexa celebra tres santos co nome de
Vitorio. Curiosamente, en moitos lugares este santo
é avogoso da sarna. O San Vitorio de Cambás non
era avogoso das enfermidades da pel para o que xa
estaba a fonte da Ascensión-, pero disque tiña boa
man para os animais e as colleitas, polo que era
normal ver ós romeiros no seu día con pezuñas,
orellas e cacholas de porco e espigas de maínzo.
Estas dádivas axudaban para celebrar o día da
romaría, da que estaban encargados os irmáns
Caínzos. Hai algúns anos deixou de celebrarse por
cuestións alleas ós propietarios.
Entre as dúas ermidas está o Cruceiro da
Loba, á beira do camiño Real de Monfero a Guitiriz
e que divide os concellos de Monfero, Aranga e
Guitiriz (Lugo), e polo tanto as provincias da Coruña
e Lugo. Neste lugar existía a coñecida como Casa
da Loba, pero foi derrubada hai algúns anos e
actualmente non se conserva ningún resto. Aquí
dise que se refuxiaba unha célebre salteadora de
ERMIDA DA ASUNCIÓN
ERMIDA DE SAN VITORIO