
13
A Xanela
Outono 2001
O NOSO PATRIMONIO
Xosé María Veiga Ferreira
Juan Sobrino Ceballos
As mámoas de Galiñeiro
Da ermida da Ascensión (Monfero) á de San Vitorio (Cambás)
N
o elevado emprazamento das estribacións da
Serra da Loba, marcando xa os límites da nosa
comarca, atopamos un dos enclaves máis ricos do
patrimonio arqueolóxico de Galicia ademais dunha
paisaxe verdadeiramente impresionante pola súa
altura e soidade. Trátase dun grupo de enterramentos
prehistóricos (mámoas) delimitadas polas ermidas
da Ascensión e de San Vitorio. Chama poderosa-
mente a atención as tentativas de cristianización do
lugar, así temos en pouco menos dun quilómetro ás
mámoas, dúas ermidas e tres cruceiros.
Algúns dos enterramentos ou mámoas foron
escavadas en 1944 por Arsenio García Freire baixo
a dirección de José María Luengo, que lles deron o
nome de Campo de mámoas de San Vitorio, polo
nome da ermida. Catalogáronse un total de 13
mámoas entre San Vitorio e o Cruceiro da Loba.
Presentan forma oval ou case circulares, e os eixos
están entre 12 e 14 metros. Na escavación non se
atopou obxecto algún xa que todas sen excepción
foron violadas polos buscadores de tesouros.
Poderían encadrarse cronoloxi-
camente na última época do perío-
do eneolítico. Vaquero Lastres nun
estudio realizado hai poucos anos
sinalou 21 destes enterramentos
entre a Serra das Medoñas e
Galiñeiro.
Nestes traballos esténdese
o grupo de mámoas entre a ermida
de San Vitorio e o Cruceiro da Loba,
e non se contabilizou outra posible
mámoa situada a cincuenta metros
da capela da Ascensión, que am-
pliaría así entre as dúas ermidas o
campo de enterramentos.
No folclore das xentes
recollemos que se dicía que
usábanas os mouros para
denfenderse cando había guerra.
Foron tamén usadas como tram-
pas para lobos: Poñíase un caínzo
enriba cunha ovella ou un carneiro
atados. Cando o lobo quería collelo
subíase ó caínzo e este daba a volta e o lobo caía
dentro do furado da medoña.
Representan un conxunto arqueolóxico bas-
tante ben conservado, pero as terras nas que están
situadas son de propiedade privada. Esto presenta
un factor de risco xa que o que noutros tempos eran
terreos baldíos convertéronse en prados e terras de
labor con todos os problemas que esto leva. Así hai
aproximadamente un ano a prensa deu noticia que
unha delas fora agredida por un tractor ó roturar uns
terreos.Nas inmediacións da ermida de San Vitorio
os axentes atmosféricos moldearon unhas penedas
con formas curiosas, unha delas é a Pisada de
Roldán (coñecida xa así no Catastro de Ensenada
do s. XVIII). É unha cavidade en forma de pé de 1,88
m. de larga por 0,74 m. de ancha na planta e 0,50
no talón cunha profundidade de 20 cm. Estas
cavidades están firmemente ligadas ás crenzas
populares, que as atribúen a personaxes famosos e
Santos. Roldán recollido no diccionario dos seres
míticos galegos-, paladín dos Doce
Pares de Francia e sobriño de
Carlomagno que o pobo converteu
en San Roldán. Chegou coas tro-
pas do emperador e axudou a ex-
pulsar ós mouros. As lendas din
que deixou a súa pegada ó baixarse
do cabalo neste lugar sagrado.
Outras lendas din que pisou no
penedo e achancou ata Os Villares
en Parga, onde hai outra pisada
semellante. O nacemento destas
lendas estivo ligado á existencia
do camiño de peregrinación a San-
tiago que pasaba por este lugar.
Nas inmediacións atopamos a
Pena do Queixo porque ten forma
de queixo- e a Pena do Fume,
porque cando chove méteselle a
auga por uns furados que ten e sae
por outros como se fora fume.
E máis que probable que fosen
todos estes factores que influísen
CRUCEIRO DE SAN VITORIO