20
A Xanela
Primavera 2001
cabaqueiros, conscientes do que lle deben a este
gremio, ergueron hai uns anos un monumento ao
cabaqueiro e celebran anualmente unha festa na
súa honra. O amigo Javier Lomba, descendente
desta xinea de telleiros raianos, que foi quen nos
forneceu datos e fotografías do obradoiro familiar,
di que sempre rende un saúdo de homenaxe, como
se se descobrira, ao pasar por diante del.
Deixando aparte a producción propiamente
local e mesmo para outros puntos da comarca, a
telleira de Lomba ten producido tella para retellar
nada menos que a Catedral de Santiago, dependen-
cias arcebispais e Seminario Maior na época de
Quiroga Palacios, contribuíndo deste xeito a enga-
lanar o patrimonio artístico da urbe xacobea.
Con Augusto Lomba, a vella telleira dos
raianos en Piadela pasou a ter producción perma-
nente, fixando a residencia da familia en Betanzos
e pasando de ambulantes a sedentarios. A telleira
de Lomba mantívose activa ata a construcción do
encoro de Cecebre, sendo expropiada daquela, pois
atopábase en zona de risco na cola do encoro e na
beira do Mero. Foi a última das telleiras de Piadela,
pois a outra, a de Simón, pechara anos antes.
Se ben a telleira de Lomba en Piadela xa se
atopa comida pola maleza, resulta interesante ver
as que aínda se manteñen en pé na viciña vila de
Sada. Na zona que no fino nomenclator sadense
figura como Calle de las Tejeras consérvanse dúas
en aceptable estado dedicadas a almacén. En toda
a zona próxima houbo nada menos que oito telleiras,
chegando a funcionar a derradeira ata 1971.
Os telleiros ou cabaqueiros, como outros
oficios de xente ambulante, tiñan a súa fala ou xerga
propia. Javier lembra, de terlle escoitado ao pai e
aos operarios, voces nesta fala e mesmo cita
algunha frase de corrido.
Varias xergas de oficio foron estudadas en
Galicia: o latín dos pedreiros ou verbo dos arghinas,
dos pedreiros de Cotobade, Terra de Montes. Moitas
familias de canteiros viñeron daló para Betanzos,
caso dos Crestar. Outra é a xerga dos cesteiros de
Mondariz, noticiada por Bouza Brei na revista Nós e
reeditada polo Museo do Pobo Galego en 1992. A
terceira é o barallete dos naceiros, afiadores de
Nogueira de Ramuín e concellos limítrofes estudia-
da por Xosé Ramón e Fernández-Oxea e outros. E
a última, sen que isto indique rango ningún, é o verbo
ou latín dos cabaqueiros, telleiros do Rosal e Baixo
Miño. Hai un libriño de Domingo Álvarez Álvarez,
editado en Tomiño en 1965, que recolle catro destas
falas co título Jergas de Galicia. La de los tejeros,
canteros, albañiles y paragüeros. A dos telleiros
chámase verbo dos daordes. Nesta xerga os inte-
grantes da cuadrilla (oficial, tendedor, pieiro,
carretilleiro e o rapaz ou cachiza, dirixidos polo
buxa) comunicábanse entre eles, cando non querían
ser comprendidos polos catas ou paisanos dos
lugares onde traballaban, pois O cata que pariña non
enterva o que jalrua o cabaqueiro.
Outro libro máis recente (Gráficas Lomba, O
Rosal, 1995) é o de Praxíteles González Martínez,
antigo cabaqueiro, titulado "Embajadores de los
infiernos. Historia y lenguaje de los cabaqueiros",
unha tremenda descrición deste escravo oficio
dende o punto de vista do rapaz da cuadrilla, o máis
sufrido dos seus membros. Nel recolle un dicciona-
rio do verbo do cabaqueiro cunhas seiscentas
acepcións e discrepa doutras recolleitas realizadas
por algúns estudiosos do tema.
Millán Picouto, poeta ourensán dos nosos
días, cantou os traballos destes homes realizados
moitas veces á intemperie con chuvia ou con sol.
Con el rematamos a xeito de homenaxe:
Día de neve na telleira de Lomba. Dous operarios xogan con ela
poñéndoa de sombreiro. Ao fondo vense as ringleiras para secar as
tellas, as instalaccións cos cobertizos e o forno que sobresae.
Cantiga dos telleiros
Porque nos vosos invernos maiores
as chuvias non reinan cos outros rigores,
lembrádevos dos telleiros!
lembrádevos dos telleiros!
Porque nos vosos máis longos estíos
os soles imperan o mesmo que os fríos,
lembrádevos dos telleiros!
lembrádevos dos telleiros!.