19
A Xanela
Primavera 2001
Noticia dos cabaqueiros
As vellas telleiras de Piadela
O
s telleiros ou cabaqueiros, constructores manuais
de tellas e ladrillos, concentrábanse na zona do
Baixo Miño, nun oficio que se transmitía por
xeneracións. Como oficio ambulante ou itinerante
que era, desprazábanse en cuadrillas coa súa
ferramenta, facendo cada ano xiras que chegaban
mesmo ata León, Castela ou Extremadura. Normal-
mente tiñan uns puntos fixos de parada onde bota-
ban a tempada (uns cinco meses) amasando o barro
e cocendo a tella e o ladrillo. Ás veces remataban
instalándose nun sitio, onde traballaban a maior
parte do tempo aínda que non deixasen de facer
algunha saída ou viaxe de traballo. Con barro, auga,
aire e lume, elementos primixenios, fabricaban a
man o seu pan. Oficio durísimo, sen apenas pausas,
de estrela a estrela, que desapareceu coa industria-
lización e as fábricas cerámicas.
O único lugar do concello de Betanzos, que
nós saibamos, onde houbo telleiras é Piadela.
Nesta parroquia á que o Mero lle serve de linde había
boas barreiras. Xa no 1845, ano de edición do seu
famoso Diccionario, don Pascual Madoz sinala que
hai catro telleiras nesta feligresía. Sen embargo, na
matrícula municipal de Comercio e Industria dese
ano que consultamos no Arquivo Municipal non
figura ningunha, o que quizá indique un asentamento
temporal e non fixo. Dous anos despois, na matrí-
cula de 1847, si aparece unha "fábrica de tejas y
ladrillo" na parroquia de San Estevo de Piadela. O
nome do propietario (Antonio Babío) aparece ta-
chado, xa que "presentó p
te
. de Cese en 29 de
Ag
to
..." Unha vez máis vemos o carácter temporeiro
dunha actividade que aproveita certas épocas do
ano para exercer o oficio de forma ambulante.
Xa no ano 1895 constan dúas fábricas de
tella e ladrillo "ordinario no prensado" en Piadela,
de Andrés Vaamonde e José Vázquez. Estas
telleiras existen aínda por 1900.
No ano económico 1924-25 figuran dúas
fábricas de tella e ladrillo, "ordinaria no prensado",
en Piadela. A de Andrés Vázquez "y consortes" e a
de José María Álvarez Portela. Este aparece a
continuación ("El mismo", polo mesmo), cotizando
novamente, polo que cabe entender que ou ben tiña
dous obradoiros ou tiña dobre producción que o outro.
Este Álvarez era oriundo da Guarda ou
daquela zona da raia con Portugal, berce
sonado de telleiros. Polo ano 1913, segun-
do a acta da sesión municipal do 1 de
decembro, o Concello pagáballe unha conta
a Victoriano Alvarez Rodríguez, veciño da
Guarda e quizais pai do anterior, por tres
mil tellas para edificios municipais, o que
non quer dicir que as tellas viñeran daló
senón que eran elaboradas aquí por este
guardés ou raiano e os seus operarios.
Esta vinculación dos raianos con Betanzos
mantívose ata os nosos días, pois a última
telleira que existiu en Betanzos foi a de
Augusto Lomba Álvarez, tamén en Piadela,
que estivo activa ata finais dos sesenta.
Aqueles José María e Victoriano Álvarez
eran parentes (curmán e tío) de Lomba,
quen os continuou. Todos eles nunca
esqueceron as súas orixes e mesmo poñían
fachendosamente "Rayano" cando se
publicitaban. No Rosal, patria de tantos
Suso Torres
A telleira de Lomba en Piadela. Os operarios prensan o barro coa
axuda dunha noria (malacate) guiada polo cabalo. Ao fondo, o
forno fumega.
OFICIOS
Para Javier,
raiano de nación,
betanceiro de adopción,
cabaqueiro de corazón.