
15
A Xanela
Primavera 2001
Manolo Crestar
O bohemio libertario que retratou a represión do 36 en Betanzos
P
ouco sabemos de Manolo Crestar, irmán de
Luisa a poeta, descendente dunha dinastía de
canteiros pontevedreses que asentaron entre nós
e dirixiron o primeiro sindicalismo gremial e de
resistencia. Manolo trocou o cicel polo lapis e a
dureza da pedra polo papel. No globo de San
Roque enviou os seus debuxos ás nubes. Sentiu
a chamada da Terra na primeira hora das
Irmandades da Fala. Logo foi bohemio por Cuba,
en peñas de artistas pola Coruña dos anos vinte.
Aquí foi amigo de Cebreiro e Bonome, aos que
caricaturizou, e doutros artistas mozos. A Guerra
colleríao en Madrid, no bando leal, logo Valencia
e Barcelona, co desmoronamento e derrota re-
publicana, ata perderse o seu rastro vital. Para
daquela loitaba cos libertarios, agrupado cos da
tribu galaica.
Soubo da dor e da represión salvaxe na
súa cidade tomada e quixo denunciala como el
sabía: graficamente. A súa queixa amarga e
serena saíu en portada do Galicia-Libre, "porta-
voz de los gallegos libertarios", no número 13,
datado en Madrid o 20 de xaneiro de 1938. Ata
entón eran trinta as víctimas betanceiras (oito
fusilados e vintedous paseados), entre as que
habería amigos e compañeiros de Crestar. Logo
aínda habería que sumar tres víctimas máis.
Trinta e tres en total. Dende mozos de dezasete
anos a ancianos de setenta e seis.
Un feixe de cadáveres xace aos pés dun garda
armado que observa o resultado da súa acción crimi-
nal mentres unha corda de presos avanza cara a
morte que lles agarda. Ao fondo a silueta inconfundi-
ble da cidade. Por enriba, das lapas do convento
queimado (episodio aínda escuro e sen esclarecer)
que se elevan sobre ela, espreitan unhas macabras
e impresionistas figuras a representar ao clero co-
rrompido, a burguesía e os capitalistas, a garda civil
sanguinaria, a presidir a represión, a procesión da
morte, como nun tablado de fantoches. Un crucifica-
do nunha tétrica procesión e un aforcado coa lingua
fóra e os ollos saídos das órbitas completan o fúnebre
panorama.
Ao pé do debuxo lese:
"¡¡Galicia mártir!! Entre los pueblos donde la bestia
fascista operó con más crueldad, figura el de Betanzos
(Coruña). El lápiz maravilloso del brigantino M.
Crestar, interpreta fielmente con este dibujo toda la
tragedia de que le hizo víctima la Guardia civil y
falangistas. ¡Asesinos!".
Foi Dionisio Pereira, amigo e estudoso do
movemento operario e libertario, quen nos deu a
coñecer hai algún tempo publicación e estampa
(¡tráxica estampa!), depositadas no Arquivo da Gue-
rra Civil en Salamanca.
A estampa de Crestar, no seu patetismo e
denuncia do horror e mesmo na súa calidade, pódese
comparar sen dúbida coas dos álbumes de Castelao
(o "Atila en Galicia", o "Galicia Mártir"), ou cos debuxos
de guerra de Arturo Souto.
¡É tempo xa de ser coñecida como merece!
Xesús Torres Regueiro
A NOSA HISTORIA