13
A Xanela
Primavera 2001
O NOSO PATRIMONIO
Xosé María Veiga Ferreira
Juan Sobrino Ceballos
Flores
E
ntre Ois e Feás atopámonos con este curioso
lugar, que serve de división administrativba entre
os concellos de Coirós e Aranga. De antigo servía
tamén como límite da xurisdicción da provincia de
Betanzos. Foi, polo tanto, dende sempre un encla-
ve coñecido que serviu como demarcación dos
diferentes territorios.
Tanto Flores como a zona próxima, ten indi-
cios de poboamento antigo, algo que chedou xa
patente en varios traballos de investigación, como
os referentes ós gravados rupestres de Santa ma-
ría de Ois (Petroglifo da Fonte de Oso e cazoletas
de Revoltas Longas), publicados polo Grupo de
Arqueoloxía da Terra de Trasancos. Outros indicios
son a posible existencia de enterramentos prehistó-
ricos que deducimos do topónimo Labradío das
Medoñas, nas proximidades da igrexa de Feás.
O castro a pesar de estar bastante castigado
polas construccións alí realizadas e a reutilización
das pedras en camiños e estradas, aínda podemos
situar o que sería o seu centro uo croa e as tres
defensas cos seus respectivos foxos as exteriores
moito mási difuminadas). Na parte N. o corte do
terreo servíalle como defensa natural. A parte me-
llor conservada é a S-SO. Na cros do castro levan-
touse a igrexa no intento de cristianización de
lugares de posibles cultos pagáns.
É coñecido este castro polo achádego dun
torques de ouro a principios deste século. O tor-
ques foi atopadon en maio de 1915, era de ouro de
20 quilates na parte central e de 18 no remate. O
peso total era de 334 gramos, correspondía ó tipo
ártabro e podémolo datar entre o s. III e I A.C. O
torques tivo unha historia accidentada: foi atopado
casualmente, e vendérono en Betanzos por 14.000
reás, pero de volta para a casa roubáronlle os cartos,
posiblemente os mesmos que llo mercaran (Xosé R.
González: A encrucillada na Torre). Foi publicado
por Oviedo Arce como o Torques de Ois (Boletín
Real Academia Galega). Naquel momento o seu
dono era Don Genaro Ares, Sarxento do Regimien-
to de Isabel la Católica, destacado na Coruña.
Este poboamento castrexo influíu para que
actualmente se conserven abundantes lendas so-
bre ese lugar:
Había unha cova que ía ata o pozo da moura e tiña
unha viga de ouro.
O rei mouro que vivía alí sentábase na parte máis
alta da muralla do castro.
"Por alí hai un túnel que vai desde a ermida ata o
río, polo que levaban os cabalos a beber. Os que
fixeron este túnel disque foron os mouros. Esta
mesma variante contáronnola varias veces, pero
dicían que os autores do túnel foran os romanos e
os celtas: Alí había trincheiras dos mouros dos
tempos das guerras. Na Caropa estaba a entrada
dunha cova na que vivía unha raíña.
As lendas dise que teñen algo de realidade,
e esto debérono pensar algúns veciños nos anos
trinta, que fixeron unha excavación no lugar da
Caropa, nun sitio que lles parecía a entrada dunha
cova. A cova en efecto estaba alí, pero en lugar de
tesouros e a habitación dunha fermosa raíña,
atopáronse únicamente con ladrillos, eso sí, bas-
tante grandes.
Unha das testemuñas presenciais da exca-
vación relátanos o que atoparon: Era unha cova
na que o corredor era máis largo que ancho e os
ladrillos que se atoparon medía aproximadamente
cincuenta centímetros de largo e eran moi grosos.
Quedaron tirados polo chan e a xente foinos levan-
do pouco a pouco. Non recordo que houbese
bóvedas nin columnas.
Podería tratarse con seguridade dun forno
romano: o tamaño das posibles tégulas así nolo
fan pensar. Actualmente alí non queda nin rastro.
Esta foi unha área moi romanizada por pa-
sar moi preto de aquí unha vía romana e tamén hai
que lembrar o achádego no lugar de Fervenzas
dunha ara dedicada ó deus Xúpiter aínda hai
poucos anos.
fig. 1