11
A Xanela
Outono 2000
F
eligresía anexa de San Xoán de Paderne, engloba
os lugares de Altamira, Batán, Calzada, Medín e
Teixeiro. O seu nome posiblemente veña da unión
da palabra latina Villa, que designaba unha finca
rural ou casa de campo, e de Moure, Mourel ou
Mourelo, que sería un nome de persoa. En Galicia
existen topónimos iguais ou semellantes: Vilamourel
e Villamoure (Lugo), Vilamoure (Breamo),
Vilamouro (Carral) ou soamente Mourel como no
concello de Serantes.
Aparece documentalmente apoiando a fun-
dación da vila de Pontedeume no 1270 por Alfonso
X: ...et sca maria de mantaras, et san martiño de
chorio, et san salvador de curugiou et asperela, et
sayoane de villa mourel, et santiago de dragonte, et
paderne... O couto de Vilamourel dependía da
familia dos Pardo de Cela, que impartían xustiza.
Un membro desta familia (Lopo Núñez Pardo)
realizou o seu testamento no 1452 (Pardo de
Guevara, Anuario Brigantino 86):
...Iten mando o meu corpo enterrar dentro en
na iglesia de San juan de Villa Mourel... Iten
mando a obra da dita iglesia de Villa Mourel
quinçe maravedies... Iten mando que meus
conpridores me façan labrar huna pedra sobre
miña sepultura según vieren que me cunple...
Iten mando a o dito Juan Lopez a miña parte da
casa torre de Villamourel...
Da pedra para a sepultura da que se fala
neste testamento non se sabe se foi realizada,
coñécense en cambio as laudas sepulcrais dos
Pardo de Figueroa que están no adro da igrexa de
San Estevo de Quintas.
Un dato interesante é o da torre que había
neste lugar, que según Portela Pazos fora destruída
nas revoltas irmandiñas. No s. XVIII era coñecida
como a Torre de Maceda, da que aínda queda
constancia por un plano realizado por un crego de
Pontedeume (Soraluce, 1984).
A igrexa responde á tipoloxía dos templos
románicos da zona das Mariñas, cunha soa nave
de forma rectangular, cuberta de madeira e un
ábside abovedado no interior. No exterior a estruc-
tura está reforzada por contrafortes prismáticos
nunha boa parte da nave e do ábside. As portas
laterais son de carácter sinxelo, estreitas e con
tímpano liso. Completando o conxunto podemos
observar a presencia de xanelas aspilleradas e
canzorros de traza sinxela sin decoración, tanto na
nave como no ábside.
Hai que resaltar a presencia de dúas antefixas
de tipoloxía románica, unha delas (a do testeiro da
nave) descansa enriba dun touro, aínda que, do
animal unicamente está esculpida a cabeza.
A bóveda da capela maior así como os arcos
de sustentación son apuntados, con semicolumnas
adosadas e capiteis.
A sancristía, parte dos muros e a fachada
son froito dunha reforma moderna, posiblemente
de finais do s. XVIII ou primeiros anos do XIX. A
fachada presenta gran semellanza coa de Verís,
con espadana barroca e unha hornacina enriba da
porta, onde hai anos estaba a imaxe de San Xoán
Evanxelista.
O diccionario Madoz (1845) fai mención á
industria de Vilamourel e dí que era agrícola, de
molinos harineros y telares.
San Xoán de Vilamourel
O NOSO PATRIMONIO
Xosé María Veiga Ferreira
Deseño de Xosé
Antón (Anuario
Brigantino 1982)
Foto Veiga
=