O pulcro e o belo

Quero dicir algo acerca da importancia que ten seguir a evolución semántica dos termos, facendo uso de dous exemplos: Do “pulcro”, derivado do latino PULCHRUM (fermoso, belo; magnífico), e do “belo”, que vén de BELLUM (bo, san; belo). Sen embargo, recorro a unha obra escrita en alemán, titulada ANALOGIA ENTIS, de Erich Przywara, publicada en Einsiedeln (Suiza), no 1.962, e consulto as páxinas 461-462. Nelas dinos o autor que o campo semántico do “belo” (“Schön”, en alemán) está delimitado pola semántica de aqueles termos latinos. De “pulchrum” di que é un préstamo ou estranxeirismo (Lehnwort), tomado do grego “polychroon”, que, á súa vez, é un composto de “polys”, moito, e “chroas”, pel.

Orixinariamente, en correspondencia cos elementos que o constitúen, significou algo así coma “as distintas formas percibidas polo tacto” (“in der Berührung erfaren werden”). Pero “pulchrum” foi extrapolado da percepción táctil á visual, pasando a referirse ó “multicor” ou policromía que pode ofrecer o aspecto da forma do home e das cousas, en xeral (“das Vielfargibe des Ansehens der Gestalt von Menschen und Dingen”). Logo encóntrase designando o charramangueiro de moitos cores (“in einer vielbunten Fülligkeit”), tanto na arte dos augustos palacios, configurando as imáxenes dos deuses, como máis tarde, na exuberante e escintilante magnificencia corporal nos cadros de Tiziano e Rubens, na riqueza ornamental dos edificios barrocos ou na sonoridade embriagadora da música de Beethoven.

Polo tanto, o latino “pulchrum” non soamente é un símbolo artístico da diversidade de pobos do Imperio Romano, recollida nas representacións artísticas, senón tamén a expresión da “soberbia gloria” romana (Ausdruck des römischen “stolzen Rühms””). De aquí ó significado actual de “pulcro”, entendido coma aseado e ben parecido, non hai máis que un paso dende unha postura da actitude a unha postura corporal e cultural. Pero todo isto esixe ser complementado coa evolución de “bellum”, do que derivan termos que designan o belo, co significado de guapo, bonito, lindo; adorable, encantador, fino, alegre, agradable, simpático, exquisito e delicioso (na obra citada de Przywara: hübsch, allerliebst, charmant, fein, munter, angenehm, köstlich, respectivamente). A semántica deste termo non se axusta a do “bellum” latino. Sen embargo, del procede o “beau” francés, o “belle” italiano, o “bello” español e como estranxeirismo o “beauty” inglés.

“Bellum”, non obstante, ten interesantes connotacións que fan referencia a luxuriosidade do Imperio Romano e, moito máis tarde, adquire a súa mellor expresión nos decorados rococó franceses. Por iso, penso que se pode afirmar que chegou a ser a forma do francés, italiano e inglés, en termos arstísticos. Mentres tanto “pulchrum” parece que representa mellor o propiamente romano, dentro do campo semántico que vai dende a “gloria” (Ruhm) ata a mesma corporalidade (Lieblichkeit). Aínda sen descartar o papel de “bellum” dentro do mesmo campo, pero tendo sempre en conta que o “belo” do “pulchrum” toma, fundamentalmente, coma referente a “gloria á través da plenitude e do esplendor” (“Ruhm durch Fülle und Pracht”), que encontra a súa peculiar realización na escultura e na arquitectura, e simboliza, ao mesmo tempo que a gloria do divino, xa dende a antigüidade, a dun gran pobo e o seu Imperio.

Pero a realización da beleza como “bellum” contrasta pola súa delicadeza (finura, encanto, simpatía, exquisitez, etc.) con un certo ar de adustez do “pulchrum” (plenitude, poder, esplendor), e tamén por ese ton vibrante, que acompaña ás súas concrecións espirituais e materiais. Así parece descubrilo Przywara cando afirma que a realización da beleza de “bellum” e coma a pura vibración (“reine Schwingen”) do musical.

Se transportamos esta semántica, comparativamente, á que teñen na actualidade os termos derivados de “pulcro” e “belo”, en relación ós seus orixinarios, non parece un desacerto afirmar que estamos en presenza dunha certa INVERSIÓN: o “pulcro” que, como aseado e ben parecido, vai directamente referido ó home/ á muller, e, oblicuamente, ás cousas, perde ese ar de adustez, mentres que o “belo”, pola contra, debilítase na súa referencia ó home (aínda que a conserva moi marcada na muller) e pasa ás cousas e á creación humana (POÍEMATA).

Escuso dicir que o autor do que me aproveitei neste traballiño é abondoso en apreciacións e suxerencias non recollidas aquí. Os que desexen ampliar este contido, e, sen dúbida, melloralo, non os defraudará esta mesma fonte.