O fillo do labrego

"Eu nacín nunha familia de xente moi pobre, labrega e analfabeta, nunha casa onde non había libros". Esta frase podería ser miña -reflicte fielmente a miña orixe-, pero foi pronunciada por Saramago, o grande escritor portugués que acaba de morrer o venres pasado en Lanzarote, onde vivía coa súa dona desde hai vinte anos, nun exilio voluntario, despois de que o Goberno portugués censurase a súa novela O evanxelio segundo Xesucristo.

Este home, fillo de campesiños sen terra, nacido en 1922 en Azinhaga, que se definía a si mesmo como reservado e melancólico, acadou o Premio Nobel de Literatura en 1998. No discurso pronunciado en Estocolmo lembrou o seu avó analfabeto, a quen tivo sempre como referente, pois estimaba que sen saber ler e escribir se pode ser o home máis culto do mundo, se entendemos por cultura a capacidade de relacionarse dignamente coa vida, co amor, coa dor e coa inxustiza. Consideraba que a bondade é o único valor revolucionario e chegou a afirmar: "Nunca esperei nada da vida, por iso o teño todo".

No ano 2007 estivo moi enfermo, ás portas da morte, pero resucitou. Este retorno á vida permitiulle escribir dous libros máis (A viaxe do elefante e Caín), e manter un blog, onde publicou as súas reflexións sobre a actualidade ata os últimos días. Porque Saramago, ademais de ser un enorme escritor (o máis grande da literatura portuguesa recente, xunto co seu cordial inimigo Lobo Antunes), foi tamén un home de gran sentido ético, comprometido co seu tempo.

Foi un escritor tardío e acadou a notoriedade cando xa tiña cumpridos os sesenta anos. Ateo e comunista, nunca agochou o seu pensamento e utilizou a proxección pública para expoñer as súas ideas con liberdade, para defender con vehemencia as causas que consideraba xustas e para atacar as inxustizas do mundo actual. O seu compromiso político e moral resultou incómodo en moitas ocasións. Foi censurado, criticado e mesmo ridiculizado por aqueles que se sentían sinalados.

Neste tempo de liviandade e cinismo non está de moda o compromiso. Non abundan os intelectuais que usen a palabra para darlles voz aos desfavorecidos e apoiar as causas necesarias. Por iso imos botar de menos o seu compromiso militante, pero quedan os libros. Perdemos un referente ético pero permanece para sempre a súa creación porque, como dixo o seu amigo Carlos Fuentes "o que sobrevive dun escritor non é a súa ideoloxía senón a literatura".