As feiras de Carnaval en Mosteiro

Eu, servidor, que dediquei un libro ás Feiras de Castroverde no século XX, estaba en débeda con Pol, así que aí vai a miña contribución, o meu relembro.

¿Gústavos esta rapaciña?... ¡Xa me parecía que si, tanto pola súa beleza como polas súas calidades persoais! Pero hai un pero, ¡que chegades tarde! Permitiume acompañala no paseo, campo arriba e campo abaixo, naquela feira de Carnaval en Mosteiro...; e non só iso, que lle propuxen comparti-la súa cruz a cambio de que ela compartise a miña, de por vida, ¡e aceptou!
En honor seu vou redactar este relembro daquelas feiras de Carnaval da posguerra...

Ningún tipo de propiedade témo-los vellos que sexa máis persoal que medio século de lembranzas ao lombo, entre elas, aquelas feiras de Carnaval da posguerra. Como vos quero ben, meus amigos de Pol, tamén quero, e pretendo, que as lembredes, que as herdedes, pois é probable que delas veña algún de nós, das súas consecuencias, pola cantidade de namoros e de coñecementos que motivaban, que xeraban, aquelas troulas feirentas, mixtas, metade feira, e a outra metade, festa; ¡tratándose do Carnaval en Mosteiro, unha festa triunfal!

Para min, no meu entendemento, a Historia da Humanidade ten tres épocas ben diferenciadas: Antes das feiras locais os namoros non tiveron enxunlla, carecían de conquista e de parrafeo; eran xuntoiros, xeralmente endogámicos, facilóns e sen arte, incluso con algún aspecto negativo, dexenerativo, da especie.

Nos séculos das feiras competiuse bravamente pola moza, en público, cun coñecemento ampliado ás parroquias circundantes; buscábase, tentábase, escollíase. Daquela si que houbo unha transcendencia, un desafío.

Hoxe en día, pero só en parte, aquelas feiras de relación persoal foron substituídas polas Agrupacións Escolares, coñecidas hoxe en día por un xeroglífico de iniciais, en canto ao coñecemento persoal amplificativo, pero a continuación os nosos rapaces, estes de agora, estean ou non en idade de mocear, atópanse, coñécense, neses cortellos cheirentos e ruidosos dunhas salas de festas de amplo hinterland, nas que se esvaen os referentes, os atractivos, as chamadas dun coñecemento eficaz, de verdadeira liga, ¡por máis que lle chamen "ligar"! Son ligues ásperos, próximos no físico e distantes no espiritual, con moito sebo e pouca cohesión; escasos de luz; artificiosos, séxase, en equilibrio inestable, coa inminencia dun divorcio a pouco que se lles peche a noite das súas vidas.

Volvendo ao noso, á bisbarra, ao local: A poesía daqueles paseos, daqueles xuntoiros feirais, é indiscutible; cada quen aseábase o mellor posible, incluso mudando de zocas ou de zapatos por tras dunha parede próxima ao recinto feiral; e logo que había un nudismo, pero da propia personalidade, naquelas conversas serenas, francas, luminosas, á luz do sol, que non da lúa. Aquelas galanterías, ese mirarse abertamente nun cadro natural, aquel retratarse nas pupilas do elixido, abríanlles os ollos, ¡retratos da alma!, reciprocamente. Por parte, carguémoslle á prosa un certo entremetemento dos chufóns, dos esculcadores, que tamén os había; esa especie ou clase social dos intermediarios case desapareceu a rendes da guerra; ¡case! Menos á présa desapareceron as liortas, aqueles paus irracionais, pero, aínda así, indo ao fondo da cuestión, aquelas carneiradas tiñan de positivo que descubrían as macanas das mozas informais e pirixeleiras, as de dúas, ¡ou tres!, palabras; o bo do caso estaba en que, de paso, descubríanse, desenmascarábanse a si mesmos, eses tales, eses pseudo pretendentes, que ata non será correcto chamarlles..., ¡conquistadores, pois iso é, era, outra categoría, xa daquela!
Con este preámbulo simplemente evocador quero invitarvos a rememorar, a esbozar, un retrato daquelas feiras, que as chegamos a coñecer moitos dos aínda viventes; ¡por tanto, quedan no noso testamento!

Como zorras madrugueiras, estoupando as pozas coas súas madroñas, atrancaban as entradas do feiral unha ducia de piteiras, mal faladas e feas coma diaños, case todas. Increpaban nas nosas mulleres, á vez que lles tiraban brutalmente do seu cesto de bringas, ¡pero as nosas sostíñanse de pé! A súa dialéctica, a súa competición, era máis ou menos deste xeito; se non nas verbas, si na intención:
-¡Veña para aquí, por xunto de min! ¿Non ve que ese Policarpo, -Policarpo Mendaña, de ascendencia maragata, o pai de don Delio, aquel eximio Director do Instituto, os dous unha institución, ou mellor dito, dúas-, coa labia que Deus lle deu, e coa experiencia que ten, vaina pasar pola pedra, pola súa, nun santiamén? O que pretende facer con vostede non é pretendela...; ¡non, señora, non se faga ilusións! O que quere Policarpo é fodela, facer cartos á súa conta, mercándolle por tres o que vale catro! Eses patacóns non lle chegarán..., nin para bragas! Abaixe o cesto, e véñase comigo, que lle pago ao contado: un, dous, tres..., e vai ben! -Muller, ese trato é un maltrato..., que xa me ofrecían catro, aí abaixo, na ponte! -Daquela, teña, pero conste que llos dou polas ánimas, pola pena que me dá, tan esfarrapada! E aprenda a lección, pois en cuestión de ovos é perigoso ter tratos cos homes...; ¡lémbrese que deles saen os pitos, e ás mulleres tócanos parilos!
A continuación, ¡arriba coas caixas, todo ao camión, todo para Montaña! Queixos coma untos, do remase, ¡un pastel!, pois a Ama precisaba facer liquidez para atende-los gastiños domésticos. Coellos mantidos coas verzas da horta, restadas ao pote. Chourizos curados ao fume, feitos co amoado da parte gorda, da parte do rabo, que os levaban os de Lugo..., ¡para engorda-lo nabo! Unha manteiga boísima, ¡uiiih que gusto!, cousa fina, cheirando a gloria. ¡A manteiga que sobrara dos cestos naquel paristallo da nora! Tan boíña, a manteiga, que non a nora, que se ía derreter, ela soa, naquela vexiga do porco..., coa pena de embutilla-los larpeiros de medio mundo, deixándolles o soro aos nenos do país! Galos tristeiros, que os poñían ao fresco, aló arriba, lonxe das pitas, nas lonas da baca, sen piedade. Calados ían aqueles cantores, arrepiados de selo, e pingándolles o moco de tanto chorar..., polas pitas viúvas!
¿Que nos quedaba, qué nos deixaban, a cambio, naquelas feiras? ¿Que tal nos trataban, de feito, Policarpo e mailas piteiras? Con aqueles catro reais, mantelos, a escoller, que os mercaban as donas para defende-la súa saia, ¡coma quen lles pon unha sebe ás partes pudendas! E se algo quedaba, paniños, paniños de cores, estirados ou dobrados, que os vendía Amaro, daqueles que saldaban en Barcelona; case sempre tristóns, de cores apagadas, ou charramangueiros, ¡para que as vellas parecesen mozas escondendo neles as súas engurras, e de paso, as súas tristuras! Se algo de cobre quedaba no peto, con iso, ¡porca miseria!, tres varas, de moletón ou de flanela, para meter por debaixo do refaixo!
De oficios, á feira ían todos, tódolos coñecidos: barro, zocas, loras, cestas...; o pan de Mondoñedo... Aqueles aixados de face-la decrúa na Lúa, na Murúa, en Lal ou no Carboeiro, así como os legóns de reborda-la presa do muíño, eran cuestión caseira, que se lle viñan mercando ao Queitano de Bascuas. De enrella-los arados, refundindo ferralla, ¡porca miseria da posguerra, outra!, encargábase o ferreiro de Ver, que os facía lixeiriños, aforrando metal..., ¡que nin que fosen de prata! Especialista en fouces, pero tamén en coitelos de bo cortar, mangados en buxo, ¡un suízo!, Xerardo de Mosteiro.
Cando menos se esperaba, ¡outro apuro!, pois as vacas non seguían o Ogino, nin había inseminación, parían as Touras... Nas casas pobres, que eran maioría, mellor eran os apuros, pois as vacas senlleiras acababan nas libras, por catro cadelas!
De quince en quince, aqueles feirantes tan cargantes, ¡carga que te cargarás nos coches de Montaña! ¡Mesmo baleiraban as casas! E menos mal que non lles deu por leva-las mozas ao San Froilán para casalas cos señoritos de Lugo, ¡tanto que lles gustaban! ¡Elas a eles, que do revés non o sei!
Por aquelas catro cadelas, ¡aqueles leóns africanos!, que nin se notaban na faldriqueira, íanse polo mundo adiante aqueles produtos tan selectos, nosos, naturais, aos que se debera volver, traballando para a casa, e non para a feira. E así tódolos anos, en tódalas estacións, ¡que ata emigraban os untos! Xatiños do leite, queixos da Severina de Varela, pitas, coellos... ¡O principal de cada casa, o mellor de cada feira! De paso, eles, os alugados, os de Lugo, en contrapartida vendíannos o xiz, por caixas enteiras, para raia-las mozas, estragándolles a roupa; ¡se tal ocorría, que volvesen por xunto da tendeira! Despois diso, tatachín e mal pagados, celebrabámolo cunha festa, ¡que así son en Pol de xenerosos, sempre, aínda que lles chova na eira! Por tratarse do Carnaval, en Mosteiro ademais de feira, festa!

Os feirantes da mañá, se eran de cerca, íanse pronto, arrastrando pola lama as súas zoquiñas, unha veces lampas, e outras de empeña, segundo estivesen os camiños..., ¡e iso que había, que perduraba, a prestación persoal! Gran parte delas, ¡benditas zocas, que moitas bronquites nos evitaron!, eran pintoreiras, co pico levantado, marca de fábrica do Pintor de Luaces. ¿Eran, ou non eran, pintoreiras? A cen polas corredoiras, ou polos carreiros, por onde máis se atallase, aínda que se achantasen na lameira, que iso era, simplemente, un gaxe, que non un gaño, do oficio de labrego. Tiñan présa porque cumpría face-lo relevo da garda, para que fosen á feira..., ¡os da outra remesa!
Á tarde reverdecía o Campo da Feira co relevo xeracional: -¡Fóra da casa, largádevos para Mosteiro, de esculca! Exhortaban aqueles patrucios, todos, a feito, que todos eran facendeiros, ¡velaban polo incremento da súa facenda! -Esculcade con xeito, que non vos resulte unha maula pirixeleira! E que traian o seu con qué, un farroco de cartos... Atende ao que che digo: sempre é mellor que os traian en man, que llos vou asegurar por ante Notario..., ¡nese prado da Fonte, no de túa nai!
De artistas invitados, cóbado a cóbado cos de Fraialde, ¿que outros podía haber na nosa bisbarra se é que non ían, se é que non baixaban, co seu Capitán á fronte, aquel de Maxide..., os "Puchos" de Montecubeiro? Emilia de Maxide, a "Capitana", aquela que finou na casa do Ferreiro de Mosteiro, chea de graza, e co saleiro sempre na man para fomentarlles o bebercio, preparáballes unha pratada impoñente de callos, daquelas matanzas dos Brañanova: ¡Aquí os tedes, para que se quenten os que veñan fríos...! Comede e bebede, collede forzas para loitar, para que non vos gañen eses que mantén a Silvina do Primitivo, ¡miña pobre, que o fai a base de troitas afumadas, vendéndollelas por bacallau!
Mingos, aquel Capitán chispeiro, despois de servi-la Benita de Xuarez, ¡iso sempre, de primeiras!, xenegaba no bocoi para escorrelo, envorcándolles unha xerra do que fora Ribeiro, pois adoitaba telo picado, pousado, ¡flor pura!, aos de Montecubeiro: un neto nas cuncas, e case que outro que se lle ía polo lairo abaixo, un gardapó enzoufado, vernizado coa graxa daqueles xamóns mal pesados, que por entón non había fondos reservados, ¡pero o que é pesas...! Algún daqueles lamparóns do seu gardapó eran de cera, da que verteu, todo nervioso, axudando a buscar aquelas narices que cortara Garduña en patriótica vendetta.
Despois do ágape, arroutando, e co pano das mans listo para venda-la cabeza, ¡que de aí lles viña ese alcume de "Puchos" aos enxebres de Montecubeiro!, saían ao Campo, nunha piña, coa garrocha de castiñeiro na dereita, ¡e iso que eran de esquerdas! -¡Hei, rapaces; dámoslle un peso a quen nos dea un pau; e se son de Valonga, unha onza! ¿Por qué calades, covardes; ou é que xa non quedan ovos na feira dos ovos?_
Despois dos paus, paz; paz e paseo, polo Campo adiante, desde a Ponte a Rielo, e do Porto ao Casal, que de feito comezaba coa chegada de Marcelo, ao trote, arriba e abaixo, de tras para adiante, no seu cabalo enteiro: Esporas de prata, látego de sete caudas, cabalgando a todo cabalgar, cunha manta de Palencia na dianteira para asentárlle-las cachas ás mozas tenras; ¡as de Fraialde, se entende!

¿Xa que hai festa, de música, qué? ¡Sen música e sen pólvora, nada, unha cousa oca, unha desfeita, o Campo baleiro! Os músicos xeralmente nacían en Silva, que xa lles poñían no barrelo un cueiro de pelicas brosladas, figurando corcheas. ¡Cousas da señora Adelaida, que naceu en Gondel pero namorouse dos de Silva! Para foguetes, Xerbolés, cousa sabida. En espera dos de Silva, que seica se entretiñan no Azúmara tentando pescar coa propia batuta, ¡intento van iso de facelo despois do Narciso!, nese entreacto, digo, Acevedo, un músico moi chistoso, ¡un segrel!, arrastrándose polo Campo, ía zurrando nas latas enferruxadas da súa pandeireta, á vez que recitaba salmodias, tristuras. O pobre, nin co seu eivamento se cansaba de olla-las mozas, avarento delas, sabedor de que nunca lle deixarían tocárlle-lo seu pandeiro. ¡Tanto que precisaba, el tamén, duna tocadiña, aínda que só fose na distancia media, aínda que fose por encima! A Ceguiña de Gondel, ¡outra institución polense!, morreu antes tempo, e daquela deixounos orfos, nunha orfandade de violíns silentes, aos que nunca se volveu, nin de mozo nin de vellos. Algún día mercarán un eses animosos da Leña Verde...
Co sol caendo, caía o pecho en Cas Xenoveva: ¡Largo de aquí, rapazas, que boto a tranca; rematou a feira; fóra, ao paseo, que perdedes o casamento! Ben podían irse, que servidas estaban: ademais das teas, cintas e carretes; ¡da Cadea, que dos ris Xenoveva non tiña! Se cadra foran dous, dous carretes, que se dicía que as de pouco peito íanse por tras dos valados para poñelos, ben postos, na dianteira, axustados naqueles xustillos de trenzas; esa provocación pectoral, servía a dous fins: predicar que valían para a cria, e con iso, que os mozos se turrasen entre si, a matar! Poño por caso, Valonga e Montecubeiro, que eran os máis adestrados de toda a bisbarra. Mentres, os Cucos e mailos Raposos, a velas vir, agardando pola desfeita. ¿Que o xiz estragaba aquelas chambras de satén...? Non importaba gran cousa, que xa tiñan o reposto no fardel da manteiga, ou no cesto de vimbios..., novidades que trouxera, ¡de París!, a susodita Xenoveva. (Tardei en saber que o "París" das modas de Mosteiro estaba en Lugo...; ¿il será que hai varios?).
En canto aos mozos, algunhas vampiresiñas da bisbarra asegurábanse ben aseguradas: Dúas palabras, ¡unha na zoca, e outra no zapato! Ao labrego utilizábano coma unha ferramenta: De mañá, para cargalo co cesto; ¡un refresquiño, como din nas Asturias! Pero, de tarde, ¡ai se vén un señorito engravatado, deses que prometen telas de man branca, sen facer nada, coma as señoritas de Lugo, tal cal! Lugo era un espello da vida, ¡da boa! De aí, diso, desas lixeirezas ocasionais, desas pretensións, desas ilusións, viñan moitas das liortas referidas... ¿Para qué? ¡Para mostrarlles ás mozas a fondura dos namoramentos sinceros, sen rival posible, aínda que ás veces resultase un baleiro animal, sublime idiotez; algo así coma un porco de gravata tras dunha verza fresquísima, aínda orballada. ¡Porcos en celo selvático, que merecían que os capase aquel capador imperturbable, Saavedra! Despois dunhas carreiras para que a xente vise o macho que era cada quen, ¡collédeme forte, que o mato!, a feira volvía ao seu aquel, pois, para cacha-los rebeldes, e para beber de gorra, de tricorne máis ben, ¡estaba a Garda Civil de Castro do Rei!
Mentres, con toda filosofía, Daniel de Piñeiro, desde a porta do seu emporio, e cos dedos no chaleco, ollaba aquela mocidade divertida e fachendosa, anémica máis ben, pisaverdes moitos deles. Algún castrapeiro, tuberculosos ás veces, pero ninguén se tiña por pasaxeiro! Daniel, no ínterim, dicíalle ao seu chaleco, polo baixo, discreto que era: -¡Paseade, filliños, paseade, e faceino con garbo..., mentres poidades! Con esa debilidade que tedes encima, eses ósos recachados que logo vos furan a chaqueta, unhas orellas que traslucen..., ¡calquera día chégame un recado, un aviso urxente, pero coas medidas máis ben escasas para que lles custe pouco a caixa! Daquela paseareivos eu, cos pés por diante, pero, iso si, coas mellores cintas de seda, e cunha coroa grandísima deses loureiros de Veiga do Outeiro, encima do féretro, que será a envexa de tódolos vivos do voso rueiro!
De parte de Daniel, do mesmo sentir quere dicirse, estaban os cregos, ansiosos de cantar responsos para manda-los pobres ao Ceo, ¡e que os mantivesen aló! Como a riqueza era escasa, catro, catro ricos, crego incluído, por cada parroquia..., chegaban! ¿Os outros? ¡Os outros á Gloria, que alí non molestan pedindo esmolas!
A pesares das malas, ¡boas! intencións, fomos saíndo adiante, e subimos ao poleiro, case todos, pois aqueles mozos do meu tempo non se acongoxaban (agora din, acolloaban) ¡nin coas penas do Purgatorio, por moito que a Igrexa ameazase! Ademais diso, para sacarnos de apuros, estaban os médicos, don Carlos e mailo Gundín; un, presente, e o outro para chegar. Entendían á xente do país coma ninguén: -¿Que tes, rapaza; qué queres consultar: dóeche a barriga, ou paraches de menstruar? -Señor, estame atinando, que as dúas cousas son certas... ¿Non será que te deitaches con aquel rapaz que te acompañou na feira de Carnaval...? ¡Igual te fuches polas pallas tras do palleiro de teu pai, coa barriga ao vento, nunha noite pecadenta, desas de xeada...! A rapaza, ¡é un supoñer! -¡Non señor, si señor, non me azore, que non podo máis! Certo é que o fixemos, pero non foi no palleiro, senón debaixo dun carballo..., na Retorta, aí en Caraño... -Xa entendo, xa; aquelas follas da follada estaban da xeada, non si? -Non señor, que estaban quentes, coma o lume; viñamos de segar, e parámonos ao pé do carballo, con intención de descansar..., pero a calor non nos deixou en paz! Se algo malo fixemos en tal ocasión, foille coa imaxinación, que eu, ao momento, perdín o coñecemento; ¡non me lembro de nada, tan só de que me mancaban as raíces do carballo...! -¿Ves cómo pecaches, aínda que non te decatases do que estaba pasando? ¡E logo que tamén hai pecados de omisión, agravantes..., por falta de precaución! ¡Acórdate de que cho está dicindo este médico! -¡Señor, cúreme, pois o cura xa o fixo, que me deu a absolución, e deume de penitencia un casamento válido, no altar, que iso dos carballos é un paganismo, cousa de druídas...! -¡Eu non receito abortivos..., nin da ruda nin dos outros! -¡Tampouco os quero; Deus me libre de tal, que houbo mortes de sobra na guerra de España! a receita que lle suplico é que fale co meu rapaz, e dígalle que vostede non lle cura a súa tuberculose..., se non casa comigo! ¡Para fillos bravos, abonda cos xatos! -¡Máis vos farei, miña rapaza, que irei de padriño..., para gastar os habanos que me regalan por curarlles a tise! Como dicían aqueles romanos: ¡Do ut des! Médicos listos coma os de Mosteiro..., ¡nin en Santiago!
Daquelas feiras moito me queda no tinteiro; cousas importantes que me gustaría relatar..., ¡se houbese lectores capaces de me aguantar! Unha delas, subir ao altar aquela rosquilleira da Ribadauga, polo doce que lles botaba. Mándolle un bico de bits, se é que llo deixa pasar a censura do Ceo. ¡Vaia roscas, Ceo puro! Seica as facía co trigo dos Campos de Cirio...; ¡terei que preguntarlle a Trigo! Tamén estaba a cousa do viño, aquelas botas de levalo ás casas... Eu nunca souben distinguir, pois ninguén me ensinou a beber, e tampouco a fumar; ¡a outras cousas, tampouco, nin sequera ás malas, que seica nos veñen por natureza, da caída Terreal! Dicíase que o mellor era o de Quiroga... ¿Do concello de Quiroga, ou da Casa de Quiroga? Os de Cas Quiroga apelidábanse Freire..., así que, vindo de freires, se nos daban do que bebían eles, coido que non tería maleficio!__Quédame falar da Cabrona de Luaces..., máis coido que non fará falla, xa que a tiñan bautizada! ¡Ah, e tamén do sancristán, Xan da Cazurra, pero deste, se conto o que contaban acerca da súa parcería co cura, igual me excomunga a Igrexa co seu "Vade retro satana"! En todo caso, xa pasaron ambos polo tribunal celestial.
Con isto, con estas evocacións, moi serias aínda que eu lles bote un pisco de broma, que as teño por comúns de tódolos vellos do meu país, non sigo, que me acongoxa ve-las mozas impacientes, rabiando por bailar aquel tiroliro da época. E despois diso, a raspita. Ao final, acordádevos da muiñeira de Mosteiro; ¡pobriña, tan esquecida que a temos, que xa ninguén se acorda dela, e iso que lle restauraron a acea!
¡Que secura de tempos: no peito, un tusido; e o peto, baleiro; a nosa manteiga en Lugo, untando as queridas dos larpeiros! ¿Onde, se non? E menos mal que cambiaron algo..., ¡os tempos, que os de Lugo, non! Para o primeiro venres do mes volve a ser feira en Mosteiro, esquecida aquela do 7 e do 21, pero... ¡vai ser outra! En todo caso, aló iremos, con permiso da polbeira, e levaremos zapatiños ¡agora, todos, a feito! ¡Viva o comunismo, todos iguais, calzados do mesmo xeito! Mentres, coidado, meus vellos, con iso dos zapatos, non sexa o diaño que nolos poñan de charón, do barato, pois estes fúnebres de agora, por aforrar un euro, envólvente nun sudario, en coiros! Aínda que, ben pensado, fan ben: ¿para qué vestirse cando imos renacer en graza, séxase, en pelota picada? Eses do Ceo non teñen vergoña; ¡claro, non teñen de qué avergoñarse!
¡Viva Pol, e mailo Deus que o fixo! Púxolle unha ducia de ríos troiteiros, aínda que hoxe estean de vacacións, a salgueiros! E no medio, para que nada faltase, unha carballeira..., ¡a de Mosteiro! A falta de frades, carballos. Púxolles uces na Uceira, castiros e bidueiros; torneiros, ferreiros, e incluso astronautas! ¿Onde? ¡No San Martiño da Lúa, tan valentes que andan sen escafandro! Hortos a escoller, prados, cereixas, noces, e..., ¡roseiras! Homes rexos, de pelo no peito, e mozas..., dunha peza, que non se dobran ante ninguén! Todo lisiño, cas,e case, de Terra Chá, por máis que os arrimen a Meira. Todo lisiño, salvo as curvas do Fontao, pois as outras, tratándose de mulleres..., todas son poucas!