A entronización de Vladímir Putin para o seu cuarto período presidencial ata 2024 deixou entrever algunhas chaves que poden definir as súas prioridades para este o seu eventual último período no poder. Ao prometer concentrarse máis na política interna co obxectivo de modernizar Rusia, Putin podería degradar levemente a súa atención nun escenario internacional onde parece ter moi ben definidas as súas cartas. O aggiornamiento xeopolítico con China é a chave principal, toda vez quedan no aire como serán as súas deterioradas relacións con EUA e, noutras latitudes, que pasará con Venezuela. En perspectiva, este último período presidencial de Putin abrirá as portas da súa sucesión no poder.
Vladímir Putin asumiu o pasado 7 de maio o seu cuarto e, segundo prometeu na pasada campaña electoral, último mandato como presidente de Rusia. No poder desde 1999 simultaneamente como primeiro ministro e presidente interino e desde 2000 como presidente electo (cun breve retorno ao cargo de primeiro ministro entre 2008 e 2012 baixo a presidencia do seu eterno delfín Dmitri Medveded), Putin trazou no seu discurso de investidura as liñas principais da súa visión de futuro ata o 2024, cando finalice o seu actual período presidencial.
Ante 5.000 invitados das máis altas autoridades da Federación rusa reunidas no Gran Palacio do Kremlin na cerimonia de investidura, Putin falou do seu compromiso coa gloriosa e milenaria historia de Rusia. Se a política exterior e a xeopolítica foron as súas bazas principais no seu anterior período, agora Putin parece máis ben disposto a concentrar a súa atención na política interna.
Neste sentido, o mandatario ruso falou de modernizar e traballar polo progreso de Rusia. Definiu as súas expectativas por facer todo para o futuro pacífico e próspero do país eslavo. Un xiro copernicano que anuncia algúns cambios substanciais que definirán o seu novo período presidencial, onde a política exterior parece quedar nun segundo plano.
A imperativa sucesión
Durante o seu discurso, Putin reforzou os seus imperativos de defender a soberanía e a independencia, a seguridade e a integridade do Estado e servir fielmente ao pobo ruso. En principio, palabras e promesas xa coñecidas en discursos anteriores e que Putin asegurouse por cumprir integramente nos seus últimos anos.
Pero o xiro previsible veu coa súa promesa darlle prioridade á política interna, en aras de modernizar o país. Neste sentido, as palabras de Putin encerran unha mensaxe clara. Sabe que consolidou unha estrutura de poder sólida en torno á súa persoa, pero que esta estrutura augura incertezas de mantemento unha vez o propio Putin xa non estea no poder logo de 2024, en caso de cumprir a súa promesa electoral.
A procura dun sucesor, se este non está xa previamente decidido, converterase así nunha prioridade. Putin volve formar tándem político co seu inseparable primeiro ministro Dmitri Medveded, pero as cábalas políticas no Kremlin non aseguran que o propio Medveded sexa realmente o seu sucesor. As acusacións de corrupción na súa contorna, principalmente esgrimidas polo líder opositor Andrei Navalny (de novo arrestado por protestas nas rúas previas á investidura de Putin) deixan certas dúbidas sobre o seu papel como eventual sucesor.
Por tanto, Putin debe manexar diversas cartas eventualmente sucesorias. Non se descarta que esa carta xa estea previamente decidida e sexa unha figura na sombra que transite polo Kremlin. Son diversas as variables neste sentido, e poden pasar polo xa coñecido clan de San Petersburgo co cal Putin sempre contou desde que chegou ao poder ou ben alguén dos servizos secretos, o FSB, da súa máxima confianza. Neste sentido, a carreira pola súa sucesión xa comezou.
O outro factor é a modernización e o progreso de Rusia. Aquí imponse o factor económico. Rusia transita por dificultades motivadas polas sancións occidentais, toda vez o sector petroleiro segue mantendo unha economía escasamente competitiva a nivel internacional. E o avance emerxente de China é un factor crave que Putin observa con atención.
Durante a súa primeira alocución ante a Duma un día despois da súa investidura, os plans de modernización para os próximos seis anos cífranse en aproximadamente 127.000 millóns de euros. Nelas cífranse metas económicas para colocar a Rusia entre as cinco maiores potencias do mundo, a reforma da seguridade social para avanzar nas expectativas de aumento vida da poboación (de 72 anos na actualidade para subir ata os 78 anos en 2024) e o aumento das vivendas (cinco millóns anuais) Mellorar a calidade de vida dos rusos imponse así como unha prioridade estratéxica.
Por outra banda, o plano político é gris neste sentido. Sexa por presións políticas ou por tácticas detencións, a oposición rusa está desarticulada e sen verdadeira capacidade de convocatoria. A abafadora reelección de Putin en marzo pasado (76,5% dos votos) confirmou a inexistencia dunha oposición unida e efectiva. Só as eventuais protestas cidadás pola corrupción, impulsadas por Navalny desde 2017, alteraron levemente este panorama.
Controlado o espazo político, Putin sabe que debe traballar con eficiencia no campo económico. Garantir unha economía sólida que desdibuxe (polo menos en aparencia) as visibles desigualdades socioeconómicas xeradas desde a súa chegada ao poder e tralo boom económico petroleiro, potenciando unha clase media robusta que garante a continuidade do seu proxecto.
Outro factor estratéxico é o demográfico. A caída da taxa de natalidade en Rusia, que afecta principalmente á poboación de orixe eslavo, ameaza con modificar nun futuro o equilibrio étnico tradicional do Estado ruso. Desde 2011, diversos estudos demográficos alertan sobre a posibilidade de que as poboacións non eslavas, principalmente de orixe caucásico, tártaro e asiático e de relixión musulmá, estean avanzando no espazo demográfico ruso.
Putin sabe que debe adiantar programas públicos eficaces para conseguir as metas de modernización e progreso prometidas no seu discurso de investidura. Velaí o seu énfase por atender con maior firmeza a política interna para o seu próximo mandato.
Que pasa co exterior
O anterior período presidencial de Putin estivo marcado por audaces iniciativas en materia exterior. A nova doutrina de seguridade nacional impulsada desde 2012 busca modernizar o sector militar. As intervencións en Crimea e Siria anunciaron o retorno ruso ao taboleiro xeopolítico internacional. As acusacións de presunta trama rusa, principalmente nas eleccións presidenciais estadounidenses de 2016, recrearon tensións con Occidente propias da guerra fría.
En caso de concentrar máis a súa atención na política interna, Putin podería estar enviando outra mensaxe ao exterior, principalmente a Occidente. Non frear pero si ralentizar o ritmo. Putin ve consolidados varios dos seus obxectivos exteriores, con alianzas estratéxicas con China, Irán e Turquía que medirán a súa consistencia nos próximos tempos, principalmente nos volátiles escenarios de Oriente Próximo (con foco en Siria e o programa nuclear iraniano) e o espazo euroasiático, particularmente co avance do proxecto chinés de desenvolvemento da Ruta da Seda así como a posibilidade de expansión de focos radicais islamitas.
Outra lectura pode resultar da posibilidade de que Putin observe unha reacción máis decidida e virulenta por parte da administración Trump de recuperar espazos de actuación exterior, como Oriente Medio, onde Moscova tivo unha estratéxica influencia nos últimos tres anos.
O anuncio de Trump este 8 de maio de sepultar o acordo nuclear con Irán subscrito polo seu antecesor Barack Obama en 2016, así como o inesperado xiro dos acontecementos en torno a Corea do Norte coa diplomacia disuasiva de Trump, podería persuadir a Putin a buscar reacomodos con Occidente.
Putin sabe que a troika de poder global conformada por EUA, China e Rusia non se modificará nos próximos anos. Pero para manter o pulso, debe asegurar os seus imperativos xeopolíticos estratéxicos, que pasan polo entendemento con China e a contención consensuada con Washington e a OTAN no espazo euroasiático ex soviético, así como en Oriente Medio, ante o retorno da política de liña dura contra Irán e da recuperación da alianza de Washington con aliados tradicionais degradados durante a era Obama, como son os casos de Israel, Arabia Saudita e Exipto.
Outro dato importante que reforza estas expectativas de Putin por concentrarse máis nos asuntos internos ten que ver coa súa decisión, en marzo pasado, pouco despois da súa reelección presidencial, de reducir o gasto militar ruso ata o 2020 e de aplicar unha política exterior de diálogo construtivo a nivel mundial.
Queda un último e periférico eslabón: América Latina e, concretamente, Venezuela. A crise nicaraguana, a calculada transición post-castrista en Cuba, o retorno electoral e político dunha nova dereita continental e a presión hemisférica e case total descoñecemento internacional ás eleccións do próximo 20 de maio en Venezuela deixan ao réxime de Nicolás Maduro nunha precaria situación de illamento, levemente moderada nos últimos tempos polo apoio ruso e chinés.
Este contexto pode persuadir a Moscova e Pequín a manexar outros fait accompli, calculados na posibilidade de que Washington estea avanzando nas súas intencións por recuperar os seus espazos de influencia e de intervención no hemisferio occidental, afastando así a presenza rusa e chinesa.
Paralelamente, e malia presuntamente apoiar a implantación da petromoeda en Venezuela, o Kremlin sabe que a crise financeira venezolana é un barril sen fondo do cal moi dificilmente pode recuperar os préstamos e investimentos rusos nese país. Incluso, esta perspectiva complícase a través de presumibles concesións en torno ao Arco Mineiro venezolano e as explotacións petroleiras e de gas natural tanto na Faixa Petrolífera do Río Orinoco como na plataforma marítima do Esequibo.
Por tanto, as promesas de Putin de darlle prioridade á política interna para o seu próximo período ata 2024 seguramente serán seguidas con atención (e preocupación) por parte do goberno de Maduro. O illamento internacional do seu goberno podería así verse afectado polas novas directrices de Putin. Quedan seis anos por diante para observar ata qué punto son certos estes acontecementos.
Trump volve á guerra fría con Irán
A decisión tomada este 8 de maio por parte do presidente Donald Trump de abandonar o acordo nuclear con Irán subscrito polo G5+1 en 2015 non só confirma outra promesa electoral do controvertido mandatario estadounidense senón un xiro estratéxico dos acontecementos tanto en Oriente Medio como no campo da proliferación nuclear e do equilibrio estratéxico global.
O acordo supón a concreción de intereses da administración Trump con Israel e Arabia Saudita, á que se unen tacitamente Exipto e Emiratos Árabes Unidos. Busca con iso romper o sistema de alianzas cifrada por Putin coa súa intervención en Siria, que permítelle manter a Moscova unha entente estratéxica con Irán, Turquía e Qatar.
Con iso, Trump tamén crea unha nova brecha na relación transatlántica e no sistema de alianzas internacionais. A Unión Europea e a ONU criticaron esta decisión, argumentando a necesidade de manter o acordo con Teherán. Pola súa banda, o presidente iraniano Hassan Rouhaní defendeu igualmente o acordo, pero amosando tamén a necesidade de fortalecer a seguridade nacional declarando que Irán seguiría adiante cos seus programas de enriquecemento de uranio.
O fait accompli anunciado por Trump con respecto a Irán tamén ten outro efecto colateral: Venezuela. As estratéxicas relacións de Caracas con Teherán veranse agora afectadas polo retorno das sancións de Washington cara á república teocrática. Con iso, Trump interpreta colateralmente que a crise iraniana tamén ten a súa implicación en Venezuela.
Esta perspectiva afiánzase ante a cada vez máis decidida presión por parte dos gobernos latinoamericanos á hora de illar ao goberno de Nicolás Maduro, con vistas ao seu descoñecemento das eleccións presidenciais do próximo 20 de maio. Neste sentido, o xiro de torca de Trump en Irán busca matar dous paxaros dun só tiro, incluíndo á crise venezolana nesta perspectiva xeopolítica.
