Sentenza
Xuíz
Es un caso tan horrible,
que tiemblo al hablar;
pero la Ley es severa
y no se puede vacilar.
Revisado el Atestado,
y comprobados los delitos,
¡mando que sea quemada
en este cruce de caminos!
Es dura, señores míos,
esta pena consabida,
pero es legal, es la Ley,
¡y así tiene que ser cumplida!
Se debe emplear la Ley
para corregir la Humanidad;
para que con estos ejemplos
escarmienten los demás.
En este mismo momento
mando que le planten fuego,
pero le doy el tiempo necesario
para que haga testamento!
Adiántase o Escribán co seu recado de escribir antigo, tinteiro, pluma de ave, etcétera...
En nombre de buen cristiano
y de la buena ventura,
aquí estoy para redactar
el Testamento de esta criatura.
Me han nombrado Notario,
¡San Patricio me dé acierto,
que no me salga una copla,
en lugar de un Testamento!
Según manifiesta, Blanca Flor
no tiene ningún pariente,
así que reparte su fortuna
de la manera siguiente:
A las niñas de quince a veinte,
que sean guapas y buenas,
a esas no les deja nada,
que bien se gobiernan ellas.
A las de veinte a veinticinco
les deja un capital,
a ver si así puede ser
que se lleguen a casar.
A las de veinticinco arriba
deja en Sevilla un convento
para que se metan monjas...,
si no logran casamiento!
Parece unha referencia á dona Inés do Tenorio.
Deja una pieza de estopa
para que se hagan camisas,
fajas, bragas y pantalones,
las chicas más presumidas.
Bienes no le quedan más,
pero os dá buenos consejos,
que aunque no alimenten
a más de una le serán de provecho:
No seáis mozas presumidas,
y os casareis primero,
que los hombres las quieren monas
nada más que para el juego.
Digo también que por morir pronto
de mi no tengáis ningún pesar,
que en este pícaro mundo
poco bueno se puede esperar.
No sigáis mis costumbres
pues ya veis el resultado:
por ser una lujuriosa
bien caro lo estoy pagando!
Si después de que me quemen
quedase algo sobrante,
se lo dais a este Juez,
¡y que le sirva de purgante!
A mi Defensor le dejo
todo el camino para correr:
¡se llevó mi dinero
sólo por dejarse convencer!
Terminado mi Testamento
pagareis al Escribano
y los derechos a la Hacienda
antes de cumplirse el año!
O Autor, ademais de busca-la asonante, dá unha alerta aos herdeiros para recordarlles a perentoriedade no pago dos Dereitos Sucesorios.
Despois da queima e dos foguetes, os Predicadores, como colofón do espectáculo; seguidamente, baile, PERO con día para chegar ás casas, de escarmentadas as mozas..., ¡e tamén por imperativo da Garda Civil!
-o-
"Sermón" dos Predicadores
O dramatismo das Sentenzas, fosen do Galo ou da Pascua, esixía poñer en escena, complementar, un intermezzo relaxante, divertido. Cumprían este efectismo, á perfección, a parella dos Predicadores. Dous homes; un deles vestido de muller, e finxindo, atiplando, a voz. Como a xente estaba pendente da súa chegada, da súa aparición no Campo Real, aguilloábanlles os facos, amén doutras picardías. Os Predicadores compoñíanse, saían disfrazados, dunha das casas próximas ao Campo, escoltados, protexidos, polos Fareleiros, que zorregaban á xente cos seus sacos de farelo, ou de cinsa, atados na lanza dun malle, ou nun pau daqueles tisnados, dos de escaravella-las brasas do forno.
Caracterización dos Predicadores: Buscábase provocar a xocosidade, a hilaridade do público, comezando co atondo, coa xesticulación e co mesmo disfrace. Adoitaban levar caretas, ou polo menos, unha maquillaxe transformadora; gafas escuras, panos e sombreiros esaxerados, bufandas..., que impedisen a identificación fácil da parella. Esta identificación complicábase co relato da súa orixe ou da súa residencia, e tamén coas mencións ou alusións dos lugares do recorrido. Aquela desorientación implicaba a referencia a un itinerario contraditorio e absurdo. A xente buscaba entre os asistentes da Corrida ás persoas que sospeitaba puidesen ser Predicadores, tratando de identificalos. Ensaiaban por separado da xente do Tribunal; quere dicirse, dos que ían facer a súa representación sen máscara ou disfrace. Ás veces eran mozos doutras parroquias, precisamente para asegurarse da súa indesexable identificación ou localización, cousa na que se poñía o máximo interese.
Nunca houbo un segredo mellor gardado polos organizadores das Corridas. Ata onde sei, e algo investiguei, o papel feminino nesta bisbarra sempre o fixo un home, convenientemente vestido, por suposto, atiplando a voz, segundo queda dito. Supoño que non irían mulleres non porque non as houbese decididas e competentes para interpreta-lo papel senón para non involucralas, para non comprometelas na ridiculez e nas molestias daquela vestimenta esfarrapada, extravagante, de espantallo, ademais da picaresca dos propios predicotes, ou predicanzainas, que tamén se lles chamaba así.
Temática: A teima de meterse cos oficios e cos tendeiros - taberneiros foi unha constante destes sermóns. Situémonos na época: O conflito con respecto á xente de industria, como entón se dicía, era meirande, máis apreciable, aínda, có que puidese haber en contra dos caciques. Estes servizos esgotaban as miserentas economías do labrego. Empezábase a sentir por entón a necesidade dunha mellor vestimenta (do xastre, da costureira ou do comercio), apeiros mecánicos, mobiliario para o fogar... A pugna por atender estas apetencias e/ou necesidades emerxentes foi tan perentoria coma a que tivemos na miña xeración, nas décadas seguintes, coas cociñas bilbaínas, cos electrodomésticos, e posteriormente, co tractor e co auto. Por outra banda, ao cacique tíñaselle máis medo que vergoña; só polos anos 30 a xente desta bisbarra atreveuse a falar publicamente, abertamente, do caciquismo local, dos seus abusos, das súas presións e da súa politiquería, pero tamén da usura, tan estendida entón que aínda se levaban aqueles préstamos leoninos, instrumentados como "ventas con pacto de retro".
-.-
Unha pequena antoloxía daqueles sermóns
Empecemos polo seguinte, "botado" na Meda (Castroverde) polo Entroido de 1928. Este fragmento, ademais dun clásico como sátira de veciñanza, é de antoloxía por ser dos máis antigos de Galicia, entre os poucos que se conservan. Foi recollido e publicado por Vicente Risco:
...
Non extrañedes, rapaces, - que, anque son vello e mal feito,
queira poñer en compase - o que hoxe me sinte o peito.
Obrigado a decir algo - nesta festa feiticeira,
pareceume moi do caso - contar cousas da lareira.
Pra espricarvos, pois, en prata - y entendais o que vos digo
vinde conmigo á cociña - y escoitai pol-o postigo
d´unha casa das da aldea, - anque sea a do tío Mingos-
Escoitai de boa gana - e mirai pol-o zorrollo,
cómo conta a tía Froilana - moitas cousas do mal de ollo.
Mais Mingos non lle fai caso, - qué está tirando a caldeira,
e de veces, entre tanto, chámalle faranfuleira.
Mais vén logo a tía Xuana, - pra facer algo de cena,
y-en seguida irse á cama - en arreglando a facenda.
Chega Farruco do monte, - empeza a baragundiar,
bota os cachelos na fonte: - "¡Caramba, quero cenar!"
Sale Mingos: "¡Ay, Farruco! - Eu de ti non cho creía
que tomases tanto a pulso - o quedar sin a morcilla.
Has de saber, meu Farruco, - que mentras un beba e viva
non faltará n-esta casa - bon chourizo e boa morcilla.
Porque na nosa pobreza, - que non fago ben dicilo,
nunca nos faltou na mesa - caldo bon, pan e touciño.
E xa nos meus antepasados - n-esta casa así viviron,
ben fartos e ben honrados, - respetados dos veciños.
Desde Xan hasta o tío Mingos, - e si non foran as pagas,
tantos dotes y-as muanicas, - esta casa iría arriba,
desempeñada das trampas". -
- Está Xuana ben sentada
tras do lume, n-un mesote, -facendo grandes novelos
pra unha saya de picote. - Sempre foi idea d´ela
marmular de todo o mundo, - pero agora que vai vella
non deixa de man o fuso. - Moito fía, moito fala,
moito reñe cos pequenos, - que se toman a porfía
de marmular os temperos. - Non marmula a condenada
cando rezan o rosario, - pro sempre está topeneando,
sentada xunto o andameo. - Pero é tan aforradora
que alabala non é moito, - pois sempre lle chega a carne
desde a matanza hasta o entroido. -
- Pasaremos a outra cousa,
xa é tempo de acabar, - porque o tío Mingos rebouca
y-o rosario vai rezar. - Pro como está costipado,
limpa os mocos ó saleiro, - e logo qu´está ben sonado,
bota mau ó tabaqueiro. - Funga ben, funga, tu Roque,
todos debemos fungar, - porque o rapé pol-a noite
éche manteiga de azar. - Ponse mentres ca rodilla
arrimada ó trafugueiro, - pra sacar pronto da almilla
o rosario y-o mecheiro.-
- Rezan todos o rosario,
unhos mal e outros de gana - y-enseguida que se reza,
vaise todo o mundo á cama.
...
Nótase que o Autor non quere conflitos de veciñanza, e por iso fai unha sátira sutil, metafórica, indirecta e respectuosa. Rise, certamente, pero faino con mesura, de certos veciños, aos que lles dá un nome, certo ou figurado, que neste último suposto ben que o entendería o respectable. Seguro que predicou con algún tipo de máscara, ou maquillado, que era o usual; acenando comicamente, e incluso simulando outra voz.
Este tipo de diversións, entre pícaro e inxenuo, de boomerang, ¡onde as dan, tómanas!, era un bo revulsivo, propicio para unha convivencia festeira, resignada, concordante. Unha fórmula eficaz, acaso a mellor que tiñan, para quitarlles tensión aos preitos veciñais, para dicirlle ao Cura que non todo ía ser inferno, para axota-las malas lembranzas: Aqueles fillos emigrados, outros nas guerras de África... ¡Tantas sombras, todas negras e rotundas! E logo diso, de par diso, unha vez redimidos os foros, quedáralles a agonía dos réditos, aquelas vendas con pacto de retro, nas que nunca, ou case nunca, se atopaba ao acredor, de propósito ausente, ou oportunamente en paradoiro descoñecido; e de estar, un "Volva mañá, a ver se veu!" ¡Un mañá que xa quedaba fóra de prazo! Sempre a humillante escravitude baixo, debaixo, do cacique de quenda, do señor da Casa Grande... O reparto, sempre inxusto, sen excepción, daqueles "Consumos", ¡atribuídos a quen menos podía consumir!
O Autor deste da Meda está claro que non tocou o tema relixioso de pura casualidade, non: Na fonda e inxenua cristiandade daquela xente, ¡onte!, topenear ou toquenear mentres se rezaba o rosario en familia, ou asistindo ao culto público, por cansos que estivesen, era tido por sinal de que o diaño andaba cerca, ¡o diabro, que non o sono!, tenta que te tentarás, e por ende, neste caso, aquela vella podía ser tida por meiga, por bruxa, ou por embruxada: ¡Casus belli! ¡Anatema!
.../...Gómez Vilabella, Xosé M.
