Testemuñas da Memoria
Busca, busca e encontrarás. Ou furga, furga polas veas abertas das páxinas web, que che descubrirán o que nunca imaxinaches. A verdade é que cando hai tempo e te dedicas a fochicar pola Internet, atópaste con agradables sorpresas (ou non tan agradables). O que me aconteceu hai uns días buscando algo sobre Baños de Molgas. A descrición tan só che amosaba unhas poucas palabras, coma se fora un título, e aínda para máis aquel, mal escritas. E cada vez que me aparecen novas relacionadas co balneario, non vou máis alá do título porque sei que están relacionadas coa asistencia a tomar as augas termais de tal ou cal personaxe coñecido, importante ou famoso. Sei que desas augas radiactivas, bicarbonatadas, sódicas, silicatadas y oligometálicas (aí é nada!), e desde que o mundo é mundo, beberon xa persoas de todos os rangos e condicións; desde xente ben ata probes labregos, desde políticos ata empresarios, desde xente da farándula ata xente eclesiástica. Por iso pasaba un pouco de abrir esas noticias. Só me dicían que chegaba ó balneario tal eminencia ou que regresaba ó seu traballo cal duquesa.
Pero non sei por que, déuseme por abrir unha nova na que me chamaron a atención estas palabras: llegó basta nosotros ayer tarde: en Baños de Molgas (Orense), donde se bailaba sometido a cura de aguas, falleció... e estoutras: ...cinco de la mañana. Será traído en automóvil desde Baños do Molgas. La Federación Gallega de Atletismo ruega a los atletas.... Como non explicaba moito, quixen saber realmente quen era ese falecido. Abrín entón a información. O cadáver de D. Martín Echegaray chegará a Vigo, hoxe, domingo, 19 de xullo de 1931, ás cinco da mañá. Isto era o que se pode chamar o encabezamento da noticia. Despois xa aparecía unha extensa reportaxe sobre o personaxe, incluída a súa necrolóxica.
Cando lin algo de que creara, con outros socios, a Compañía de Tranvías Eléctricos (alá pola primeira década de 1900), xa optei por seguir furgando algo máis para pescudar, para verificar quen era realmente este señor que se dignou poñer os pés no meu Baños de Molgas e que os medios xornalísticos lle dedicaban un bo espazo nas súas páxinas.
Este señor, neses anos, é certo que non era un calquera. Así, sen pensalo dúas veces e a maiores de gran empresario, era político, filántropo e membro da RAG, a Real Academia Galega.
Martín Echegaray Olañeta nacera en Freixeiro (Vigo) o 28 de outubro de 1866. En Galicia, e tamén desde que o mundo é mundo, unha das saídas existentes para acadar algo nesta vida era, é e, por desgraza, seguirá sendo a emigración. Lembrade: o galego non pide, emigra. Nos tempos de agora adoitamos emigrar por Europa adiante; antigamente era buscar as Américas. Martín Echegaray marchou a Bos Aires con tan só 13 anos. Dille hoxe a un rapaz que se busque a vida desa maneira
xa se perde no primeiro cruce de camiños co que se atope.
Ó outro lado do charco empezou como dependente de comercio e co tempo amosou unha gran fortuna con negocios de navegación e comercio transoceánico. En 1906 puxo en marcha un proxecto de navegación de grandes trasatlánticos entre Europa e o Río da Prata. Compaxinou certas actividades coa diáspora galega, sempre grande e importante, na capital arxentina.
Volveu a España o 13 de maio de 1906 para instalarse en Xixón e catro anos máis trade en Vigo. Crea os citados tranvías e figura como o primeiro presidente da compañía. Logo, así coma quen non quere a cousa, mercou a illa de Toralla, que está a uns 200 metros da praia do Vao en Vigo (ó saber disto, acordeime do capitán Jonathan Clark (Gregory Peck) que quixo mercar Alaska no filme O mundo nas súas mans). E isto da adquisición dunha illa naqueles tempos foi o que me fixo exclamar que este home merecía un recoñecemento pola miña parte, este Testemuñas. Non calquera pode mercar toda unha illa e vir pasar uns días a Baños de Molgas!
Martín Echegaray Olañeta casou con Inocencia García Iglesias e tivo sete fillos. O seu falecemento ós 64 anos evitou asistir ós reveses que levou a súa familia a partir de 1936, a partir da Guerra Civil, xa que o seu fillo Segundo Echegaray García foi asasinado polos falanxistas en setembro de 1936. Cinco fillos máis, xunto coa nai, tiveron que exiliarse á Arxentina. E outro máis, que era pintor, refuxiouse en Francia. Tiñan que pagar o seu republicanismo e a masonería do pai. Pagárono con sangue, suor e bágoas.
O noso protagonista fora concelleiro en Vigo en 1922 e presidente do Centro Republicano vigués, así como membro da Loxa Masónica Vicus nº 8. Na súa cidade quedou para a posteridade como un home cun sentido da sociabilidade, da sinxeleza sempre espontánea, de magnanimidade silenciosa e de gran corazón. Mais este, o corazón, falloulle nun lugar ó que fora precisamente a curarse en saúde. Foi soterrado no cemiterio de Pereiró, aínda que máis tarde os seus restos trasladáronse a Bos Aires, onde descansan nun panteón familiar.
