Presentamos a cuarta obra de José Manuel Espiño Meilán, no Lugo da súa nenez, no Lugo dos seus estudios, no Lugo da súa querencia, do que nunca se foi de todo, e ao que volve por motivos familiares, por motivos de morriña, e para facernos partícipes do labor investigador e divulgador da natureza que está a desenvolver na súa terra de acollida, na que leva catro décadas de querencia, docencia e de vida (cumpriunas este ano), e na que se ten fundido coa auga, coa terra, coa natureza dunhas illas que por algo sempre se coñeceron como as Illas Afortunadas.
E xa que así empezamos a presentación, eu que son demócrata absoluto no emprego dos idiomas, digo que hai que pedirlle a Espiño que aquí non nos fale en castelán, simplemente para poder degustar a fermosura do seu galego, aprendido en Lugo, que conserva vivo como se nunca tivese cruzado o ancho mar.
Sería lóxico que con tantos anos de inmersión lingüística no castelán, ensinando e escribindo en castelán, perdese a fluidez e fortaleza do galego, pero visto está que quen ten o galego metido tan fondo debe deixarnos escoitarllo para comprobar que o que ben se aprende non se esquece nunca, e máis se é herdado duns país loitadores, e máis aínda se temos en conta que seu pai construía moi boas poesías, como unha que o fillo lembrou cando deu o pregón das festas de Santiago no 2012, na Casa de Galicia , e que di así:
Das preocupación dos país / de velar polos seus fillos,
depéndeche moitas veces / que estes sigan bos camiños.
Nunca os fillos lles pagamos / aos nosos país con amor,
os sonos que eles perderon / por estar pensando en nós.
Máis eche lei de vida / xa se sabe.
Non se recoñece tal cousa / hasta que é tarde.
E esto lévame a mencionar que puiden ler hai uns meses unha historia familiar feita por José Manuel na honra dos seus país, da súa familia, entrañable e lúcida, que moi ben podería publicarse como exemplo aleccionador do que as persoas sensibles que dominen a escrita poden facer para honrar devanceiros, exaltando os valores dos que lograron que chegasemos a ser como somos, o que somos.
Pero imos deixar de lado esta e outras moitas publicacións para centrarnos na obra creativa de José Manuel Espiño, que centrarei en catro libros, pola orde en que foron publicados e os coñecín, e que foron in crescendo en canto a amor pola terra e profundidade creadora.
Digamos que os títulos son LOS SILENCIO DE PUNTA DE LAS ARENAS, UN CENTENAR DE LAGARTOS, KAIAK-UNA ISLA, UNA PIRAGUA Y UNAS BOTAS DE MONTAÑA, e este VENTAYGA, que leva o nome dun roque, un penasco formidable que ven ser, parodiando a Novoneira, un dos tesos cumes das illas que os científicos consideran son os puntos dominantes dun continente sumerxido e os soñadores especulan con que puideran ser os restos visibles da fabulosa Atlántida. Pero tamén puidera serese "roque", seguindo co paralelismo coa nosa terra, o Medulio dos vellos habitantes das Canarias que loitaron e foron vencidos polo invasor.
Espiño nunca se foi de Lugo. E cando marchou, levo consigo a esencia do ser dunha terra fermosa e difícil como a nosa, facendo honra á súa galeguidade, tendo en conta o apegados á terra que os galegos somos, sexamos dos montes do Courel ou das terras do norte que lindan con Inglaterra mar por medio; das fonduras imposibles da Ribeira Sacra, ou das amplitudes calmas da Terra Chá. Os galegos levamos na alma a querencia absoluta pola terra, e este galego transterrado ás Canarias levou con el o amor pola natureza e aplicouno na súa nova patria doble nacionalidade ten que ser eso- con tal afán, que aos cinco anos de estar alí fundou un colectivo ecoloxista, naturalista, Turcón, para estudiar, divulgar, defender, a natureza, a paisaxe, a historia e a lenda, a memoria dos antigos Guanches, a memoria
e conseguir transmitirlle toda esa riqueza ás xeneracións vindeiras, sen que a pacífica invasión do turismo ou a industrialización crecente (necesarias as dúas, planteadas con sentidiño) provoquen danos irreversibles.
Non vive nas Canarias, senón que vive as Canarias, porque todo o que escribe, o que pensa, o que actúa, ten como esencia a natureza que ten investigado, percorrido, asumido e amado, sendo destacado coñecedor e defensor dunha terra á que o clima mimou, a natureza colmou de virtudes e riqueza, e da que é consciente loitador.
As súas obras constitúen cadansúa parábola
E en UN CENTENAR DE LAGARTOS, pode contarnos a historia de Doramas un singular personaxe que fuxe da sociedade para ser anacoreta naturalista, que mantén na soedade da montaña un cento de lagartos aos que lles ten posto nome, nun singular franciscanismo, para conseguir ofrecernos unha metáfora vital (singular menosprecio de la corte y alabanza de la aldea levada ao límite), dos contrastes da vida que levamos e da que a natureza nos podía permitir levar.
E KA I AK é un periplo, unha odisea, arredor dunha illa ou de si mesmo, para descubrir pequenos mundos cheos de vida, de infinitas vidas, que o mesmo que un Camiño deixa pegadas na alma dun caminante, un percorrido así é moito máis ca unha proba de esforzo, moito mais que as probas ás que algunhas culturas doutrora sometían aos seus mozos para que chegaran a ser adultos, loitadores, guerreiros
homes!.
E xa que mencionei Camiño paso a falar deste libro de hoxe, que lein con fruición hai xa meses, que non volvín a abrir, e do que, polo tanto, falo de memoria. Basándome naquel impacto digo que nesta obra ofrécenos unha ficción magnífica arredor do feito da devoción santiagueira, para evidenciar que os camiños a Compostela non son só pola terra como os que coñecemos, ou polo ceo, co regueiro de estrelas da Vía Lactea, senón tamén polo mar que nos separa e une coas Illas Canarias.
En tempos, en Galicia e España sabiamos dun só Camiño de Santiago, chamado Camiño Francés por ter a súa orixe no veciño país, que pasando por Roncesvalles cruzaba o norte da península ata chegar a Galicia, onde tiña un percorrido xa milenario para chegar a Compostela, e visitar na Catedral a tumba do Apóstolo.
E houbo que redescubrir este Camiño porque as peregrinacións esmoreceran sendo só un recordo a comezo dos anos sesenta. E despois de revitalízalo, descubrimos o Camiño primitivo, que foi o primeiro, e pasa por Lugo, e o Camiño do Norte, e o Portugués, e o da Prata, e o dos Ingleses, e o Camiño de Inverno, chegando a decirse que hai tantos camiños como peregrinos, porque cada peregrino está facendo Camiño.
Pois este libro singular pescuda nas raíces da tradición santiaguesa nas Illas Afortunadas, tendo como elemento inicial ou pretexto o grupo escultórico de Santiago existente na igrexa canaria de Tunte.
Pero esto seria unha conclusión moi simplista dun libro onde hai historias que se cruzan por riba do tempo, onde a lenda fai aparecer unha escultura medieval policromada do Apóstolo Santiago, e entre as brumas da historia poden aparecer uns navegantes galegos que salvados milagrosamente dun tremendo naufraxio constrúen unha ermida
e queda establecido hai xa cinco séculos un vencello de fe, indestructible, que o tempo e a imaxinación a lenda, en fin- mantivo, agardando como a arpa de Becker- pola man intelixente que soubese extraer da crenza popular a esencia e con ela traballar, e darlle forma, e soñar cómo puido ser ou como debería ser esa historia que nos atrae e nos engancha.
E a historia pode xurdir nun bochinche de mala morte, compartindo soedades, entre dous descoñecidos
E pode ser Armando Muxía ou Ovidio Buxán, o viaxeiro intemporal con orixe nunha aldea lucense, e Eliseo Besteiro a conexión galega co tempo presente
E sobre eles, o Camiño das Estrelas. E un vello diario cunha lonxana historia. E unha voz que pide ou ordena, e a fala galega na conciencia, e un naufraxio e unha imaxe
e un asesinato, e un sufrimento, e o desexo de venganza
e o amor e a morte. Todos os ingredientes precisos para forxar unha historia.
E unha reliquia impele ao esforzo. A reliquia por excelencia, salvada dun naufraxio. Empuxa ao Camiño imposible, a levantar un templo, a soñar en galego, a fundirse coa natureza
e un nemeth intemporal que inunda a conciencia, que sabe a lugar sagrado, a conciencia racial, que permite achegarse ás figuras dos vellos menceyes, e volver á vida cando a morte está chamando na porta, e deixar sen porta a ermida do Señor Santiago para que sexa o mesmo santo o que protexa o seu santuario. E a montaña sagrada onde todo ocorre, e o idioma irmán portugués- para identificar inimigo, e a colisión de idiomas irmáns que significa morte. E entrecrúzase Galicia e Portugal, e Cataluña para aclarar Camiño.
Trala morte, só queda a montaña, ese Camiño. E Armando Muxía segue o camiño de Ovidio Buxán, lucense errante que deixa pegada, pola información dun vello documento, e sofre o impacto da montaña. E no roque Ventayga, na pequena ermida que un galego construíu, sóñase ou repítese o miragre que polos anos mil y trescientos presenciou Juan Santín no Cebreiro
E tras Armando Muxía vai Eliseo Besteiro, polo imposible Camiño, buscando o milagro, e atopa a morte. Coma don Gaiferos de Mormaltán diante da tumba do apóstolo.
Os Camiños teñen un aquel de misterio, de esforzo, de sacrificio, de porta a un mundo novo. Os camiños a Compostela, os camiños pola terra, esixen esforzos físicos
os camiños polo ceo esixen esforzo intelectual, elevación do espíritu
os camiños que levan ao alto dun roque, teso cume, esixen pasaportes a outras dimensións
Este libro constitúe unha singular visión dun Camiño ao Señor Santiago diferente, onde concorren forzas que escapan a calquera humana razón, que só a lenda e a intelixencia creadora son quen de vislumbrar
E a fe. Que se a fe move montañas, tamén xunta terras e xentes físicamente moi distantes, e úneas con fíos invisibles imposibles de romper.
O nemeth é un enigma dentro dun misterio. Como a fe. Ese enigma, no alto do monte máis alto, cobra maior altura ou maior fondura. Para empezar a comprendelo, tedes que leer o libro de José Manuel Espiño Meilán. Ou volver a leelo
ou deixar voar a imaxinación. Quizais se así o facedes, e confiades no nemeth nos infinitos nemes que poden iluminar a vosa vida- obrarase o milagro.
Galicia é terra de nemeth, chamémoslle como queiramos
terra de misterios, de luces e sombras, de aparecidos e santas compañas
Claro
eso é
Por eso JoSÉ Manuel Espiño Meilán ten que vir a Galicia de cando en cando a pesar de estar tan a gusto nas afortunadas Illas Canarias.
(Palabras de Xulio Xiz na presentación de VENTAYGA, no Vello Cárcere de Lugo, o 22 de decembro de 2017).
