Conflito Xeracional (7)

Ás dúas semanas celebrouse a festa do santo parroquial, pero aquela festa foi para min, que ata me retrataron, repanchigado nunha pelica, mesmo á sombra do noso pexegueiro. Entón díxome San Cibrán que mellor me sería irme afacendo ao sol, que algún día, protexido da súa propia man, levaríame á súa África, á moura, "¡... como os quintos van!". Teño un vago recordo de que lle contestei mal pois ao pé do meu berce falaran moito do seu colega, do San Froilán, particularmente un curmán de meu pai, que dixo que ao primo Manuel ardíalle o eixe cada vez que se achegaba ás bailarinas do Mercantil…, así que eu prefería Lugo, quedarme en Lugo! ¡Ir a Lugo, denantes de todo, non se fosen murchar aquelas bailarinas..., aquelas do eixo do primo Manuel!

Estivemos así, porfiando, e San Cibrán alargoume un dedo para non deixarme caer na tentación; séxase, nunha procacidade precoz. Díxome, sorrindo, ao tempo que recompoñía na súa mitra, un pouco ladeada, máis ou menos como sempre levaba a pucha meu avó:

-¡Rapaz, non sabes o que dis, que en Lugo non hai camelos, e en África, si! Ademais irá connosco o fillo da Froila, e se cadra levaranos á súa Hipona, que está farto de que o teñan secuestrado, entre murallas, ¡por romanas que sexan! ¿Paréceche ben, así, desta maneira?

Debeulle contestar por min o meu anxo pois eu só dixen, "Ta, ta". A avoa, que naquel intre escorrentaba as moscas, ¡na miña Praza da Fontanela, que daquela tiña, e merecía, ese nome!, cunha verza grandísima salvada do pote, ¡un luxo de verza! Algo debeu entreoír do que alí se tramaba, que se puxo a rezar, deste xeito: -"Santa Petronila, non te apartes deste anxo, que se mo gardas pode chegar a curiña, ou, polo menos, a franciscano, tal e como lle prognosticou a Ama do noso, que nesta casa xa non é o primeiro, ¡e bos que saíron! Lémbrate de que miña sogra, aquela Concordia Carballedo, era sobriña-neta do bispo-vicerrei Osorio… Mira que se non mo gardas, levarano para servir a El Rei, en África; e mira tamén que aló hai mouras, desas do gálico, desas dos sete veos, que xunta a elas, María dos Quintos..., ¡un anxo! ¡Pero qué cousas digo, diante dun neno! ¡Renego, fo!". -Arrepentiuse ao momento, que así era ela, ¡bieita pura!

Quedei con ganas de preguntarlle, de alma a alma por suposto, qué era aquilo dos Quintos da María, pois ela, de mollos, nada pensou, ou nada me dixo; ademais, o quinto das aveas da restreba xa o apartaran, no vedro da chousa grande, para o señor da Casa Grande, que era un señor moi aseñorado; tan discreto, que lle chamaba boi ao touro das vacas, e aos burros, contrarios. Estiven presente, daquela, metido nunha cesta de talas, de par do pan balorento; e permanecín así, embelecado con aquela fe tan bonita, tan bonita e tan grande, da miña avoa. Xa se foran as moscas, as moscas e mailos mosquitos, con aquel fresquiño da verza, así que durmín feliz, coma un querubín, que ata mexei na pelica, a pracer, ¡como se nada pasase!

Todo me foi ben naqueles días de adaptación ao medio corpóreo, agás os ladridos daquel can, aquel maldito can do veciño, que ata non sei qué estorbos ventaba en min sendo, como eu era, daquela, un alma cándida; ou máis que cándida, pequerrechiña. ¡Como non fose que quixese botarme da eira, expatriarme, nada máis nacer...!

Ao outro día do Santo tiven un contratempo que me deixou unha cicatriz na prega máis saínte da alma; ata podería dicir, aquí, para que rime, para que soe ben, para que soe poético, que foi por culpa da madriña, pero sería inexacto. ¿Vedes como forza-la rima conduce ás mentiras? Diso non hai dúbida: ¡o verso, para ser certo, ten que ser libre! Almiña e madriña, ademais doutras afinidades, consoan ben; ¡pero diso de culpa, nada; nadiña!

A pobre quedou cansada de cangar polo Ribón arriba coa cesta das carnes asadas ao espeto, que o resto levárao meu pai na besta, pero nin aquela rodela a librou dos retorzóns das súas vértebras velliñas, ¡traballadas de tantos feixes! ¿Daquela, os invitados, qué? ¡Pois iso, de campo!

Aquel incidente foi desta maneira, tal cal, que nunhas Memorias anímicas non se pode mentir: Cansiña como estaba, e comigo no colo, arrimouse á figueira do Cuco, apoiada, por cabezal, nun rabuño do seu propio mandil. En tres segundos, máis ou menos, só foi alma; que por outra parte non era ningún milagre pois iso era, ¡alma, só alma, nun corpo gracial, que pouco tiña que transfigurar! Espertouse aos poucos, sobresaltada cos salaios da miña, e coa punta dunhas tesoiras que lle prestou a Cuca, facendo de pinzas, logrou arrincarme do nariz o aguillón daquela avéspora que me tomara por un figo esparrachado e mareliño. Unha avéspora, tan maldita coma o can do noso veciño; ¡tan maldita, que se cebou en min!

Arañeiras, pulgas, cans, cregos recolectores..., ¡e encima diso, escatimeiros do sal! Avésporas pezoñosas... ¡Mal porvir se me presentaba no propio eido, na propia seara, a comezos dos trinta! Por iso fuxín, madriña; por iso me quedei sen papoulas na vida; por iso arrebolei aquela picaña, xunto coa morgadía, na silveira do veciño; e por iso ladraron, ¡outra vez!, aqueles cans de palleiro cando me viron volver, pitándolles ás pitas para non esmagalas, cun haiga deses dos emigrantes; de gravata vestido, para máis insulto, un insulto atroz, e que Deus mo perdoe, pois eles non perdoan o mal exemplo dos austeros, dos laboriosos, dos arriscados...; ¡nin o fixeron, nin o farán!
-.-


Ao día seguinte desta gravación parcial, adaptada, infantil, de ben cedo, mesmo cando espertei, atopeime co meu neto que estirara a súa manciña e puxera en marcha, ¡el mesmo!, o disquete desta primeira parte da miña biografía, da anímica, que como vedes é sinxela, completamente típica, rural ao cento por cen. Nada máis verme:

-Avoíño, agora xa sei cómo se nacía, e cómo se vivía, ou cómo se aprendía a vivir, naquela infancia vosa, tan lentísima que, nestas aldeíñas galaicas, non chegabades a adultos ata os vinte, ¡polo menos!, naquela era preindustrial, a principios, e incluso a mediados, do XX. ¡Estou, deixáchesme, abraiado, sorprendido; e vouno crer porque vén de ti!

Supoño que detrás do que me levas referido virá o relato da túa escolarización, e todo iso, pero pídoche que abrevies, pois, de momento, só estou interesado na túa particular saída con destino á emigración. Volveremos atrás noutra ocasión, para sabe-lo resto, que estiven matinando na emigración galega, concretamente na do teu século, e paréceme algo contraditorio, bastante, iso que vén no Espasa concentrado, no líquido, ¡de que o galego emigraba por impulso racial! Ou sexa, por un problema xenético, acaso por un atavismo da súa propia orixe, da sueva, aqueles bárbaros que se viñeron para Galicia, de caseiros, no 409, ¡ao terzo! Así consta naquel foedus... ¿Cal foi o teu caso concreto; pero en verdade, en verdade absoluta, tal e como adoitas referilas?

-Rapaz, xa que tés interese niso, mellor che poño un disquete, outro, o desta etapa biográfica. ¡Foiche tal e como digo, que para min non hai medias verdades, que na miña crianza a verdade non era sintética, destas de laboratorio, destas de asesor de imaxe...! Escoita, e verás.

-¡Pero, avó, isto que soa é música, unha careta clásica! ¡Estasme enganando, estás vacilando! -Protestou o rapaz, xa aos primeiros compases.

-Non, non exactamente; é que esta lembranza dos meus avatares empeza cun pórtico musical, cunha cantiga popular, ben dramática por certo! Atende, che digo, que a música abranda nas feras, ¡e ti estala precisando, moitísimo, ao paso que vas!
…

¡Ai, Pepiño, adiós!
¡Ai, Pepiño, non te vaias,
quédate coas rapazas,
quédate con nós!
...
Popular
¡Que si, naiciña, miña Ceres, Ceres da alma; chegoume o día, e partirei de madrugada! Adeus ríos, adeus fontes...; ¡adeus lingua de Rosalía, que na emigración, miña deusa, outros falares che son!

¿Que aínda me ves cativo? ¡Si que o son; un neno, pero coa alma tan grande que xa non cabe neste val do río Azúmara! ¡Nin no val, nin en toda a seara! Dezaoito anos cumpridos nesta ribeira, nesta raxeira, nesta terra xeórxica, ¡que fan dezanove contigo! Teño cousas que descubrir; teño un mundo, enorme, arrevesado, que afrontar, e quero..., ¡quero irme sen te deixar!

¿Por qué, insistes, desconcertada? ¡Miña Ceres, non ves que vai lonxe a guerra de España pero aquí, na propia senra, seguimos sen pan; e iso que somos trigo, trigo do bo, grandal!

¿Como pode ser, que non me entendas, sendo como son, dos teus grans, o morgado? ¡Pero, deusa Ceres, miña deusa, iso é fácil de comprender! ¡Fácil, pero dramático; traumatizante tamén! Ti paríchesme outra vez, que con esta van dúas; ¿non te lembras? Empezaches a perderme cando, de pés, no teu mundo, no teu val, na túa seara, me puxeches; e pérdesme agora, outro pouco, ¡cando suba ao tren!

Adeus ríos, adeus fontes...; ¡pero eu sufro, a maiores, chorona Rosalía, que tamén perdo de vista a miña carballeira, esta dos carballos murchos, tristeiros! Non hai que darlle voltas, pois emigrar de galegos é..., ¡cando temos fame, sexa de pan ou de cultura, como é, como foi, o meu caso! ¿De cultura, de instrución...? ¡Pois claro: lémbrate que me fixestes renunciar á beca do Instituto de Lugo, aquela que lle aprobei a don Delio Mendaña, e seguidamente non me permitistes irme con aqueles franciscanos, cos frades de Herbón..., co ben que lles dixen o catecismo, do dereito e do revés, que seica vían en min un seráfico, outro!

Despois daqueles fracasos vitais, coa vocación debaixo das miñas zoquiñas, ¡das miñas, que as facía eu, eu mesmo!, ¿como podía estudar sen fonda, pois os libros aínda se van conseguindo, así sexa de prestado? O meu pouco/ou moito entendemento deume a escapatoria, a saída; angosta, pero saída: ¡Acuartelándome! De momento, por tres anos, e con reenganche se preciso fose, tal que no Ministerio, no da Guerra, da pasada, da presente ou da futura, que diso, en España, sempre houbo! Deste xeito tiven fonda en Madrid: esgrevia pero fonda, fondísima..., ¡a conta do Estado, á conta do meu traballo, á conta do meu servizo! Cerquiña daquela fonda había tantas fábricas do saber, tantos libros para aprender…!

O malo é que aló lonxe, naqueles madriles, había outro mundo, igual de famento, igual de fementido; cutre, disoluto e disolvente, que nos papaba ao menor descoido..., ¡nun santiamén! ¡Miña Ceres, qué se lle vai facer! Dixen para min, daquela, decidido e resignado, ámbalas dúas: Probemos ventura, que se a teño eu, terémola todos, tódolos grans do noso silo, do teu e do meu! Sen xenerosidade haberá fuxida, fuxida cara adiante, pero non hai, nin hai nin houbo, emigración!

Da teixa, daquela Pacheca tan nutricia, despedírame..., ¡tempo atrás, cando nola mercou Penelas! ¡Un loito menos! Levárona ás libras, cando deixou de parir. ¿Ves ti, miña Ceres, nutricia Ceres, Deméter amada, fermosa espiga, qué boa cousa é parir? Parindo quedan atumes, de por vida...; ¡se non chas desatan, se non chas tronzan os segadores! Quedan, debían quedar, atumes, ligazóns, embigos..., ¡vinculacións eternas!

¡Índome, quedo, Ceres; miña terriña, meu lar, miña carballeira, que tanto me levas abeirado dos ventos nordesíos! Quedo contigo, pero ti tamén vés...; ¡vés comigo, que comigo te levo, nesta maletiña das táboas daquel castiñeiro que secou no valado da nosa penela, ¡que por algo o pincharon! Estes labregos só abaten as cousas murchas, as indefensas, que por algo nos convén manternos con zume; verdes, en flor...; ¡unidos!
...
Agora que me lembro: non lles dixen nada aos grilos; ¡malditos grilos, que se cadra preferían terme lonxe! Aínda que me custa dárlle-lo gusto, por esta vez, gañan, que xa me vou! Adeus grilos, adeus; adeus aos vosos renxeres de folgazáns envexosos. Que vos torredes aí mesmo, tras da lareira, ¡nas lareiras do noso lugar! ¡E que non se vos ocorra subir ao meu tren…, ao tren dun fuxido!

Daquela o can do veciño, ¡outro can!, tamén rosmou; mais, como era cedo, deulle ao rabo e volveuse ao palleiro. Mentres, o sol, un sol outonal, despuntaba nas xestas da bouza; ¡un case nada! Por iso me detiven un anaco, coa maletiña das táboas de castiñeiro ao lombo, ¡para velo chegar ata os carballos da miña carballeira! ¡Sequera ata as pólas de enriba! Pero ti, miña Ceres, a tal momento non quitába-los ollos de min, que por iso tiven medo de quedarme frío se sigo mirando, se miro para atrás!

Alí demorei un anaco, tan só o indispensable para esmoucar unha ramiña daquel carballo tristeiro, aquel do curro de fóra, o daquel cemiterio onde meu avó enterrara os cochos, aqueles que nos morreran da nacida, ¡deixándonos sen ceba! Metino na maleta; o ramallo, digo; por certo que cun acio de landras incipientes, ¡por se chegaba a esquecerme da miña protectora, da miña carballeira, coas distraccións do mundo, polo mundo adiante!

Despois diso, persigneime; e rompín a camiñar, ¡para non chorar!, pero fíxeno con toda a inercia deste mundo, paseniño, ata que din subido ao monte da Graña. Só entón mirei ao redor. Mirei sen ver, que pechara a néboa, ¡a néboa do noso adeus! Tan só vin, nos cumes, entre aqueles toxos, un cruceiro, ¡de carballo! O cruceiro aquel, aquel de Sarille, aquela Cruz do Rielo, espertoume á vida, ¡pero non sei se á vida dos vivos ou á dos mortos! Entón, con aquela impresión, din en correr costa abaixo, camiño de Pousadela, camiño da estrada, camiño do porvir, ¡camiño do desterro! Ceres, ¿lémbraste? Aquel era o camiño da Veiga das Silvas... ¡Permanecen as silvas, pero non o camiño! Non, non era o camiño da sementeira, pois costa abaixo non se chega ao cume da seara, da túa, verdosa e frumenta, pero iso foi en tempo pasado!

¡Adeus ríos, adeus fontes...; adeus andoriñas, adeus carballos da miña carballeira! ¡Adeus infancia, serodia infancia, infancia mísera, curta de realidades, e máis aínda de esperanzas!
...
O cativo, segundo escoitaba aquela gravación das miñas Memorias, fitábame desde o seu barrelo, desde a súa caneta, desde a súa cabina instrumental, cunha ollada profunda, atenta, inmóbil, non sei se admirativa ou conmiserativa. Tiven que dicirlle algo para rompe-la emoción daquel encantamento:

-¿Que, rapaz; qué me dis a todo isto, meu netiño adorable? ¡Que triste é partir, cortarse un mesmo, ou que chas corten, as propias raiceiras! Pois, coma min, mil e mil galegos, ¡xeracións enteiras! País verde, cor da esperanza...; ¡ou máis exactamente, das esperanzas postas nos outros, nos outros países!

Noteille ao cativo que, a pesares da súa intelixencia bítica, metálica e mecánica, custáballe un esforzo enorme cre-las miñas peripecias, que as tomou máis ben por filigranas poéticas. Desviou, rompeu, aquela tensión xeracional, facendo un contrapunto, índose ao máis doado, ao máis trivial que se lle ocorreu:

-¿De verdade, avoíño; de verdade que a túa maleta, aquelas maletiñas rurais, clásicas, cuadrilongas, dos corenta, era, eran, de táboas de castiñeiro?

Tardei en comprende-la súa desviación, aquel cálculo psicolóxico, así que lle contestei con toda a inxenuidade do mundo, do meu, do rural:

-¿E logo, rapaz? Daquela os coiros non chegaban nin para calza-los señoritos. Ulíache máis ben, con aqueles chourizos dentro; ¡o malo foi que duraron pouco! A verdade é que os repartín cos madrileños, nada máis chegar; ¡con catro madrileños aínda máis esfameados cá min, que xa é dicir, que se en Madrid estaba a fonte da ilustración, daquela escaseaba o nutrinte animal, a degustación habitual..., alén do aire do Guadarrama! En parte, vinganzas franquistas, arrasamentos bélicos..., ¡froito amargo, serodio, de tres anos vitoriosos, triunfais!

O cativo deume outra larga, pero cambiada:

-Esa posguerra tivo os seus grises, ¡demasiados! Ben o sei, pero o que é poesía, poesía dramática, ou máis ben, tráxica, polo que contas, e polo xeito que tes de contarmo, tamén. Tempos interesantes...; para velos de lonxe, por suposto; ¡unha narrativa de suspense!

-¡Meu neno, se o contásemos todo, a feito, todos e cada un dos emigrantes, daquela, coas nosas bágoas, apagaríanse tódalas chamas do inferno...; todas, menos as dos malos administradores deste país irredento! Ademais disto, aínda tes, temos, moito episodio inédito da miña biografía, así que non te pares, non me deteñas nos meus prolegómenos... -Engadinlle un certo misterio, para facerme o interesante, resentido no meu complexo de avó obsoleto.

-Grazas, pero non, avoíño; por agora, non, que me entenrezo demasiado, e prefiro que teñas pechado o resto, ata que..., ¡ata que me endureza esta vida tan científica á que estou chamado! Ten presente que a miña capacidade mental, aínda que xa superei a de Einstein, segue sendo tenrísima para estas emocións tan cordiais, para as que non estou programado. Despois de todo, lémbrate que pouco paso dos cen días..., ¡extramuros, extramatriciais, quero dicir!

Non, non facía falta que mo lembrase, que abondo abraio tiña eu co meu neno, coa súa precocidade bítica.

-¡Xa o sei, xa; -admitinlle; -pero non che vén mal humanizarte, así, a pequenas dioceses, como dixo aquel Cura do meu rueiro, un que ía para Cardeal, e quedouse en Ecónomo! Ademais diso, faláchesme de que queres ter, adquirir, unha vocación lírica..., ¡sobre ese fondo teu matemático, bítico!

-¡Tamén é certo, si, pero algo máis tarde! Por agora dime tan só o teu final, o teu pasamento. Pega un salto narrativo... É para saber cómo termina a túa historia...; ¡por natural curiosidade, obviamente!

Un baby así desconxunta ao máis temperado. Daquel abraio, daquela confesión, case que extorsión, saín por onde mellor me pareceu:

-¿Aínda estou vivo, e xa queres cobra-lo meu herdo? Estes informáticos, estes rapaces de alta programación... ¡En vosoutros todo é impaciencia!

Non contestou aos meus comentarios pero seguiu nos seus inquéritos:

-Avoíño, dixéchesme que tes ensaiado o teu final, a túa agonía; -insistiu; -¿non te lembras dela, ou é que non ma contas debido a que non é crible? Gustaríame saber cómo prevés o teu degrae desa espiga vital, o teu degrae da outra Galicia, da vella, da gramínea, deste país que empezou en prado, en prado arborado, e despois, coas decrúas, foi seara, para volver, recentemente, co éxodo desenrolista, á súa perspectiva natural de prado, de prado purísimo, ¡que quere dicir, abonado con purín! Este terruño vexetal, que vai camiño de rematar en silveira, nestes albores do XXI...

-¡Abusón, máis que abusón, -interrompino, -que isto é roubarme o meu propio sixilo, a miña propia e persoal intimidade! Sempre te saes coa túa, que nin os secretos máis íntimos me deixas gardar. Compracereite, ¡que remedio!, pero advírtoche que o meu partir vai ser desgarrado, que eu non deixo, así como así, a terra nai, ¡por moito que mo impoñan, por moito que preiteen! Ademais, volvendo atrás, ¿non dixeches que estabas farto das miñas aventuras terráqueas!

-Ben sabes que recupero os estímulos deseguida; como moito, en cinco minutos. –Pinchoume.

-Daquela vouche poñer un disquete, tan só un anaco deste final agónico, do que teño previsto; quere dicirse, os estertores que precederán á miña reencarnación trigal, ¡un Trigal Verde de Vedro Verde na Verde Galicia, neste Paraíso Eterno dos Mil Verdes, de tódolos Verdes! Ponte os cascos, que así, en silencio, mentres escoitas, eu boto outra sonadiña no meu fauteuil.
...