Mario Caneiro é un deses nomes que leva tempo a construír un camiño silandeiro e firme na nosa narrativa última. Ata o de agora, son tres os volumes dados á luz pola súa man: Homiños (2012), Emparellados e tres nenas (2015) e, hai nada, Ana e os homes (2016), todos tres aparecidos en Edicións Barbantesa a cura de Penélope Pedreira. Téñome ocupado noutras ocasións da súa escrita e tamén axudei a distinguila nalgún
premio, o que non fai senón convencerme de que o que este naronés do 69 vai propondo é, decote, literatura máis que interesante.
Ana e os homes ten un principiar ben desafiante: unha viúva, logo de enterrar o seu home, decide nun arrauto deitarse co sepultureiro. A partir dese momento desátase unha narración na que o memorialístico, o confesional e as renuncias dun presente que anulan un posible futuro acaban por tecer unha mesta arañeira que ten o seu alambicado correlato na estrutura recursiva e diarística da obra.
Un escritor amigo da viúva acaba sabendo da morbosa relación do camposanto e, con sorpresa, descobre que a viúva é unha vella compañeira da puberdade pola que chegou a sentir máis que afecto. Decide poñerse en contacto con ela para saber da súa historia e dos motivos que a impeleron a esa singular relación, o que, dalgunha maneira, vai ser tamén a escusa para explicarse a si mesmo e os anos transcorridos nunha deriva vital na que a viúva e unha antiga risada desta acaban funcionando como particular madalena de Proust.
O que Ana e os homes propón, alén doutros asuntos non menores, é unha agónica reflexión sobre a transcendencia, o sentido e a necesidade da proxenie. Os dous personaxes protagonistas teñen un parecer diverxente neste punto, pois mentres a viúva sempre foi proclive á maternidade o defunto fixo da procrastinación a mellor solución para tan complexa decisión. Esta diverxencia acabará por determinar o resto das súas vidas, tamén das súas relacións con outras persoas e, por remate, abocaraos a decisións e desaparicións ineludibles.
A amizade, a familia, os recordos entrañables da infancia e mocidade ou as ríxidas e acorantes convencións sociais son outros tantos temas que cruzan a novela, un artefacto no que a mestura de voces e o recurso á transcrición epistolar e ao xogo da novela dentro da novela fan desta escrita un exercicio en non poucos sentidos metaliterario, a teor tamén da cita e homenaxe a diferentes creadores que pousan nestas planas: Cortázar, Ciorán, Mutis, Tallón e moitos outros.
Deste Ana e os homes quedo coa clarividencia na diagnose das que son as cuestións verdadeiramente importantes da vida, tamén coa vontade de arquitecturización do relato na alternancia de voces e enfoques, por suposto no perfilado dos seus personaxes principais, tan diferentes e a un tempo tan similares.
Os que lean a novela descubrirán a forza descomunal que se agocha nas palabras non ditas, tamén naqueloutras que se din pero ocultan o seu auténtico sentido e comprenderán que todos temos a nosa frecuencia de resonancia, tal como aclara a propia obra: todo corpo posúe unhas frecuencias, sometido ás cales alcanza o seu maior grao de oscilación posible cun mínimo esforzo. Isto pode provocar, por exemplo, que rompan as copas de cristal, pola súa falla de flexibilidade, ante os agudos dunha soprano, ou que sólidas construcións arquitectónicas semellen estar feitas de plastilina e non de aceiro e formigón, para se cadra ao final tamén colapsarse. Tamén así nós temos ese punto de fractura, un límite tras o cal un abismo descoñecido nos anega de incerteza, velaí o desacougante gume no que se move Ana e os homes.
