Levo dito por activa e por pasiva que a situación do teatro galego é heroica: apoios limitados, moi mellorable presenza pública, importantes dificultades para a representación e edición. Así as cousas, os poucos textos que van vendo luz cada ano deben recibirse como auga de oasis. Son unha sorte de feliz miraxe no medio dun deserto de incomprensión masiva que non acaba de apreciar como cumpriría o talento e o esforzo que regala, día a día, a xente da nosa dramaturxia.
Unha desas plataformas admirables que moito ben fai no afán de visibilizar esta escrita é a Revista Galega de Teatro. Nun dos seus últimos números -o 88, correspondente ao outono pasado- publicouse As cancións que lles cantaban aos cativos, peza asinada por quen é hoxe unha das voces máis autorizadas do noso teatro, o coruñés Raúl Dans.
As cancións que lles cantaban aos cativos edítase agora en galego, pois foi no noso idioma no que foi escrita orixinariamente, pero a obra deuse a coñecer de primeiras en castelán ao ser merecedora do XXIV Premio SGAE de Teatro Enrique Jardiel Poncela, un dos galardóns máis destacados da escena peninsular.
Nesta peza breve de fluír continuo (non hai división en actos nin escénica, as didascalias son mínimas e o diálogo decorre como unha treboada imparable) comparecen os sinais definitorios da dramática dansiana: intensión extrema, traxedia a pairar no ar, fatum lacerante, adelgazamento máximo dos actantes, unidireccionalidade reconcentrada da acción e conclusión epifánica.
Desta volta, todo ese mundo de sombras e segredos que caracteriza o drama dos personaxes de Dans configúrase nun escenario no que entran en xogo os avoltos mundos do final do franquismo e a Transición, o activismo de ETA e as consecuencias que a súa loita provocou. Deste xeito, a desaparición dalgún dos proxenitores dos protagonistas así como a implicación nesas mortes dos devanceiros doutros personaxes vinculados ao grupo armado van creando un mesto tecido de silencios e medias palabras que as novas xeracións terán que desvelar. Nese profundar na procura das verdades últimas afloran á superficie unha manchea de sentimentos aletargados e tamén non poucas reaccións inesperadas que variarán o presente e o futuro dos protagonistas.
Á vista do anterior, comprenderase doadamente ata que punto a obra é un fervedoiro de pulsións que, malia a temperanza que tentan amosar os personaxes, acaba por desatar unha traxedia anunciada. A creba da familia e o vórtice da busca da verdade poñen en escena o rancor, a incomprensión, a falsidade, o escepticismo e a indiferenza, contrapesados polo peso da complicidade, a aceptación, o compromiso, a esperanza e o amor, que, malia a todo, non son quen de evitar o inevitable.
A sutileza nas indicacións escénicas, o vivísimo dos diálogos, a acción vibrante que nunca decae así como as fortes implicacións vivenciais e filosóficas que propón As cancións que lles cantaban aos cativos fan deste texto unha peza de alto valor literario e dramático, opinión que tamén defende Xerardo Couto no seu breve pero substancioso limiar, significativamente titulado Sen perdón, pois así é tamén o imaxinario que traza Dans, un territorio de violencia intestina que dinamita calquera inocencia, onde os personaxes batallan infrutuosamente contra o seu peor inimigo: eles mesmos.
Porque o mundo vai alén da inxenuidade á que alude o título desta obra, porque somos seres abondo complexos, con relacións abondo entrambilicadas e decisións abondo incomprensibles, achegarse a este As cancións que lles cantaban aos cativos resulta un difícil pero revelador exercicio de indagación no real social e persoal, unha aprendizaxe dura, que manca tanto como galvaniza, que proe porque nos fai máis fortes e conscientes. A vida que supura.
