Ramón Gómez de la Serna, o singular inventor das greguerías, afirmaba que as erratas eran uns microbios de orixe descoñecida e mordedura
irreparable. E algo de razón debía de ter, pois moitas e grandes foron as picadelas que produciron.
Os erros de imprenta son un mal endémico: se hai libro, hai errata. O poeta Alfonso Reyes considerábaas unha especie de viciosa flora microbiana remisa a todos os tratamentos de desinfección. Non é de estrañar, pois moito padeceu el os seus efectos, ata o punto de que do seu poemario Huellas o crítico Ventura García Calderón chegou a escribir que era un libro de erratas acompañado dalgúns versos.
A historia da errata acompaña o libro dende as orixes. O Salterio de Maguncia, incunable de 1457, reproducía xa no colofón un spalmor(um) onde tiña que aparecer psalmor(um)e uns anos máis tarde, en 1478, o impresor Gabriel Pierre incluíu a primeira fe de erratas da Historia na súa edición das Sátiras de Xuvenal, apenas dúas páxinas, nada en comparanza coas cento once que alcanzou a que acompañaba a edición da Summa de Tomás de Aquino de 1578.
Houbo mesmo erratas letais, como a que descubriu nas súas homilías acabadas de imprimir o papa Clemente XI, quen morreu ás poucas horas dunha apoplexía que, conta a lenda, lle provocara tal desgusto.
Tanto incomodaron dende sempre as erratas ―Neruda alcumábaas caries das liñas e Flaubert piollos das palabras― que ben cedo se ocuparon os mestres impresores en poñer baixo o seu servizo escritores de renome que traballaron para eles como correctores. Así o fixeron Servet, Michalet ou Leopardi, entre outros. Mesmo houbo impresores que levaron a súa obsesión pola caza e captura da errata ata extremos de delirio, como aconteceu no XVI co francés Robert Estienne, de quen se dicía que contaba con dez correctores e que, antes de imprimir os libros e logo de que revisase as probas este seu equipo, expoñía as páxinas dos volumes nos escaparates da súa oficina tipográfica, recompensando os transeúntes que fosen quen de detectar algún erro.
O caso é que, malia todos estes coidados, a historia da literatura universal está inzada de exemplos de sonoras confusións, divertidas as máis das veces, problemáticas outras. Non cómpre máis que lembrar como se chegou a anunciar nos catálogos de libros A dama das camellas de Alexandre Dumas fillo (en realidade A dama das camelias) ou como a monumental Enciclopedia Espasa falaba de La feria de los desiertos referíndose a La feria de los discretos de Pío Baroja.
Mais seguramente está entre as máis catastróficas (e, tamén si, hilarantes) a que sufriu o autor levantino Vicente Blasco Ibáñez cando publicou en folletín a súa célebre novela Arroz y tartana e onde debía dicir Aquella mañana, doña Manuela se levantó con el ceño fruncido apareceu, por arte dos trasnos impresores, un ben psicalíptico Aquella mañana, doña Manuela se levantó con el coño fruncido. E outro tanto podería lembrarse do moi divulgado verso do poeta Garciasol, que no canto do esperable Y Mariuca se duerme y yo me voy de puntillas acabou publicado como Y Mariuca se duerme y yo me voy de putillas.
Con tales erratas non é estrañar que o hiperestésico de Juan Ramón Jiménez andase sempre a laiarse dicindo Voy a morir un día de una errata e que, con tan ocorrente como profesionalmente deformada intención, engadise Que es, por cierto, un verso endecasílabo. Ata tal punto chegou a súa teima que durante anos cismou na
posibilidade de instalar no soto da súa casa un prelo no que imprimir os seus volumes, tentando evitar así a malfadada presenza das desacougantes erratas. Que faría Juan Ramón se tivese padecido o vendaval de erros que varreu os libros de César Vallejo, onde alternan, sen saberse cal é mellor nin máis xenuinamente orixinal, escotan e escoltan, delatar e delantal ou inmortal e inmoral e onde o poeta escribía Luego medita en errado reposo e se publicaba Fuego medita en cerrado reposo.
Como dicían os clásicos cando atopaban erros nos seus textos: Quandoque bonus dormitat Homerus. Ata os xenios da literatura, como o pai da Odisea e a Ilíada, adormentan ás veces, así que non queda outra que convivir coas erratas, esas compañeiras inevitables que alguén, acertadamente, bautizou como as fillas parvas da imprenta.
Herratas galegas
Na literatura galega tamén as erratas fixeron historia. Velaí como botamos un século cantando un himno que, ata que o profesor Manuel Ferreiro o aclarou, non falaba de inexistentes féridos e si de inconmovibles férridos, non loaba o valeroso chan e si o valeroso clan e, por descontado, non defendía o ronco son, senón o rouco son.
Poderían aducirse non poucos exemplos, mais se cadra unha das máis graciosas inocentadas literarias gastadas a un dos nosos autores (e, se callar, unha das menos coñecidas fóra de restritos círculos) é a que se conta padeceu Carlos Casares, a quen os seus colegas editoriais ensinaron unhas probas de imprenta do seu logo magnífico libro de relatos Os escuros soños de Clío nas que figuraba como título Os escuros coños de Clío. Nin que dicir ten que Casares se alarmou grandemente á vista daquelas galeradas e que buliu para desfacer o erro. De ter deixado ir a herrata, de seguro que tería chamado a atención do púbico lector.
