.../...
-¿Don Dámaso, nunca publicou aquelas aventuras..., digamos que, internacionais?
-¿Para qué? As aventuras coloniais, particularmente as do Marrocos, e quen di Marrocos, di o Ifni e mailo Sáhara, non son publicables, que se dis a verdade, a verdade delas, ninguén chas cre, ¡e para mentir, eu non sirvo!
-O que me estraña é que os nosos oficiais lles consentisen, a vostedes, si, que desen aquelas vivas ao noso inimigo.
-¡Pero se non as cheiraban, que os nosos xefes, de arabía, o que é da arabía e do bérber, cero! So sabían dicir, jalufo, chapar e missiano. ¡Ah, qué distinto sería aquel Protectorado se soubésemos o seu Al Qurán!
-¿Vostede, sábeo?
-Naturalmente que o sei, de memoria: en árabe, en castelán, en galego
, ¡no que queiras, que falo sete idiomas, e non coma estes universitarios de agora, que se conforman con dous ou tres, ao sumo! Os mesmos políticos, moita Unidade Europea, e algúns van a Bruxelas con tradución simultánea; ¡unha vergoña! Escoita, que cho encomezo: "¡No nome de Deus, o Clemente, o Misericordioso! A loanza sexa para Deus, Señor dos mundos..."
-¡Pare, pare, que acaba de darme unha idea, pois, se outro non se me adianta, e tan pronto me xubilen, prométolle que farei unha boa tradución do Corán ó galego, que eu tamén..., tamén sei algo de árabe!
-¿Quen cho lerá, meu iluso? ¡Por non ler, nin len os periódicos, que os mercan para fardar con eles debaixo do brazo! ¿Sabes que en España se vende hoxe case o mesmo número de diarios que antes da guerra? ¡Con esta incultura de fondo, non vale a pena quedarse por aquí!
Retomei o asunto musulmán, que me entusiasma, case que tanto coma a romanización galega:
-Por de pronto, os nosos pescadores, eses do banco canario-sahariano, xa utilizan a arabía para encomendarse a Alá..., ¡cando os deteñen coas mans na masa, digo, na rede!
Don Dámaso quedouse meditabundo, reflexionando, e só me dixo ao despedirse:
-¡O único, eses..., por máis que os nosos pescadores xuran noutra lingua, que o fan en arameo cando afirman que se lles estragou a búxola, o compás..., para xustifica-los seus adiantos, os seus abusos! Pero voume, que de seguir contigo, es capaz de preguntarme máis, moito máis..., ¡incluso po-lo negocio da pesca abisal!
-VIII-
Na mañá destoutro día non me pasou nada memorable, ou, polo menos, nada apuntei nos meus cadernos, pero, ao serán, sen previo aviso na carteleira, apareceu por alí unha orquestriña; supoño que a pagaría a empresa pois ninguén pasou bandexa, nin bandexa nin factura aos hóspedes.
Despois dunhas conversas intranscendentes no salón azul volvín ao dormitorio, ás miñas tarefas, pero cando estaba máis concentrado, dálle que te pego co bolígrafo, interrompeume a miña Verónica:
-Maridiño, déixate de escribir trolas, e máxime aí, sentado nesa cama, que defórma-lo colchón. Aséate e baixa, que están tocando un pasodobre, como nas vellas romaxes, ¡que isto, para min, son tambores de guerra! ¿Non ves, non sabes, que Lugo é o país da música...? Tanta historia, e se cadra ignoras que o deus Pan fixo aquí, en Lugo, precisamente no Chamoso, ¡que era a mellor terra de pan levar deste mundo, ata que a invadiron de piñeiros!, unha frauta básica, dun cañotiño de alcacén... Pois si, eses foron os principios da música, que mo ten dito dona Xusta Latas, ¡có que sabía ela de todo iso!
Acepteillo con reservas:
-Muller, ou é que non cho contou correctamente ou esqueciches algo esencial. Creo iso do alcacén, que tamén as teño feito, eu mesmo, pero son máis antigas, e desde logo mellores, aquelas que se facían sobando un renovo vizoso de castiñeiro, antes de rompe-las xemas, que se lles despegaba a casca tenriña, sen rachala. A eses cilindros ocos poñíaselles unha palleta, da mesma cana interior, cun orificio semicircular..., ¡e daquela, concerto seguro! As palletas do alcacén eran unha cousa garota, máis ben infantil... ¿Ti que tocabas na Normal, que vos ensinaban, daquela?
-Uih, a música da Normal érache..., ¡iso, normal, normaliña de todo! Alí, con dona Xusta, todo era piano, que iso das frautas de castiro ensinaríancho a ti no rural... ¡Veña, decídete, que xa están nela!
-¡Muller, eu só me movo de aquí, da piltra, se tocan xenerala! ¿Non te lembras das alarmas da nosa África? -Fíxenme o farruco.
-Daquela, se tocan esa xenerala, terás que bailar co Tulio, que aquí el é o único miles con dereito a levar faixa..., ¡supoño!
-Déixote bailar con el, que do Tulio non me celo; ¡non penetra, non ten levante...!
-¡Indecente! ¡As mulleres honestas non bailamos cos fantasmas...! Ademais, vaste dar, aí abaixo, no salón, un lote de aquí te espero, que calculo que...; ¡si, tocamos a tres por cada home! Chacho, ximnasia fas pouca, pero hoxe vas perder..., ¡tres quilos de sebo!
-Espera un pouquiño, un instante; agarda a que remate isto dos vellos do Balneario... Estou poñendo aquí, e non é ningún disparate, o que dixo Virxilio, deles, aquilo de que, agnosco véteris vestigia flammae! (Recoñezo as pegadas, o rescaldo, dunha chama antiga, ou sexa, que as paixóns non se extinguen ao completo, nunca!). ¡Seguro, seguro que tamén o dixo nunhas termas, se cadra nas de Caracalla, que eran as máis luxosas..., rodeado de vellos e de vellas, a cal máis verde!
-¡Acaba dunha vez, e déixate de lerias! Deixa en paz aos romanos, que aquí por Lugo todos pensan que nos fixeron grandes obras, e ti empérraste en demostrar que foron cousa dos nativos..., ¡a lategazos! Como sigas con esa tese..., ¡nunca a Concelleiro chegas!
-Muller, coido que debería ser ao contrario, que na democracia a ninguén castigan por dicir verdades. Ademais, non é exacto iso que dis, que eu admito, e incluso admiro, a promoción e maila dirección facultativa das obras daqueles romanos, pero engado e matizo que se fixeron coa suor dos de enfronte, séxase, coa suor dos aborixes, dos oestrimnios, nosos antepasados, o que debe ser motivo para valoralas nos seus xustos termos, ou sexa, máis, ¡moito máis!
Completoume aquela idea:
-Por exemplo, cun bando prohibindo que os cans mexen na muralla, e suxerindo que lles leven unha bolsiña-retrete colgada da cadea. Que os carteiristas, eses descoideiros, vaian roubar á..., ¡á casa de súa nai! Etcétera.
-¡Miña pobre! ¿Que culpa lles terá ela de que queiran vivir coa suor dos de enfronte, como fixeron aqueles romanos, dos que se cadran son bastardos...? ¡Dime, muller, razoa, aclárate!
-¡Entón, deixémo-lo Miño correr! ¡Abaixo, sempre para abaixo, por debaixo da ponte vella, da romana!
-¡Parabéns, querida, que por fin vas entrando en agullas, aínda que sexa amodo, tan amodo que logo pareces o tren correo...; pero algo é algo!
Verónica non me aguantou máis requilorios:
-Marido, déixate de cuchufletas, e baixemos ao baile, que esa musiquiña chega ata aquí, á intimidade desta alcoba, e daquela estame facendo cóxegas...
Describir un baile de vellos, ¡de "vellos-mozos", que iso da terceira idade aínda é máis pexorativo!, resúltame inefable; é máis difícil que..., ¡que facer un soneto, agora que non se estilan! O único no que non dubido é na fiabilidade das estatísticas, que por algo os seguros aseguran de mellor gana ás mulleres. ¡Deus, que guapas se conservan as máis delas; que esveltas cando se poñen de faixa para bailar! O malo é que, sobre estar cinchadas e incómodas, o seu partenaire está apalpando, nestes casos, monecas..., ¡de lona!
-¡Eu prefería apalpárlle-los michelíns...! -Confeseille á miña, nunha das poucas pezas nas que lle fixen caso. Non sei se teño dito que ela baila cos pés, e que eu gozo da música coa cabeza; o malo é que a música, en vez de aledarme o corpo, emborráchame o espírito, ¡alléame!
-¡Cala, tarabelo dos nabos, e non pérda-lo ritmo, que a próxima terás que bailala coa Cesárea, que te está solicitando cuns ollos coma pratos!
Resistinme:
-Non quero, abrenuncio, que esa semella te-las pernas ríxidas, e ademais..., ¡téñolle medo! ¿Que me pasará se a piso..., tal que nun descoido?
-Maridiño, terás que facelo sen pisala; terás que bailala ben bailada..., ¡para que esas asturianas se vaian satisfeitas de Lugo! ¡É o costume; unha cortesía balnearia, versallesa...!
Tentoume o demo e díxenlle:
-¿A esas? Para que se fosen satisfeitas, habería que facerlles algo que me sei eu, algo máis que un baile...; ¡e co robustas que se ven, daquela tería que ser nunha cama elástica!
¡Fíxena boa: outra vez propasado! Pero amansoume:
-¡Xa estás cos malos pensamentos! ¡Mira que te deixo plantado, aquí mesmo, no medio da pista...!
-¡Faino, se te atreves, e daquela verás o que duro ceibe: calculo que tres segundos, cómo máximo! -Ía de farol, por suposto. ¡Que disparate chamarlle a iso, en España, tratándose de españois, Terceira Idade; insisto; e menos aínda desde que vai aló unha semana, sexa nas augas ou no turismo subvencionado! De quitado lambadas, alí bailouse de todo, catro horas seguidas, ¡que iso non hai xuventude que o resista! ¡Con dicir que en certos bailes ata bailaron as mulleres coas mulleres...! Eu matinaba: ¿Que opinarán disto eses maridos que se foron ao Ceo, diante delas, para facerlles de anxos gardiáns...? ¡De seguro que estarán anoxados, celosos...; ou polo contrario, igual pasa aquí o que pasa porque eles o propician, intercedendo por elas, facilitándolles este divertimento tan..., honesto!
Cando me librei da Cesárea xa tiña catro ou cinco chiscándome o ollo, dúas delas tamén asturianas, recentemente incorporadas aos baños, así que non puiden con tanto harén e fíxenlles acenos de que se me dobraban as canelas. Daquela volvín para xunto da miña rapaza, que tamén esperaba por min, ¡e non precisamente con boas intencións!
-¡Esta é a nosa! ¿Lémbraste? Están tocando o Vals do Emperador, que o bailamos aí arriba, no Círculo, aquela vez, nas festas de Carnaval...
-¡Muller, para carnes, aquí; para carnes, e para vales..., de perdición, pero, con eses xustillos...! ¿Oes, será honesto este férvelle-férvelle, este bule-bule, a estas alturas da vida...? ¡Lugo, terra de leitugas, que o dixo Tulio!
Miroume con cara de asasina:
-¡Tan honesto como bailar na Catedral de Sevilla, ou cantar en Monserrat, que bailando, o que é bailando, nunca nada pasou!
-¡Claro, claro! Pero..., ¿e despois? ¿Despois diso, despois do baile, de postas as verzas a ferver..., na pota respectiva...?
-Rapaz, despois diso..., ¡a rezar!
-¡Non che sei se estas, despois desta fervenza, se irán á cama sen tentacións..., ou rezando un rosario, como fas ti!
-¡Afina a orella, e cala, que te perdes nos puntos! ¡Maldito; pisáchesme! ¡Mira que che dou unha dentada..., por paspán!
-¿Sabes que me gustaría, e mais non podo coas canelas?
-¿Si? ¡Dimo en latín! -Gustáballe rirse dos meus latixos, pero nesta ocasión saínlle ao galego:
-¡Botarlle unha bailada...; qué digo unha bailada, unha pernada, á nosa anfitriona, á Lurdiñas..., antes de que ese avogado a pase polo xulgado...!
Verónica non admitiu aquela broma; parouse, deixou de bailar, e case se volve contra min:
-¡Se aínda fose pasala pola pedra das gadañas, para que colla fío..., e volva á Catedral! Pero, en calquera dos casos, só te presto para bailes honestos, destes de salón. A miña colega, esa moxigata, seguro que onde está bailando, arestora, é no Círculo, que estes señoritos dos solares por aquí abaixo sempre andan coma o aceite, ¡por sobre da auga!
Despois daquel desafogue volveu a colle-los puntos; e eu resigneime, ¡á forza!
-Terei que esperar a que quedemos viúvos, ela e mais eu, ¡e daquela non me terá graza!
Despois do baile, xa ás tantas da noite, veu polo noso cuarto o inevitable Tulio. Advertinlle:
-Fala baixiño, Centurias, que a miña bailona quedouse adurmiñada, coma un anxo, co rosario nos dedos, aí, bicándoo, e daquela sería un pecado espertala. Así que, baixiño, e pouco, que tamén me sinto morrer, que hoxe fun un home-taxi. ¿Entendes? ¡Non me alugaron á perpetuidade simplemente porque non quixen...!
-Ti o perdes, que me estiven lembrando das nosas bacanais naqueles campamentos da Meda, de Romeán e de Andión; precisamente víñache referir aquilo dos nosos bailes, danzas ventrais e todo iso...
Non sei que máis parolou, ou se calou, que daquela mesmo quedei grogui, que danzar coas sesentonas non é para sesentóns, que a esa idade quen máis quen menos ten a súa inercia lastrada.
Xa cerca do día espertei cun pesadelo: ¡Que levaba vinte séculos de vida, vivindo en Lugo, sempre en Lugo, pero non foi nada terrorífico, pois, excepto aquelas convulsións da chegada dos suevos e dos bretóns, o resto foi pacífico, mesmo bucólico! O que me espertou, o pesadelo verdadeiro, foi cando cheguei ao 18 de Xullo do ano 1936, que me vin fusilado, simplemente porque fora partidario de dárlle-lo voto ás mulleres, e Pilar Primo de Rivera emperrouse en soster que a muller era tan só a sección feminina do varón!
Paseinas apuradas, pero tranquilizoume ver na cama contigua unha cariña anxelical de muller, así que me dixen, ¡Non todas son marimachos! e con aquela grata impresión adormecín de novo.
Neste día ¡outro máis de felicidade pletórica, lucense!, pero terei que moderarme nestes enxalzamentos, non sexa o diaño que alguén pense que me subvenciona a Concellería de Turismo do Concello de Lugo, espertáronme dous ou tres paxariños, lavercas ao parecer, pousados no peitoril da fiestra do noso cuarto, na que dá ao Miño; ¡piaban de gloria! Pero máis alto piou a miña muller, que me quitou daquel arroubo cantaruxándome á orella non sei qué, nun trilo estridente:
-¡Quinto levanta, tira da manta..., que temos que falar!
-Muller, -protesteille, -eu prefiro escoita-los paxaros, e cos paxaros, de fondo, xa teño este ruxerruxe miñoto, que logo parece unha sonata desas de berce. Isto é algo delicioso, turisticamente inacadable fóra de Lugo, que de aquí para abaixo este río electrízase, e daquela perde boa parte do seu candor.
-¡Ti si que o perdes, o candor e mailo outro...! Casualmente subín a verte, antes do almorzo, porque esas asturianas deron en matinar que lles gustaría coñece-lo camiño, a paisaxe por onde ían, desde aquí, do Lucus, á súa Gigia, aqueles antepasados, aqueles romanos, que seica chegaban aló tan descansados, a pesar da viaxe, que sen sequera bañarse enrolaron e conquistaron ás avoas destas amigas...
Incorporeime na cama:
-¡Iso que dis é interesante! ¡Conta, di! -Animeina, e mais non era preciso facelo dada a súa idiosincrasia.
-Paréceme que che queren propoñer, xa que te dás de romanófilo, que as leves de excursión por esa Vía; ¡lo menos, vinte ou trinta quilómetros, pedaciños a pé e pedaciños no coche!
-¿Daquela, que fago contigo, miña dona, miña Gattin, mon amour? ¿Onde te quedas, onde te deixo? ¿Que farás mentres...?
Nisto apareceuse o Tulio, que estivera á nosa espreita, pero sen configurarse de corpo presente, ou sexa, invisible para os mortais:
-¡Telo fácil, parente! ¿Ou é que aquí a señora non sae de compras coa vedette esa, coa Madrasta? Ela díxolles ás compañeiras, aí abaixo, que precisaba quedarse, que tiña sen mercar roupa interior...
-¡Este Tulio está en todo...! Pero niso tes razón; que lle axude a miña Verónica a mercar esas cousiñas, as miúdas..., aínda que, de ben pensado, non me parece que o Parafuso estea conforme con..., con ese estrago. ¡Eu, nos seus calzóns...!
-Non vos metades en camisa de once varas, que o traballo de quitarlle á noiva esas..., esas puntillas, non vai ser voso... -Interferiu daquela a miña muller, e iso que era unha conversa máis ben de homes.
Eu, sen escoitala, seguín co Centurión:
-Oes, Tulio, documéntame sobre esa Vía, a Lucus-Gigia, per loca Fons Sacra, que é para fardar coas asturianas, despois, de posto ao día en Historia... ¿Práceche?
Daquela o Centurias púxose a falar comigo, acobado no ventanal e visiblemente sensibilizado daquelas andainas polo alfoz de Lugo, coa vista extraviada, como abarcando aqueles arcanos, aqueles vinte séculos da historia lucense, todo dunha tacada:
-Pouco hai que dicir. Aquel itinerario baixaba á Chanca, que desde alí cruzaba por un bosque de ameneiros e de abeleiras, pragado de rulas. Da Chanca subíase a ese castro que agora din Castelo... ¡E foino, en tempos, que desde esa atalaia espreitabamos as posibles incursións dos castroverdenses! Por alí, de par da nosa Vía, tiñámo-lo Campamento de Tiro de Frechas con Arco, ese que chaman..., chamouse despois..., ¡iso, o nome dun santo!
-¡Vas vello, Centurión, que estás perdendo memoria! Iso chámase, agora, Campo de Tiro, ou de Aplicación, do San Cibrao. Foi campamento militar ata o declive do franquismo...
Tulio defendeuse das miñas picardías:
-¡Unha memoria completísima, tipo RAM..., que ben o fixo, que aínda non teñen nesa Xunta, e tanto que fardan, un ordenador da miña capacidade! ¡Vinte séculos de memoria...!
-¡Por Deus, non me fales de ordenadores, non mentes a forca na casa do aforcado..., polo menos mentres duren estas vacacións! ¡Sigue!
-Desde ese San Cibrao, as carballeiras eran impresionantes; ademais das arceas, cada dous por tres, unha niñada de xabarís, ás landras. ¡Oi, se chega a vir por aquí aquel Obelix, o das Galias! Por alí adiante, de seguida se subía á pedra santa dos oestrimnios, tamén chamada, Círculo Lítico...
-¿Onde está iso, para apuntalo?
-¡Estaba, pero supoño que seguirá, en presente, que non seredes tan bárbaros de elimina-las aras votivas dos vosos antigos! Estaba no Vilar do Abrente, tamén coñecido por, Villarvente ou Vilarvente, no Monte da Medorra... Naquel túmulo megalítico a ara tiña un círculo, co que representaban o sol, que así podían adoralo a cada intre, ¡incluso de noite! En Vilarvente, día si, día non, casaban á lúa co sol, e desde que baleiraban os bandullos, aló que se ían, a por máis xabarís, tocándolle-la gaita do fol para sacalos dos seus cubís, ¡que esa era a loxística para a voda seguinte! Do outro traballo íanse pola sombra; se acaso algo de centeo, integral por suposto, para acompaña-los porcos, e para iso segábanllelo os da montaña, maiormente os do Monte Cubeiro, ¡a cambio do quinto dos mollos!
-Anotado. ¡Sigue, meu querido Mentor!
.../...
Gómez Vilabella, Xosé M.
