Aquel verán en Lugo (19)

.../...

-¿Oes, cando se di dos caciques que "saben latín"... con iso qué se quere expresar? -Provocoume.

-¡Elemental, querido Watson! ¡Explícase por si mesmo: quere dicir que traballan pro domo sua, para a súa casa, para o seu proveito..., tal que os romanos! Pero non me provoques e pasemos ao presente: Íache preguntar se funciona algún conxuro para convocarte ao instante, con urxencia, cando eu queira; por exemplo, como facía aquel Aladino, o de Basora, co xenio da súa lámpada. ¿Coñéce-la historia?

Falou ex cathedra, feito un Unamuno:

-Saberás que adoito ler por riba do ombro, pois, como non respiro, que non o preciso, daquela nin se decatan da miña presenza real, real pero invisible; así que, canto len estes vellos do balneario, sexa en galego ou en castelán, todo iso asimilo; cunha particularidade, que entendo as lecturas, eu si: ¡tódolos temas! O malo é que, dun tempo a esta parte, os vellos deron en ler pornografía, que a mercan aí arriba, en Lugo, ás escondidas, supoño, e iso dáme noxo.

-¡Estás errado; a pornografía, como moito, lerana e verana os mozos, e se acaso algún que outro dexenerado!

-¿Os mozos, os novos? ¡Eses non len máis que libros de texto, e para iso, á forza, en apuntes escorridos, concentrados coma pílulas! ¡Nunca vin unha xeración máis anoxada da lectura!

Eu empezaba a desasosegarme, que a miña dona estaría a punto de saír do baño:

-¡A ver, Tulio, déixate de difamacións, que estou esperando polo teu contrasinal!

-¿Non cho dixen? É unha cuestión de pura lóxica; invócaseme cun simple, "¡Ave invictus dominus Servio Tulio Apicus!". Pero despois diso non fagas cruces, que daquela as fantasmas facémonos invisibles, ¡esvaecémonos!

-Tereino en conta, por se volvo a precisarte, ¡con ou sen refráns!

-¡Oestrimnio tiñas que ser, que iso das recomendacións lévalo nos xenes!

-Divino Tulio... ¡Iso de divino é un dicir, que o fago para afagarte, pois polo de agora, nin mortal es, que segues entre a vida e maila morte! Eu, pola miña parte, quixera volver ás miñas inquietudes, ás lucenses, concretamente ao asunto dos vosos enterramentos. Aquí por Lugo somos bastante fastosos niso dos panteóns marmóreos, que non queremos caer na masa caótica dos esquecidos, e teño para min que é outra das vosas herdanzas... Lin, non sei onde, que, "Hominem mortuum, in urbe, ne seppelito neve urito. Pois ben, segundo isto, ¿que fixestes aquí, en Lugo, cos vosos cadáveres? Dimo pronto, que vai asomar a miña Venus.

(Homimem mortuum, in urbe, ne seppelito neve urito = Que dentro da cidade nin se inhume nin se incinere, entre outras razóns, por hixiene pública).

-¡Natural...! Primeiro tivemos unha campa, unha campa sacra, nesa praciña, na triangular...; si, ho, nesa do Ferrol Pero, cando se ampliou o pomerio, daquela marmoreamos as hortas do Poñente. ¿Non sabes que as mellores hortas de Lugo fodeunas esa Avenida da Coruña, esa rúa pola que ti viaxas? Debían a súa feracidade a que todo por alí era calcario, quere dicirse, entre óseo e marmóreo.

-¿Entón, que ritos funerarios tiñades establecidos; si, daquela? Explícamo, pois, como bo galego, teño esa afección.

-Primeiro cortabámoslle un dedo ao defunto, "os resectum", que se di; e despois botábaselle un puñado de terra á cara, que os ricos adoitaban tela preparada, ad hoc, nunha caixiña traída ex professo do Quirinal. Acto seguido, ¡estelas de carballo á pira, un carro delas! Outros optaban pola inhumación, sistema tido por Cicerón, entre outros próceres, como o máis natural. ¿Satisfeito? Coido que non, que ti máis que investigador da Roma imperial estasme resultando un Torquemada, un inquisidor da Roma subseguinte, da papal.

Desentendinme daquela puntada, ¡unha puntada con todo o fío da lóxica!, e seguín no meu papel de alumno preguntón:

-Ti, en canto corpo corrupto, ¿estás soterrado? ¿Onde...?

-¡Naturalmente! Aí fóra, que eu, de monxa, nada; precisamente nese xardín, nas beiras do Miño, que por algo esa roseira da porta do servizo dá esas flores negras..., ¡de loito por min! O anónimo sepulcral, por unha banda; e logo isto de que non acepten o meu espírito, nin no Ceo nin nos infernos, moito me desgusta. Se algún día se arranxa este impedimento, isto do meu bautizo..., digamos, interruptus, daquela moito che agradecería que escribas un libriño coa miña historia, coa biografía deste prócer, cousa que me servirá de panteón múltiple, histórico, páxina por páxina, folla por folla ¡Daquela xa serei, plenamente, o Divino Servio Tulio Apicus! ¿Prométesmo? ¡Faino, por Xúpiter, que xa me encargarei de que te castigue se non o cumpres...!

(Interruptus. Neste caso foi interrompido pola morte física, súbita, do noso Centurión, do noso Tulio).

-¡Prometido! ¡Pero, chist! Cala e vaite ao apodyterium, que me chegan recendos de Chanel, do número sete. ¿Non sabes que iso significa que a miña dona está saíndo do seu laboratorio persoal?

...

-¿Qué fas aquí, na piltra, así, engurrado coma un ourizo cacho? Se non baixamos cedo aos baños, despois xuntarásenos o almorzo co xantar.

Rifoume pola miña tardanza; pero fíxoo porque me quere ben, e por iso desexa perfeccionarme. Eu retruqueille, desagradecido, ¡mea culpa!, para facela rabiar un pouco, que iso é o sal dos matrimonios:

-¡E ti xúnta-lo Chanel co xofre das augas...! Muller, se baixas tan periposta, a esas mulleriñas da aldea entraralles un complexo enorme, ¡e iso non é caridade!

-Maridiño, se che funcionase a seseira daquela comprenderías que así contrarresto o cheiro das sulfuroso-carbonatadas. ¡Cuestión de sensibilidade, encanto; pero ti, de exquisiteces, cero!

¿Que me quedaba...? ¿Acaso escribir un libro sobre a exquisitez viril, tan verde aínda nesta cultura, na occidental? Por outra parte, aos “exquisitos”, tal que a eses que se poñen colonia, logo lles din que son da casca amarga.... Ben mo dixo meu avó: Rapaciño, se do mundo queres gozar, ti, oír, ver e calar! Chanteime:

-Terás razón, muller; terala..., coma sempre, que non hai rosas sen espiñas, ¡e por iso te aguanto, precisamente por iso, polo que tes de flor, cheiros incluídos!

-Tarde piaches, amantísimo esposo, -¡pero deume un bico!-, que eses ditos, eses refráns, tíñanseche que ocorrer antes, onte, para non perde-la aposta cos leoneses. ¡Encima de que veñen papa-la nosa auga, agora van larpa-los percebes, á conta do percebe!

-Muller, a culpa foi túa, -díxenllo baixiño, por suposto-, que tiras a pedra e escónde-la man. ¡Ti, si; ti, que tivéche-la mala idea de comer unha mariscada á conta dos bercianos...! ¡Ti es a que tiñas que concursar! Encima diso, presumes de ter siso... Rapaza, non tes siso; ¡nin moleira, nin case espeteira!; así que non estás á moda nun Lugo tan leiteiro, tan..., ¡ubérrimo!

Ela quedouse reflexiva, que sempre, ou case sempre, rumia o que vai dicir:

-Anda e cala, maridiño, que non hai mal que por ben non veña, que así décheslles o desquite. Si, de verdade, para que nos devolvan a honra aos galegos, ¡por aquilo da filla rexeitada...! En canto ao marisco non te quedes curto..., ¡para que vexan o rumbosa que é Galicia! Onde póña-la ola, que vaia a tapadeira...

-¡Muller, malditos refráns! ¡Como se estará rindo ese Tulio...! -Sen querer, que xa se sabe que da abundancia do corazón, fala a lingua, escapóuseme un fío do meu secreto.

-¿Quen é “ese Tulio”? Antes de falar pensa o que vas dicir, que ese señor do Bierzo chámase Pancracio; e a súa muller, ¡unha das máis sutís de cantas levo coñecidas!, Avelina. ¿Por certo, decátaste do mal que casan eses nomes?

-Pancracio, ou panceiro, dáme igual, ¡pero vaia tío nesa regueifa dos refráns...! ¡Parecíanos un coitadiño, e saíunos un cazurro de coidado!

Olloume con cara de poucos amigos, que sempre me corrixe así:

-Ti sempre con palabras choscas... ¿Que quere dicir iso de cazurro?

-¿Cazurro? Pois...; ¡pero, qué che vou dicir, se ti non sabes Historia! A cousa vén dunha vez que nos Ancares coincidiron, tras dun xabaril, un asturiano, un galego e un leonés. Os tres lle tiraban setas, máis ben de lonxe, pero todas daban nas uces, así que, cando o animaliño se quedou sen folgos, cando rebentou, daquela dixo o asturiano, presto a cobra-la peza: "¡Xebra, compadres! ¿Miúdo cazador son eu, non si, primo?". O leonés: "¡Serás fantoche; esta peza é miña!". Pero despois terzou o galego, con toda a retranca deste mundo: "¡Nin cazador nin cazurro, que vos estou apuntando co arco desde que empezastes coa leria...; así que, se non liscades, cada un á súa palloza, as pezas serán tres..., empezando por volos dous!". O preito quedou latexando nesa bisbarra fronteiriza, que por iso se xuntaron Tres Bispos, naquel monte, que aínda conserva o nome... ¡O que non se sabe é se foi para come-lo xabaril ou para poñe-los marcos desas chousas dos Ancares!

-Chico, que erudición tes..., ¡cando ninguén che replica! ¡Deus, qué cura, ou qué político, se perdeu en ti! -Mofouse, a cachón.

-¡Cala, muller, que ben sabes que a dialéctica, nos galegos, non é precisamente o noso forte! Daquela, como non temos dialéctica, precisamos da retranca.

-E ás veces, tamén, da tranca, ¿non é?

-¡Serás bruta...! ¿Ti, tamén; tamén ti, filla? -Escapóuseme esta alusión pedante.

-¡Oes, iso recórdame..., non sei qué, mais paréceme unha expresión romana, un algo daqueles augustos...!

-¡Cando llo conte ao Tulio, ao sobriño do tío Augusto...! Anda, anda, que vas ter que normalizarte, outra vez..., ¡aproveitando que estamos en Lugo!

De posto a portarme ben cos leoneses, insistinlles en que levásemos o noso auto, que así irían, os dous, máis atentos á excursión, á paisaxe urbana. A verdade é que eu levaba outras miras, conducindo por onde me fose máis conveniente, que Lugo é guapo, pero non todo se pode ensinar ás visitas..., ¡decorosamente! Chegados ao Barrio do Papatorio, que non darei máis datos para non incorrer en publicidade gratuíta, entramos en certo restaurante, que tampouco é cousa de facérlle-la rosca, ¡que eles cóbranas! Daquela seguín no meu papel de anfitrión obsequioso e rumboso:

-¡Subo para ver se teñen aí arriba, no sobrado, unhas mesas máis axeitadas, que por aquí, cerca da barra, hai tanta bulla coma nunha feira!

-Ese sobrado, como vostede lle chama, ¿ten saída de emerxencia? -Preguntoume daquela o leonés, Pancracio, todo precavido, xogando coas verbas.

-¿Como? -Escandaliceime visiblemente, ostentosamente, que non era para menos. Eu ben entendera, pois o que é mundoloxía non me falta, que meus anos de experiencia me custou coñece-lo próximo, fose ou non cliente.

A suave Avelina decatouse que non me pasaran desapercibidas aquelas segundas do seu home, así que se puxo a repenica-las campás:

-Coruñés, non lle estrañe esta pregunta do meu Pancracio, que en materia de incendios é moi previsor; ¡máis do que calquera desas compañías dos seguros!

-Ti, Avelina, ás veces pásaste de diplomática, que iso non viña ao caso. Pregunteille ao galego non porque tema un perigo de incendios, ¡aínda que, estando en Galicia, todo pode arder, menos, se acaso, as fontes!, senón pola remotísima probabilidade de que fuxa, el, antes de paga-la conta, esta conta común, a daquela aposta... Lémbrate que estes galegos son de dobre pechadura: ¡teñen tranca e retranca!

-En todo caso, sempre me quedaría eu con vostedes, de refén. -Á miña Verónica nunca lle gustaron os desconfiados; ¡farta deles, por esta vez sublevouse!

-¡Xa! Pero nós preferimos te-lo galego aquí, dese lado da mesa. ¡É unha cuestión de solvencia, que vostede, miña amiga, hoxe por hoxe non trae consigo aquela pulseira tan empeñable que levaba onte! -Obxectou a leonesa, aferrollándose ela mesma na mesma desconfianza do seu..., ¿cazurro?

-Aquí a miña cónxuxe adoece polas xoias, pero eu prefiro as portadoras, sobre todo se fan xogo co escaparate. -Aquel leonés o que é para galanteador valía pouco; basto nos falares. A súa..., ¿cónxuxe?, celouse, que ben as claras se lle notou.

-¡Pancracio, cariño, non sexas ligón, que estou presente!

-Ben te vexo vir, Avelina, pero, se me tes por previsor, non te estrañará que vaia mentalizándome, pouquiño a pouco..., ¡para cando esteas de corpo presente!

Era demasiado aguantar, así que lle zurrei coa dialéctica máis agresiva que se me ocorreu tratando de celalo, tamén a el:

-Este señor Pancracio saberá de refráns, que onte ben que me embarcou, pero de corpos, sexan presentes ou ausentes, moito que digamos non entende, que se entendido fose, teríaa a vostede a dieta de legumes para conservarlle esa cintura, ese van tan apertable, que así, daquela, non andaríamos de cheas aquí por Lugo, que estas esmorgas non son boas para a estética..., ¡nin para a saúde!

O Pancracio nin que dicir ten que xa estaba fóra de si:

-¡Mire, galego, non se evada do noso compromiso; e non me faga pensar mal, que estou escalamustrado...! Vostede suba, axiña, a ese poleiro, ou sobrado, ou como diaño se diga, e daquela reserve unha mesa, que por cada minuto que atrasemos a nosa comida, dous percebes, ¡a maiores, e seica van caros!

-¡Isto dimo agora, leonés da Ponferrada, case un mestizo de tres razas: ástur-galaico-leonés! ¡Agora, desde que me trampeou co asunto aquel da aposta...! Pero voulle facer caso, que nesta ocasión o refrán é inverso, ou sexa, que neste caso vale máis nunca que tarde. ¡Xa llo demostrarei...!

Cando volvín para xunto deles, arranxada a reserva da mesa..., ¡dun xeito imprevisto!, queixouse a miña Verónica:

-Demoraches moito, querido Gatte...

(O Pancracio, daquela, nun aparte, díxolle á súa Avelina: ¡Coidado coa xente de Lugo, que falan entre si noutra lingua, coma os arxinas...! ¡Algo traman!)

A miña dona non se deu por aludida, diplomática que é. (Xa o dixen antes).

-Meu querido Gatte, empecemos, que aquí o Pancracio e maila súa Avelina teñen unha boca que lles vai de orella a orella, ¡e despois, para mantelos, vas ter que firma-lo cheque desta factura coas dúas mans!

-Tranquila, amor, que por esta vez o cazurro fun eu. E vouche dá-la nova, a sorpresa: ¡Estamos invitados!

-¿Galego, é que fixo outra aposta...? -O Pancracio, de alarmado, botaba chispas.

-Fixen..., ¡un casoiro! Ao vélos aí arriba, nunha mesa do curro, tan collidiños da man, ofrecinme para dárlle-la comida, a cadanseu peteiro, tal e como fan os paxaros, cando a un, cando á outra, que así podían seguir entretidos cos seus arrolos. ¡Que xeneroso vos é o amor...! Resultou que non mo aceptaron, que me dixeron que niso do sobo ían tomarse un receso... O que si me pregaron foi que lles vaia de padriño, que andan escasos de tempo para buscar outro. Ante este compromiso, eu, que teño esta muller que é unha cirenea, ofrecinte de madriña, e fun tan oportuno niso, que ata me deron un bico. Non pensedes mal, que a noiva deume dous ou tres, ¡pero, dos sobrantes!

A miña dona celebrou que así fose; ¡afellas que lle gustou aquel compromiso!

-¡Con estes datos que dis, seguro que son o Parafuso e maila Madrasta; seguro que si! ¡Unha parella perfecta; algo maduros, pero aínda poden ter fillos!

-¡O mesmo opinamos nós; e que Deu-los bendiga! -Avelina, tras da miña, coma un eco, ¡para non ser menos!

-Pois, xa que teñen esa opinión, terana que rubricar no seu momento, que me permitín propoñelos, a vostedes, para testemuñas do casoiro...

-¡Iso está aceptado! ¿Cando é? -O leonés, feliz, cobizoso doutra chea, ¡das lucenses, que aí é nada!

-Pancraciño, non te precipites, que non trouxen a miña estola, aquela de visón; nin o bolso da serpe; nin o colar das perlas naturais, que só puxen as cultivadas. ¡Por non traer, nin trouxen a bajera de Guipoor!

Nunca tal dixese, que se irritou Pancracio, de puro machista:

-¡Daquela vas á voda en coiros, ou sen coiros, que tanto me dá, que estamos no verán...! -Pancracio, como bo leonés, decidido, rompeu e rachou tódolos impedimentos.

-¡Ben dito e ben feito, colega, que así de rotundos tiñamos que ser tódolos maridos; todos coma ti! ¿Pero, a onde van vostedes, tan á présa?

-¡Pois..., a felicita-los noivos, naturalmente! -Dixo Avelina, agatuñando polas escaleiras arriba, vaporosa coma unha nube.

-Señores, amodo, que como eles nos invitan a comer, ¡aos catro!, pedíronme que eu, que veño de porto de mar, e que por conseguinte son un bo coñecedor dos seus froitos, que encargue, aquí mesmo, o menú de hoxe, o dos seis, como para logo ese banquete do casamento. Pero hai outra cousa, que como os vin tan atafegados, amarteladiños, ofrecinlles que, entre nolos catro, regalarémoslles un bo refrixerador-conxelador; e daquela, como non hai tempo que perder, vostede, san Pancracio bendito e xeneroso, váiame firmando o seu cheque..., que eu encárgome desa compra; nun establecemento da miña confianza, por suposto, ¡para que llelo leven a Portomarín, hoxe mesmo, que teñen moito que arrefriar...!

-¡Vostede..., vostede o que ten é conto: quérese encargar diso da compra para que lle apunten a comisión; coma se o vise! -Chanceouse o Pancracio, desconfiado, feito un veciño.

-Cabaleiro ponferradino, eses pensamentos seus son propios dun vilán..., así que os considero non oídos. ¿Estamos? -Devolvinlle aquela ofensa.

El, o Pancracio, desesperábase:

-¡Señor, Señor, dúas veces, dúas; é moita retranca do diaño a deste home!

-¿Que dis, Pancracio, esconxúra-lo trono...?

-¡Avelina, que o noso signo é o nefasto, como dicían aqueles romanos, que sempre está onde estean os galegos, que por dúas veces nos deron..., iso, plantón! Lémbrate do que pasou coa nosa filla... Pero a miña vinganza vai ser soada, que cando calquera destes trapalleiros, cos que me topei neste Lugo tan complicado pase por aló, pola nosa Ponferrada, daquela heino tirar ao Sil! ¡Xúroo, por san Froilán, que é o único que temos en común cos de Lugo...; iso á parte da fronteira...; en Pedrafita, que conste!

-¿E vostede di iso de nós, co ben que os tratamos...? -Verónica sentíase defraudada deles, moito.

-¡Vostedes, si, e no balneario, tamén, pero aquel maldito, aquel paisano seu, aquel que quixo casar cunha moza..., de cinco pisos...; esa mala sombra...!

-¡Agora quen se tiña que enfadar co seu marido son eu! -Verónica, outra vez, atacando para defenderse, que isto de comer por unha aposta adoita te-los seus farrapos.

-¿Por qué, miña amiga? -Preguntou a leoa, digo, a leonesa, visiblemente intrigada.

-Pois..., polo que me rifou esta noite, por habelo metido naquela aposta estúpida, ¡cando eu ben sabía que el é máis ocorrente có seu home!

-Muller, o de hoxe non foi ocorrencia senón chiripa, que o meu ben apañado é; ¡máis có seu! -Repuxo Avelina, que seguía feita unha leoa; ¡sen gaiola, pero leoa!

Volvín a colle-la palabra, que quedaban certas cousas sen puntualizar:

.../...