Aquel verán en Lugo (11)

.../...

Voltos ao salón, alguén pediu:

-Amadora, ¡bótanos o responso do Santo Antonio...; do dereito!

Botar, botóunolo, e tan á présa, que ninguén foi capaz de memorizalo; eu só me lembro non sei qué de, "Se buscas milagres..." ¿Milagres? Pois iso: Desde aquel día todo foi socorro e milagre, milagre e diversión, que ata os vellos deron en reverdecer a xulgar polos contos que nos referiron, que non é cousa de repetilos aquí, á parte de que non terían a mesma graza que ditos en persoa pola santa Xenoveva. Talmente, talmente, como se estivésemos por tras da lareira naquelas ruadas ancestrais das nosas aldeíñas. Pola virtude da milagrosa Xenoveva, penso eu, os faladoiros de sobremesa reagrupáronse nos tres salóns: O tradicional - rural, que abofé que foi a que tivo máis divertimento. O da elite social, que eses latricaban de política e doutros grandes temas socioculturais, ou da actualidade; por suposto que en castelán, sempre respectuosos coa lingua dos forasteiros. E logo un terceiro, que sempre hai terceiro, variopinto, que ía desde a brisca ao xadrez.

Quen non volveu de día foi a nosa anfitrioa, aquela Lurdes...; ¡pobriña! Andaría de posta de sol polos Ancares...; se cadra ensinando as ancas, as súas..., á luz tenue do ocaso crepuscular! ¡Así de poético, que a poesía non ten idades! A verdade é que tampouco a botamos en falta, pois naquel formigueiro de viúvas, unha solteirona non desfacía casa.

Cerrou a velada un paisano da Fonsagrada, ben enxebre por certo, que esa xente é de altura, ademais de altos, obsequiándonos cun recital de gaita do fol, pero cando quixo interpreta-la Negra Sombra coa música de Xoán Montes, o pateo foi tremendo. ¡Que Negra Sombra nin qué narices onde todo era ledicia, troula, esperanza...! Aquilo foi un fallo imperdoable do fonsagradino, que se pasou de enxebre cun auditorio que máis ben quería pezas eróticas, tipo lambada. A verdura é propia de Lugo, a terra do verde perenne, non me canso de referilo; ¡e como se van divertir, todo por aquí, eses turistas ilustrados, desde que collan confianza connosco, e se afagan á herba!

Deixei á miña Verónica falando de trapos, que niso decaeu aquel comadreo, e adianteime en ir á cama; mellor dito, quen se adiantou foi o Centurias, que xa estaba nela, sentado na relleira, feito un pensatore rodiniano.

-Pero, Tulio, ¿que fas no meu dormitorio, a estas horas? ¡Logo pareces un xastre, ou un marica..., sempre metido nos cuartos!

-¿Marica, eu, un prócer, un romano, un violador de nativas? ¡Iso, esas taras, viñeron máis tarde, coa dexeneración do Imperio! Esperaba por ti... Mira, como os espíritos non durmimos, calquera lugar nos serve. Acostumo a quedarme aí abaixo, nese apodyterium (no gardarroupa dos baños) das termas, pero tamén me pirra o leñeiro da calefacción, que ese tufo das estelas de carballo éche un incenso para os espíritos nobres..., ¡nobres coma min!

-¡Iso, iso, leña; que neste país sempre abundou..., e nunca sobrou! Pero eu, no teu caso, andaría por aí, de rolda, de dormitorio en dormitorio, observando qué xestos, qué manobras, fan esas mulleres, tal que para poñerse o camisón; cómo suspiran as viúvas, a qué santo rezan as solteiras... ¡Todo iso debe ser unha gozada! Cando me leva a parenta aos desfiles desas modelos non me informo de cousa algunha, que sempre saen vestidas dos seus camerinos; e do demais, cando hai homes de por medio, son discretas na súa temática.

O Centurias fíxome unha precisión importante; por demais, obvia:

-Para unha fantasma de corpo aparente, séxase, virtual, os goces sonche outros, que eu só podo conversar; e para iso xa che dixen que todos refugan acepta-la miña presenza, que nin que estivese apestado. ¡Este Lugo, socialmente falando, é tan selectivo, tan..., perfecto!

-Centurias, é unha pena que teñas esas limitacións porque na cea presentáronme unha monxa de bo ver, que enxergo dará gloria falar con ela, e coándote no seu apousento, daquela ías poñerte..., ¡coma un emperador!

-¡Xa sei quen é! Por certo, que Deus casa sempre coas guapas, pois as feas, nos conventos, coido que en vez de votos deben ter vetos. Pero a min non me vale, que onte oínlle comentar aí a unha Mestra, que naceran as dúas en Ourense, así que, para os meus efectos, é pouco probable que sexa descendente daquela oestrimnia, da que sachaba nese horto da calzada imperial... Non sei se che dixen que a min só me vale que remate o meu bautizo unha descendente da de marras, daquela xamona dos hortos... ¿Enténdelo, Oestrimnio?

Eu referinme á monxa, en presente, que ben merecía un comentario:

-Pois, o que é esa relixiosa, de xamóns, nada, que está vimbial; ¡coma unha donicela! O que si foi pena que a doutora non me receitase, a min, si, a min, sinapismos de monxa. Cámbiollos por unha ducha circular, desas de meu tío-avó, das de cen pirolas...; ¡xa sabes, a que che fai tanta graza!

-¿Pero, qué dis, que che receiten monxas...? Estouche medio salvo e medio condenado, ¡pero ti, con esas tentacións...! Vas ir ao inferno, ¡de cabeza, e sen redención! Ao inferno, pasando polo divorcio, que se chega a sabelo a túa muller...; ¡iso, que te frechou unha monxa! ¡Xa vin, aquí mesmo, no hotel, trafulcas de alcoba por menos motivo! Por certo, ¿como é que non fixeches sobremesa coa túa, na vosa panda, que eles están agora no salón azul?

Por fantasma que fose, e por de chacota que estivese, no meu hábito, de sempre, mal que me estea dicilo, no entran as trolas:

-Deixeina aí, no azul, farfallando cun grupo de mediana idade, porque as historias vulgares non me interesa escoitalas; e das que valen a pena, xa me fará ela, hoxe ou mañá, unha síntese. Se non é agora, por exceso de ocupacións sociais, despois, cando volvamos á Coruña. Vouche ser franco: Preferín virme ao dormitorio..., por se andabas por aquí, por se me satisfacías algunha curiosidade desas que teño por saber a fondo cómo foi o da vosa conquista de Galicia: O paso do río Limia, as batallas do Azúmara, aquilo do Medullius, o Mons Ciro, o Montefurado, as guerras cántabras...; ¡cousas así!

-¡Oi, todo iso é conto vello! Primeiro fálame do Xeneral Franco, que acabas de dicir que ías ser franco, ¡e nunca tal oín en Galicia! ¿Ti, outro, outro Franco? ¡Non me cadra, que tes a voz demasiado viril, augardentosa! Por aquí falouse dese caudillo; tanto, que xa estaba farto do tema, pero agora, de súpeto, ninguén nomea aquel persoeiro..., ¡nin para ben, nin para mal! Esa caída de popularidade postmorte tenme algo intrigado, ¡de veras que si!

-Franco tamén era oestrimnio; da parte do Ferrol, para máis referencias, pero coido que estaba recastado de galo; se cadra, con algún cromosoma suevo...

-De suevo, non sei, pero de suave, ¡nadiña! Iso a xulgar polas opinións que disparaba Enriqueta Otero, daquela, daquela que estivo aquí, neste balneario.

Eu coñecín persoalmente á "Pasionaria" galega, unha prócer do meu Castroverde, así que lle tirei da lingua ao Centurias. É un dicir, pois as fantasmas téñena etérea, coma o resto do corpo.

-Con Enriqueta si que o pasarías ben; ¡unha guerrilleira ao lado dun Centurión! Miúdos parrafeos, miúda parella, ¡que Deu-los cría...!

-Veño observando, querido Oestrimnio, que ás veces non dás coas verbas axeitadas: O intríngulis da vosa Enriqueta estivo precisamente nese concepto de guerrilleira, que a xente de por aquí tomábaa máis ben no senso pexorativo, cando, de feito, a xulgar polas miñas deducións, merecía unha coroa, ¡de loureiro! Mira se é parva, a xente, digo, que despois de que estivo aquí, no Balneario, por espazo de varios meses, aínda se pasaban as referencias, uns aos outros, dicíndose que era a propia "Pasionaria", e que fixera moitas toleadas daquela da guerra. ¡Pero qué baixos caestes os oestrimnios, que nin recoñecedes valores coma os de Enriqueta, ou coma os da Dolores, que ata as confundides! ¿Ti sabes iso de que os pobos que esquecen a súa historia...?

-¡Fantasmón! Estou de volta diso, tamén diso, pero esta éche outra historia; vouche por outro lado: ¡é que en Lugo segue habendo moitos fraguistas! ¿Enténde-la cousa, ti, que es un tradicionalista?

¡Tradicionalista, si, pero estaba ben ao día nas Crónicas lucenses, proba evidente de que lles prestaba atención; a pena era que non puidese escribir, pois unhas Memorias de vinte séculos, consecutivos, non habería best-seller que lles competise! Pensei, incluso, en saír a comprar unha gravadora, para plaxiarlle canto puidese, pero..., ¡as súas verbas non eran orgánicas, aéreas, asubiadas, senón telepáticas!

-¿Sabes qué che digo? Que iso que dis é ser máis papista có Papa, pois a bo seguro que ese don Manuel, no seu foro interno, admiraba aquelas heroínas, ámbalas dúas, pois os rancores e mailas descualificacións son propias de xente miúda, e non dos homes de prol! En Roma, na Roma augusta, a don Manuel, daquela, coroaríano, ipso facto, Imperator da Terra Cha, cum laurus nobilis (loureiro común), nunha apoteose de cen gaiteiros..., ¡ou máis aínda!

-Oes, Tulio, ti, que tes unha certa perspectiva histórica, e que oirías falar a don Xulián Bésteiro, que non Besteiro, aquí mesmo, neste balneario, daquela que acostumaba visita-los seus parentes do Corgo, de paso que tomaba destas augas, nos veráns, ¿que opinas do PSOE actual?

-Querido Oestrimnio, non mestúre-los allos coas cebolas. -Escorréuseme.

-¡Salvando as distancias…; as distancias e mailas circunstancias, quixen dicir!

-Só che vou contestar unha cousa: A don Xulián Bésteiro e mais ao Coronel Segismundo Casado, enganounos Franco, a comezos do Trinta e nove, naquela embaixada aérea de Burgos, concretamente no Gamonal, facéndolles concibir esperanzas de que lles aceptaría unha rendición honrosa. Ora ben, ¿un Franco sería capaz de enganar ao Felipe, ou ao Guerra, ou ao Pepiño de Palas, poño por caso? ¡Agora, rapaz, tira a conclusión que queiras, que os romanos fomos fautores, e non filósofos, que filósofos, o que se di filósofos, foron nosos avós, aqueles gregos...!

Tiven que darlle a razón, que sen darlle a razón, de cando en vez, ao partenaire, quen queira que este sexa, as conversas decaen...; ¡caen en rifa! O meu era un filón, ¡un filón histórico! ¡Vinte séculos de pretérito, abertos, nidios, transparentes, mostrándome aquela sucesión de vivencias...! O malo do caso era que os meus problemas eran dous: Memorizar esa morea de información transmitida, procesala no meu cerebro, tan modestiño el; e logo atinar coa redacción, coa exposición da mesma, para facerme crible, que non é tarefa doada, nin curta, saturar de feitos cotiáns, normais, vivenciais, eses tomos, tan gordos pero tan sucintos, da nosa Historia, da Gran Historia da Gran Gallaecia, tan deformada e tan escorrida, tan esquelética como está. ¡En fin, que fixen os posibles, entre o que memoricei e mailo que anotei! Pero sigamos, que canto máis explico, menos aprendo eu.

-Camarada, ti tes máis filosofía da que parece, -recoñecín con humildade-, que por algo levas aquí tantos anos espreitando nestes vellos de Lugo, ¡dos que tanto se aprende! E logo que a construción lóxica, polo que noto, funciónache bastante ben... ¡O cerebro fóiseche, pero de cranio andas ben! Daquela deixémonos de lerios, meu querido dominus, Servio Tulio Apicus, que estou rabiando por preguntarche mil cousas sobre temas históricos, pero tes un rival, que anda por aquí, un tal Morfeo (Fillo predilecto do Sono e da Noite), roldándome... ¡Agora, xa ves, ríndome, que mañá será outro día!

-¡Daquela esfumareime..., dun xeito parecido a como fai o Mago Antón, ese paisano teu tan gracioso! ¿Por certo, queres que vaia para ver cómo durme esa monxiña..., e mañá cóntocho? ¿Doulle un bico, da túa parte?

-¡Non podes, porque os teus beizos son espirituais!

Pero el sempre tiña argumentos:

-¡Entón poden ser bicos platónicos, de mera intención, así que, non te celes!

-Non lle fagas iso, ¡pobriña!, que igual a espertas..., por transmisión de pensamento, e daquela asústase. ¡Miña xoia, tan anxelical é, que se chego a quedar viúvo..., vouna tentar!

-As monxas non se asustan das fantasmas, que de seguida nos fan o sinal da cruz, e con iso quedamos axeadas. –Puntualizou aquel Centurias, sempre pirrado polas matizacións concretas, tal que un iurisconsultus romano. Eu, enfexo, discutinlle aquilo, pero foi para disuadilo:

-¡Aínda así, por se acaso falla o esconxuro...! Prefiro que vaias quenta-lo teu espírito ás termas, a ver se te purificas, que cheiras a mollado, a balor, e menos mal que a miña dona abusa do seu Chanel, que por iso non sospeita da túa rolda etérea..., ¡ou máis ben, sulfúrica!

O Centurias quedouse un tanto dubitativo, pero sempre reaccionaba con bizarría, con valentía:

-Ese é un xeito bastante diplomático, galaico, de mandarme á porra, ¿non si, Oestrimnio? ¡Está ben, non engúrre-lo fociño, que xa me vou! Mañá falaremos do Goberno, ou de mitoloxía, ou da muralla..., ¡segundo prefiras!

Debinme durmir instantaneamente, naquel intre, pois nin o vin esvaecerse. O que si podo afirmar é que canto me pasou en Lugo pasoume esperto, in albis, e graveino, como moito ao día seguinte, para respecta-la literalidade das conversas...; ¡por lealdade, en testemuña para cos lectores incrédulos, que os outros non precisan actas!
-.-

Cando espertei, á mañá seguinte, quedei por un intre cos ollos pechos, rumiando naqueles acontecementos do día anterior, ¡que vaia xornada!, pero non me sentín cansado senón satisfeito, moito, daquela decisión de fuxir das praias coruñesas. A tal momento, pola ventá que dá ao Miño, percibíase tal sinfonía de paxaros cantándolles ás augas ruxidoiras, e á viceversa, que me embelecou aquela harmonía da natureza. Por todo iso fun algo lento en desboza-las sabas, pero cando me decidín a facelo para palpa-la realidade do novo día, resulta que volvín a senti-las cambras do palliolum (Pallium curto, especie de toga rabena pero con capucha) daquel Centurión.

-¡Eh, dominus Servio Tulio Apicus! ¿Roncou esta noite? -Pregunteille de súpeto, á media voz, sen outro saúdo.

-¿Quen? ¿Deliras...? -Alporizouse.

-¿Quen ía ser? A monxiña, esa moza que temos a medias, ti e mais eu...; ¡en amor platónico, por suposto! ¿Non te lembras...?

Contestoume teimudo, que por algo era un Centurias, ou máis exactamente, un ex-, relucente e marcial. Para máis ínfulas, vestido de gala:

-¡Mira que es zoquete...! As monxas non roncan; ¡se acaso, suspiran! As monxas son unhas mulleriñas sinxelas, tenras e sensibles, moito, case anxos, ¡se é que os anxos non son menos cás monxas, que aí teño dúbidas! ¡Oi, se as tivésemos, nós, naquel Lucus esplendoroso..., daquela esta ocupación, esta conquista, sería a mesma gloria!

Quíxenme dar de resabido, que desa condición adoito padecer:

-Tiñáde-las vestais dese templo de Batitais..., ¡que tamén eran pías!

-Non sei, non o sei; aquelas, para min, éranche..., ¡de clausura! Se acaso o Pretor (O primeiro, o Xefe)… ¡Iso, igual as apertaba o Pretor!

Como me interesaban máis, moito máis, as murallas de Lugo, particularmente a súa xénese, derivei a índole daquela conversa:

-Dime, preclaro Servio Tulio, que onte citaches a Porta Miñá..., ¿que sabes do pomerio deste Lucus, do inicial?

Fitoume con detemento, visiblemente sorprendido:

-¡Oestrimnio! ¿Como é que coñeces, ti, un chupatintas da Banca, unha cabeza informatizada, robotizada, puro pecus, animal impuro, iso de que o pomerio actual difire do inicial? ¡Non te facía tan ilustrado...!

Tiven que abrirlle aquel segredo dunha erudición postiza, prestada:

-¡Mira, ho, este Lugo dos meus amores leva tido brillantes investigadores, moito e moitos, dos seus timbres de gloria! ¡Daquela, loor aos sabios! Mais, falando de sabios: ¡Aquí, nesta urbe rexenerada, tan suevizada, e incluso bretonizada..., o máis burro sabe toca-la frauta!
A todo isto, Servio Tulio, dándose de douto, díxome:
-Tamén eu, que sobre do que compartín naqueles tempos das Centurias, procurei documentarme, que para iso non fai falla saír da biblioteca deste balneario. Aquí teñen, completos, o Boletín da Comisión de Monumentos de Lugo, o Boletín do Museo Provincial, a Lvcensia, as Actas do IV Coloquio Galaico-Miñoto...; e tamén, ¡tamén!, as obras completas, as obras e mailos artigos, de Amor Meilán; dos dous Felipes, do Arias e do Senén; de Nicandro Ares, tan ponderado sempre; de Villa-Amil e Castro, de Rafael Sanfiz, de Balsa de la Vega, do Mélida, de Vázquez Seijas, dos Irmáns Rielo, Abel Vilela, Alberte González, Peinado Nuñez, Rodríguez Colmenero, o infatigable Delgado Gómez, o eternamente crítico Juán Soto... ¡Tantos e tantos eruditos, que fan lexión! Atopei nas obras destes autores criterios bastante aproximados, tanto, que xa parece que falasen comigo previamente, e a verdade é que nada lles dixen, que nin me preguntaron; daquela informaríaos correctamente, lealmente..., ¡igual que fago contigo, arestora!
Pero, centrándonos nesta particularidade dos pomerios polos que te interesas: Cando chegamos aquí, quero dicir, nós, os romanos, despois de toma-las augas, ¡obviamente por dentro e por fóra!, e desaloxados os defensores dese castro de aí arriba, ese que tiñades no medio do bosque sacro, que lle dicían de Lugh, terras do druída Lugh..., observados que foron aqueles corvos, etcétera., o primeiro que fixemos foi buscar unha xugada branca, un boi e unha xovenca, ¡pero diso, todo por aquí, maldito cousa! Todas as reses eran cornilongas, do país, tanto nas cortes dos cáporos coma nas dos seus veciños, aqueles ártabros, e incluso nas dos cilenos, así que tivemos que esperar a que nolas trouxesen das Galias; ¡e para iso, mandáronas pintas!
Chegaron aqueles animaliños tan trillados da viaxe que nin podían con noso arado, co de pau... Entón, o PAVLVS F(abius) MAXVM(us), LEGAT(us) CAESARIS, viuse negro para abri-lo suco, séxase, o pomerio regulamentario; coa reixa de bronce, por suposto; ¡que non lle podía a xugada! Achantou varios cipos, que xa sabes que ían de 240 en 240 pés; un deles, o seu propio, o 19, por xunto desa Porta que chamades de San Pedro... Ao día seguinte plantou o cipote número 20, precisamente aí na Porta Miñá, índose ao outro lado para cerra-lo seu rectángulo, para ver se así, cambiando de aires, cambiando de man, lle andaba mellor aquela xugada, aqueles bóvidos gálicos. ¡Pero, en absoluto, que esta terra de por aquí é recia, trenzada polas raiceiras milenarias das árbores, e con iso, aquelas reses, que viñan dunhas herbas brañentas, nin co arado podían, así que ese recinto, sacro de tanto bendicilo, e de tanto sacralizalo, quedounos algo cativo!
Tempo adiante, debido a que xa non cabían intra muros os nosos, ¡digo, os vosos!, tesouros, aquel botín, digo, o das requisas, no vello recinto, séxase, intra muros, aclaro e repito, houbo que invadi-lo cemiterio extra muros, aquel das incineracións...
-¿Que estaba...? - Impacienteime.
-Calma, Oestrimnio, que a eternidade é longa. Estaba por onde nomeades Praza do Ferrol..., que por iso se sacralizou unha ampliación, outra, tamén rectangular, cara ao Poñente. ¿Satisfeito, caro Oestrimnio? Daquela, sendo así, eu, ¡Dixi! (Dixi, queda dito).
Apresureime a darlle as grazas, e pospuxémo-lo tema, que tiven que facerlle un aceno de discreción en vista de que a miña dona, a tal momento, comezaba a bracear na súa cama, paralela á miña:
-¡Chist, que está espertando...!
.../...