.../...
-Aqueles incendios remitiron, en efecto, pero haiche outros praceres, principalmente un que lle chaman, droga, que seica é o preferido dos enterradores..., ¡pola clientela que lles dá!
-Oín falar, oín; e tamén a un patrón que anda por aí rosmando, que di que toda a culpa é do Subsidio dos vellos; que de vellos, nenos, e daquela soltan as pelas para o vicio dos miñatos... ¿Como se debe dicir, miñatos ou niñatos...?
-¡Nunca pensei niso, pero, agora que o dis, valen ambas! Do outro, en parte, si, pero tamén se debe a que tódolos oestrimnios queremos chegar a Letrados; e cando algún fracasa, xa no silabario, daquela dáse aos cubatas, ao botellón, ao tabaco e á droga, que lles parece que é unha forma axeitada de chegar a listos, así, dopándose. Todo é artificial, artificial e vicioso, dentro e fóra das murallas, pero témo-lo consolo de que Lugo, niso, vai de cauda. Niso, e na cousa da renda per capita, ¡así que esta pobreza aínda vai ser unha sorte...!
Estaba asombrado do que aprendía co Centurias naquela Academia improvisada, estática que non peripatética, pero el tamén poñía cara de estudante.
-¡Hai que ver qué cousas e qué cambios houbo, en só vinte séculos! ¡Coidaba que se ía máis a modo, ralentizando...; na vosa decadencia, quero dicir!
-¡Home, non tanto, que xa nos tempos de Sócrates mataban á xente con cicuta, vulgo, canaveira, que vén a ser unha droga forte, sen deseño!
-Iso é certo, pero as canaveiras supoño que seguirán baratas; e os tróqueles da dixitalina, tamén. Outra cousa é se prefiren produtos de importación. Aínda fai pouco que se escoitaba, aquí no balneario: -"Mire, Doutor, é que este ano mateime a traballar, e ándolle breado dos cadrís, da reuma, dos bronquios...". De seguida pasou a moda do veleno do traballo, e veu iso que din da morte por folganza drogata, que tamén soa propio, apropiado. Coido que se seguimos así van ter que alargar o inferno dos cristiáns, que non lles chegarán os fornos..., ¡para desintoxica-la humanidade!
Non me resultaba fácil segui-la parola dun tipo tan experimentado, xa o dixen, así que saín por onde puiden:
-Direiche, irmán, que vicios e folganzas sempre as houbo. Lémbrome neste intre de que teño lido que a nosa raíña Isabel, aquela protestoa á que dicían Católica, cerrou estes baños de Lugo, ¡a perpetuidade!, tremendo que se lle formase unha gomorra, suposto que por aquí a xente andaba..., ¡en coiros! ¡Mira ti qué escándalo, en coiros, coma se no Ceo non andasen así, de sempre!
-¡Non me lembres aqueles anos do peche real, que moita soidade padecín! E menos mal que quedou detrás o seu Fernandoº, que a ese gustábanlle as situacións crúas, normais e naturais, e daquela permitiu reabri-las termas..., ¡despois dunha disputa con Cisneros, por suposto! Sempre tiven para min que a Sabela o que realmente quixo foi depura-la raza galega, castrar, domar, que lle morresen de enfermidades mal curadas, do que fose, polo menos o décimo deles, o décimo dos galaicos, ¡mesmo coma se fose nun sacrificio ritual!
Aquilo alongábase demasiado, e a miña dona..., ¡ausente!
-Mira, Tulio, fáiseme agradable latricar contigo, non cho nego, pero aquí, na Gallaecia, xa sabes que reina o matriarcado, que niso recuamos; así que vou ter que baixar para xunto dela, que isto da túa aparición, aínda que llo explique, non lle coa. ¡É máis desconfiada có apóstolo aquel que quería apalpa-las chagas de Cristo! Vémonos máis tarde; se pode ser, despois da cea, mentres eses vulgares cotifan aí adiante, no salón azul. ¿Vale, macho?
-¿Que é iso de "vale", un adeus, un ave? -O Tulio, na súa soberbia castrense, castrense e romana, asemade, mostrábase suspicaz en canto ignorase, ou lle fose anovado.
-É unha forma léxica, abreviada, de inquirir se consideras válida unha cousa; neste caso, a miña proposta. ¿Váleche; si, ou non si?
-¡Que desperdicio de cultura, en só vinte séculos...! Lamentouse o romano- Se non fose por iso de que ninguén me fai caso, daquela poñía eu, aquí mesmo, unha clase de latín..., ¡para volver in statu quo ante!
(In statu quo ante = Para volver á situación pretérita).
-¿De latín...? ¡Estás desfasado! ¡Si, ho; como non vaias dala ao Seminario; e para iso, xa poucos codeleiros teñen...; nin teñen nin os terán, polo menos, ata que deixen casa-los curas!
-¿Seguen ceibes? ¡Oh, que atraso! ¿Quosque tandem?
(¿Quosque tandem? = ¿Ata cando seguirán así?)
-¡Seguen; ceibes e célibes, pero o peor do caso é que nin lle dan grazas a Deus por tanta liberdade! ¡Xa lles contará San Pedro o que é ter sogra! ¡Oi, daquela...!
-¿E ti, tela? ¿Que se tes sogra, digo?
-¡Xa non; pero a miña era unha santa, que eu tiven esa sorte! Arestora seguro que está coa de San Pedro, ¡carmeando la para facerlles medias aos pobres, aos nenos! Pero vai calando, que ben te aguantei. Se o conto ao pé da letra, ¿quen me aguantará un parrafeo así de longuicuo, quen me publicará o libro destas Memorias? ¡Deica logo, Centurión!
Coa mesma, baixei aquelas escaleiras da planta nobre do Balneario, amodo, amodiño, pois tiña a cabeza coma un bombo, ¡e non me rexía! Coa impresión daquelas conversas co Centurión todo me daba voltas, e todo me parecía estar leve, voando, igual que facía aquel tipo da capa purpúrea. ¡Deus, qué de misterios ten a vida! Aquel romano fantasmón, que parecía capaz de todo, e non foi quen de controlarse tan pronto como lle enxergou as canelas a unha oestrimnia lucense. ¡A unha simple sachadora, naqueles hortos da Calzada! Por outra parte, ¿que lle custaba, a ela, á sachadora, apiadarse dun romano, e bautizalo sen demora, alí mesmo, nas propias lastras, aínda que fose coa mesma auga de rega-lo horto? O caso foi como foi, e agora tocábame a min, un forasteiro, un simple bañista, aguanta-la historia daquel castigador castigado... Como diría o propio Servio Tulio Apicus, "Quos vult Júpiter pérdere deméntat prius
(Quos vult Júpiter pérdere deméntat prius = Aos que quere perder, Xúpiter toléaos primeiro, que algo así lle pasou ao noso Tulio con aquela sachadora dos hortos de Lugo).
Houbo aí un tempo no que estivo de moda dicir que, para comer, Lugo. No meu caso, a máis diso, experimentei que, ¡para romanear, Lugo! ¿Pero, qué é iso de romanear? Ben pensado, a min paréceme que romanear é perfeccionar, concluír a labor civilizadora daqueles latinos, que eles presumiron moito e fixeron bastante menos. Menos do que se pensa, pois os propios escravos, aqueles antepasados nosos, remotos, xa era unha xente preparada, afeitos a paredar a conciencia, que aí están as murallas deses milleiros de castros. ¡E logo qué ben se ve que perdían a cabeza, os romanos, digo, tan pronto amosaban aquelas oestrimnias, aquelas da perna remangada, por aí, tal que nos hortos! Tan romaneado está Lugo, e tan bo resultado deu aquela mestizaxe, que todo por aquí, ¡cada moza, unha sabina!
Alí preto, no mesmo prado - xardín do Balneario, estaba a miña muller, medio escondida debaixo dunha pamela, dun pallarego tan grande, que logo parecía un paraugas. Fíxome as presentacións protocolarias:
-Aquí, o meu Gatte; quero dicir, o meu marido...
-...
-Mira, esta señora naceu en Fonteo; mesmo, mesmo, por xunto das fontes; mellor dito, tras das fontes. Conversando con ela, resultou que temos amigos comúns, moitos; ¡e se cadra, parentes teus!
-¡Señora, aos seus pés! -Nacín galante, cousa que xa non se leva, nin se leva nin se entende, pero, ¡que lle vou facer! Aquela señora decepcionoume, xa de primeiras: ¡era máis prosaica que unha vaca!
-¿Aos meus pés...? Non; aquí, non; non se sente no verde, que agora, á tardiña, está húmido, pero ten sitio neste banco, de par da súa dona, que por certo, ben amable é, que moita compañía me fixo.
-¡Moita compañía non sería, que é miúda! -Pinchei un pouco, ao meu estilo, pero a rapaza, a miña, desarmoume:
-Señora, non lle faga caso ao meu home, que sempre está con estas bromas torpes e catetas. Ademais, vén de durmir, toda a tarde, e coido que aínda non espertou, que nin me pide desculpas por terme aquí, esperando para pasea-las augas, ¡co que lle convén andar todo por aí, ao redor, para perder dez quilos, que ben llo dixo a Doutora! Xa se sabe, ¡o que de día dorme, de noite peneira!
Aquilo da peneira a de Fonteo entendeuno ao seu xeito:
-¡Ai, muller, ditosa vostede que ten un peneireiro; que Deus llo conserve, por moitos anos, que a vida dunha viúva élle moi triste! ¿Non ve o que me pasa a min, que estou a morrer? -Pareceume sincera; algo bruta, si, pero sincera.
-¡Como di esas cousas, señora, con esa cor de mazá aspariega...! -Afagueina un pouco; botándolle imaxinación, por suposto. A miña muller non se chama Verónica pero gústalle ese rol, así que cravou nos remaches:
-Xa lle dixen que se deixe de saloucos, que a imos mimar; entre todos, por suposto; que deste balneario vai saír curada; do corpo, pero tamén do espírito. Ademais, non hai motivo para esa depresión, que ten fillos, e netos, precisamente aquí en Lugo, e todos a queren, moito. Téñena neste balneario para que converse coa xente da súa idade, e tamén para que se lle levante o ánimo, que o ten alicaído... ¡Non sei se me dixo o ánimo ou a paletilla! ¿Señora, cal me dixo?
Pero a resposta dina eu, se ben pasándome, que tal adoito, e máxime diante das damas, que me poñen nervioso... ¡Canto máis vello, máis nervioso!
-¿Alí caído, na súa casa, e aquí, non? ¡Pode, pode ser, que a mocidade está ben entre a mocidade, que por algo se foron á praia, eles solos! Listos estes rapaces de hoxe en día, caciques do XXI. ¡Cucos!
A de Fonteo non se apercibiu da miña picaresca, pero tampouco me negou que estivesen de praia:
-Iso élle verdade, que tanto me queren, que ata me querían levar con eles, pero a compañía do Paco, foise..., ¡e quedei sen peneiro!
A malicia de cando en vez non ten acougo; acaso sexan retrancas miñas, atávicas, herdadas daquelas escravitudes de cando os romanos...
-Xa ve o que son as cousas: Vostede, aquí, lagrimexando, e aló arriba, neses Xulgados de Lugo, cen mulleres fan unha ringleira para descasarse; que co tempo aínda serán máis..., ¡por culpa deses Fondos das Pensións!
Verónica, a miña Verónica, (se me permitides chamarlle así pola súa virtude) cabreouse comigo; tanto, que ata me puxo ollos satánicos:
-Marido, déixate de bromas, que esta señora é moi sensible, e non lle van as ganseiras. ¿Por qué tardaches tanto en baixar? Tiñas que estar aquí, comigo, neste xardín, ao sol, que vas volver á Oficina con cara de leite fervido, ¡e nin che van crer que estivemos nun balneario de tanta sona!
¡Puf! ¡Con isto, con esta filípica, meteume nunha gaiola! Así que saín de estoupido, confesando menos do que retiven:
-Se che digo o que me pasou, non o vas crer...; así que, neste caso, ¡punto en boca! ¡Queda para outra ocasión...!
Ela, pícara, pero allea ao que me estaba ocorrendo, riuse de min; ¡nas propias nafres! Escopeteoume:
-O que che pasou ben se che nota na cara, que traes os ollos lagañosos; de tanto durmir, por suposto. A sesta só é boa se dura..., ¡iso, media hora!
Xa que a cousa ía de medias, defendinme, tamén a medias, cunha media verdade:
-¡Que te cres iso! ¿E se che digo que estiven lendo un periódico de..., de fai dous mil anos, de diante para atrás, retrospectivamente?
Non a convencín. ¡En absoluto!
-Marido, iso sería porque quixeches, que se os tiñas atrasados no salón azul, os do día téñenos no grande. E tamén podes pedilos en recepción; ou abaixo, na sala de espera dos baños. Con ler El Progreso quedas informado, que daquela, ¡home informado vale por dous!
Rilei os dentes en vista de que seguiu apurándome:
-O meu periódico, che repito, é de fai vinte séculos, ¡pero, en latín!
¡Que teima collera! Unha muller teimuda e un home reiterativo..., ¡monotonía segura!
-¡Claro, deitácheste encima do xantar, despois de comer coma un boi...! Xa che teño dito que iso é malísimo, pero ti ata que estoupes non pararás de engulir. E despois roncas; roncas e soñas coma un monstro. ¡Maridiño, ter cultura, e non empregala..., é de cavernícolas!
Volvín a rila-los dentes para que non se me escapase o meu segredo:
-Soñar nunca é malo, meu amor; ademais, nunca soño monstruosidades, como, por exemplo, iso de poñerche un esparadrapo neses beiciños teus, da cor das cereixas, tan riquiñas que son...; ¡as cereixas, digo!
-¡Veña, tarabelo dos nabos, vén comigo, que imos andar un pouco, aquí, por este carreiro do Miño...! Vostede, señora, ¿quere vir connosco, e daquela invitámola a un vaso de auga, aí, nese Mesón do Muiñeiro? ¡Non o faga polo aforre!
-¡Ai non, señora, e moitísimas grazas, pero teño que esperarlles aos meus, que niso quedamos..., e vanse preocupar se non me atopan!
Arrimei candela, case que tanta como para queima-la vella:
-¿Ve canto a queren..., que nin a recollen? ¡Xa mo parecía, xa!
Pero ela, ¡pobre inocente!, tan leal, tan familiar, nin con esas:
-Si, señor, que o vexo, ¡acotío! E ademais, hoxe, seguro que están aquí en Lugo, que se virían da praia, pois ao empezar Agosto tiñan que deixa-lo noso chalé de Foz. ¿Sabe? ¡É que llo prestaron, con mobles e todo, a uns señores de Madrid! Sonlle do Goberno, do Central, ¿sabe?, e non se lles pode faltar, que ben o dixo a miña filla, que a vida é así, hoxe por ti e mañá por min..., ¡para cando se precise unha recomendación...! ¡Cousas desas!
-¡Sendo do Goberno de Madrid, daquela explícase; e aínda que fosen do noso...! ¡Tén razón, muller, que xa se sabe, son cousas! Pero póñase alegre para que non lles dea pena atopala triste. ¡Meus pobres, encima de que se teñen que vir da praia, no mellor do verán, por un compromiso gobernativo..., indelegable!
Desde que nos afastamos, río abaixo, diante dos caneiros:
-¿Como se chama esa muller? -Sempre quero saber o nome da xente folgada, que me arrepía, pero, como hai tantos, nunca os dou apreso. Somos unha epidemia...; ¡os folgados, digo!
-Non lle preguntei. A coitadiña é unha muller triste, moito. ¡Dáme angustia con só mirarlle eses ollos pitoños!
-Pois, se non sabes o nome, daquela teremos que chamarlle..., iso, Dona Triste, aínda que só sexa por contraposición aos seus fillos, ¡que eses si que son alegres, cómame nunca o diaño! ¡Ás probas me remito!
Desta vez tampouco me deu a razón. E ata será mellor así, que un casoiro uniforme debe parecerse a un cuartel.
-Os fillos son boísimos, que a querían levar, consigo, á praia, pero ela é tan señora que non lles quixo estorbar. ¿Enténdelo, augafestas?
-¡Muller, ti non pescas..., nin no Miño! ¿Non ves que disimula? Seguro que se os fillos fosen de lei, daquela non estaría tan contenta deles. ¡Adoita pasar! ¿Sabes se leva moito con esa melancolía?
A miña Estrela, Xosefina de segundo, e de terceiro, desde hoxe, Verónica, non é periodista, pero aos efectos coma se fose: sempre se documenta e confirma á perfección, directa e indirectamente:
-Marido, empezoulle en Cuba, que tiñan aló moita vida, pero tiveron que virse porque o esposo era ebanista, e daquela chegou a ter unha das mellores moblerías de La Habana..., ¡con cen empregados!
Moita graza me fixo tal coincidencia, aquilo dos cen:
-¿Cen? ¡Vaia, muller, outro Centurión! Iso do cento debe ser un número cabalístico... ¿E por iso crebaron, non si? ¡Que pouco resisten as inguas dun obreiro...!
-¿Que dis, amor? ¡Este non é un problema da entreperna!
-¡Nada, muller; conxecturas miñas! Pregúntoche se crebou..., ¡ese caobeiro!
-A creba foi que lle levantaron a calumnia de que regalaba mobles aos de Batista, en cada contrata. Iso do cazo, a mordida; ¿enténdelo, economista?
-¡Claro, natural; e daquela os de Fidel, cando chegaron ao poder, quixeron huchas bonitas; tamén de balde!
Beliscoume; forte. Supoño que o fixo para espertarme, coidando que deliraba, que soñaba, ¡esperto!
-Marido, aterra, que xa está ben. Para empezar, quixeron que lles declarase a verdade do seu capital, pero o señor decidiu que non hai nada tan verdadeiro coma os diamantes, así que mercou catro, catro ou cinco, grandísimos, de non sei cantos quilates, do tamaño dos ovos das pombas... Ipso facto (polo feito en si mesmo, ao momento) engarzounos en senllos aneis; e despois diso, aproveitando un barco que viña para Alxeria, puxéronos nos dedos, coa pedra mirando para a cunca da man, ¡para mantela quentiña! ¿Enténde-la cousa?
Esta vez fun algo torpe; eu, si; eu, eu mesmo:
Esta vez fun algo torpe; eu, si; eu, eu mesmo:
-¿Quentiña..., a man? ¡Pero, chica, en Cuba non fai frío...!
-Non, home, ¡a pedra, os diamantes! Dese xeito puideron empezar vida de novo, aquí en Lugo, cunha certa dignidade..., ¡como lles cumpría!
-Déixame adiviñárlle-lo porvir: ¿montaron unha xoiería...; iso, diamantina?
-¡Non; nada diso! Montaron..., no tren, para ir á Coruña, para levarlle aqueles diamantes a un franquista moi rico, que os precisaba con urxencia para ir presumindo con eles a Xenebra..., ¡por se viña outro Fidel para Madrid, despois de Franco! Séxase, por se viña outro barbas, un que entendese..., ¡diso, da madeira!
-Coido que os señores que os relevaron en porta-los diamantes tamén levarían eses pedrolos cara a dentro... ¡É de supoñer! E tamén que llelos venderían co truco sabido...
Por esta vez a miña muller deume a razón. ¡Pido albízaras por tal acontecemento!
-¡Desde logo que si, que é unha vergoña ensina-las xoias nas fronteiras, máxime habendo tanto galego esfameado por eses mundos..., con só chourizos que declarar!
Conformei con ela, totalmente. Agora, si:
-¡Por suposto, muller, que iso sería unha vergoña; e tamén un perigo! ¿Así que esa señora está triste porque se quedaron sen diamantes, sen quilos, sen quilates, ou como se diga?
-¡Mira que es cerrado...; máis có nabo de Lugo! Esa señora está triste porque lle morreu o seu home, que tan listo era, e tan bo corazón tiña, que aquí tamén a emprendeu, chegando a ser promotor de vivendas..., ¡sociais! ¿Que che parece? Morreulle precisamente do corazón; ¡quen llo ía dicir! Finou, fatalmente, no intre en que o seu patrimonio, segundo a Inspección da Facenda, chegaba aos mil e un millóns de pesetas, que era a cifra redondiña, a que cobizaban, que el tiña pensado facerlle á muller unha dación encuberta, en diñeiro rubio, dun millar de millóns. ¿Entendes? ¡Unha superstición coma outra calquera, propia dun matrimonio ben avido! E despois diso, na Limitada, na Sociedade, pensaban limitarse, co millón restante, a iso que chaman Expediente de Crise, ¡para que os albaneis puidesen cobra-lo subsidio de paro! Fíxate se tiña corazón ese home de empresa, ¡un boi!
A cousa parecía lóxica, pero eu, que son teimudo niso que chaman cultura do pelotazo:
.../...
Gómez Vilabella, Xosé M.
