De pura cerna (48)

España azul
En Coruña, no Palace Hotel, aquel xoves, dezaseis de xullo do 36, non se falaba doutra cousa que non fose do asasinato de Calvo Sotelo; de don José, que dicían aqueles herculinos, empezando polo cura Ferro, que fora o seu principal propagandista utilizando o periódico, fundación súa, El Ideal Gallego. Foi unha situación embarazosa para Rodrigo pois o conserxe comentou, a cantos o quixesen oír, que aqueles señores, ou máis exactamente, aqueles señuritos, acababan de chegar de Madrid, e que..., e que..., ¡que sabían o de don José! Tanto os asediaron a preguntas, que non se daban librado daqueles CEDAS habituais do hotel, nin coas explicacións da súa voda, que aquela moderación informativa, case que mutismo, duns noivos, ¡tan ben vestidos e tan ignorantes!, recomendados do Hotel Barazal, de Madrid, resultou sospeitosa de esquerdismo, ¡a peor de tódalas sospeitas posibles naquel ambiente de extrema dereita!

De seguida, nun santiamén, o todo Coruña fíxolles a ficha social, de frentepopulistas nada menos, e por tanto, insolidarios coas xentes do colo amidonado, ¡en xullo!, tanto no propio hotel coma no inmediato Casino, auténtico cuartel xeral, por aquelas datas, daqueles tocados do coronel Martín Alonso, aquel Cide que se paseaba polos Cantóns nun cabalo branco de gran alzada, máis documentado có do Príncipe de Vergara, (Espartero), que para si o quixese don Iago Matamouros, pois o Sant-Iago de Compostela é outra cousa!

A CEDA, maiormente estes, estaban intrigados e tensos coa cocción do seu Movemento, eufemismo de Alzamento, pois aqueles compadres, aqueles estrelados, aqueles enfaixados, non se fiaban deles, daqueles civís do colo amidonado; e case que tampouco dos despeitugados, aqueles da camisa azul bordada en vermello, ¡ayer! Non obstante, o simpático Martín, aquel discreto captador de adhesións, de cartos e de adhesións, algo lles indicara, a moitos deles, así que o casino, maiormente o casino, fervía a tal momento de señoritos finos e baleiros, ansiosos por chanta-la súa pica, se non en Flandres polo menos alén da Ponte da Pasaxe, con ou sen Rocinante, que iso non lles importaba gran cousa..., ¡habendo malandríns vestidos de dril aos que alancear!

Non faltou quen inventase, algún daqueles rendeiros oficiosos e folgados, un sambenito para o farmacéutico das barbas roibas, aquel mozo que lle daba a man, coma dous escolares, á súa compañeira, aquela morenaza de alucine coa que casara, seica por aló, nos madriles: Estes émulos, que se dan de señoritos albergándose neste Hotel, e fraternizando desta maneira, ¡seguro que son amigotes do Casaritos...! Metera a pata o inocente Rodrigo, castelán pro-forma, que se lle ocorreu preguntar a un daqueles ociosos que por onde estaba a casa de don Santiago, que lle dixeran ao respecto, en Madrid, que tiña as mellores vistas imaxinables, ¡precisamente sobre da ría da Pasaxe...! ¡Daquela, este madrileño é un amigo dese señorito de caldo á merenda; por ende, outro traidor da súa propia clase social!

¿Un señorito, o tal Casares, que alternaba, e se entendía, aló en Madrid, na capital dos capitais, na irmá grande desta Herculina emulante, copiante, cos proletarios de don Pablo Iglesias, e cos de don Julián Besteiro, aqueles galegos esquerdosos...? ¡Sexa anatema! ¡Fóra de aquí, que se vaia á illa de Santa Cruz, ou ao lazareto de San Roque! Así que, por unhas cousas ou por outras, saísen de Madrid co pé que saísen, o que é na Cidade dos señoritos non entraron co dereito, que pronto se fixeron sospeitosos para as dereitas da ¿liberal? Marineda. Mais, a pesares diso, unha cidade grande, e Coruña empezábao a ser, en poboación, este refuxio, esta arca de tantas remesas transoceánicas, no 36 xa tiña de todo, que iso pasa co desenrolo da viña do Señor, para canto máis na Península do Faro, unha urbe que naceu upada no cranio dun xigante, aquel Gedeón... Polo demais, fóra daquelas intrigas casinerís, tan comprensibles dadas as circunstancias, naquela fervenza política, en Coruña non había, nin hai, forasteiros; ¡nin daquela, nin nunca, que os engule, en drástica metamorfose!

Aquel asasinato, aquel crime de Estado, o de Calvo Sotelo, que o de Castillo esqueceuse polos propios efectos da segunda impresión, erro e / ou imprevisión, exaltación estúpida, un crime inconcibible naqueles vingadores que tiñan a obriga de entender acerca do control da Orde Pública, amén das reaccións de masas, puxo a media España, incluso aos máis apáticos, en transo de reclamar pistolas, e coas pistolas, un toque estrepitoso de xenerala, soprado, ordenado, por aqueles peitos empecinados, tan teimudos e tan minados por outros intereses inconfesables, de terceiros en discordia, de Mola, de Sanjurjo, de Franquito...

Franco chegou a intuír, a percibi-la conjura judeo-masónica, pero cheirou mal, que a verdadeira, a impresentable conjura, chamábase capitalismo, un capitalismo destronado, non polo Rei, ¡meu pobre!, que fora outro destronado, senón por aquelas redencións dos foros, por aquelas reformas agrarias, por aquela creación de escolas a ritmo trepidante, con abolición da escravitude mental, que en democracia non hai escravos; ¡polo menos, con ese nome!

Entre o xoves e mailo venres, Herminia e Rodrigo pasaron o tempo, matárono, que se dicía daquela, ¡oh Némesis, inquisidora Némesis!, en idas e voltas á praia de Santa Cristina, naquelas lanchiñas, naquelas motoras transbordadoras, novidosas, ruxidoiras, que eran outras tantas mini-viaxes á illa de Cuba, que así se lle antollou ao noivo chamarlle ao areal de Oleiros, onde aquelas bañistas máis habituais, ¡as catalinas, non, aínda non!, empezaban a acurta-los seus calzóns..., ¡pero menos, bastante menos, que na Habana!

Polas tardes tiñan de programa, tamén invariable, aquelas mariscadas, aqueles xantares, na rúa dos viños, ¡rúas, que non rúa!, seguidas dunha excursión, dunha ascensión, cotiá, ritual, ao Monte de Santa Margarida, coñecido entón por Monte dos Muíños; para avaga-lo estómago, á vez que contemplaban, insaciables, aquela badía de soño, irrepetible, ese seo brigantino onde Deus, despois de moldea-lo mundo con barro, con arxila, precisamente daquel paraíso dos Oleiros, apoiou os seus cinco palpos, divinos, para contempla-las súas mariñas grandiosas. Se tal houbese ocorrido naquel xullo do 36, en lugar dos cinco dedos, Deus houbese apoiado cinco rosas, ou cinco frechas... Ao serán, neses anoiteceres estivais da Coruña galaica, a mellor de tóda-las Coruñas, de tóda-las coroas, que nada lle envexan aos de Cuba, aquel paseo polos Cantóns, ollando e deixándose ollar pola aristocracia, pola oriúnda e pola adventicia ou veraneante.

No daquel venres, 17, de día, sempre de día, que nunca é noite no Cantón coruñés por obra e por graza dos seus cen farois, desbaldidores de luz, estreados tan pronto como a enerxía eléctrica asomou por Marineda, sorprendeunos, e asustounos, un ouveo de trinta sereas doutros tantos pesqueiros, amén dalgún cargueiro, fondeado nesa badía sempre horizontal, onde se refractan nidiamente eses vidros verticais dos seus paramentos cristaliños.

A nosa Cubana tivo, daquela mesmo, por asociación de ideas, unha relación sónica, unha evocación, un pálpito que ía resultar profético:

-¡Ai, Deus, meu Rodri, cantos lobos; estes si que son canis lupus, e non aqueles da miña Serra! –Aquela evocación súa, fixa, obsesiva, redundante.

-¿Que dis, muller?-Preguntoulle Rodrigo, colléndoa da man, agarimoso, delicadamente, amorosamente, para serenala naquel sobresalto.

-Mira, Rodri, un lobo, en xaneiro, se se xuntase cunha ducia deles, á loba se entende, resultaría algo parecido á batifoula que se está armando aquí, barcos incluídos.

-¡Non tanto, non esaxeres! ¡Será unha festa destas do verán..., ou o remate da do Carme, que foi onte! –Aquela era a hipótese do Hinojosa, un burgalés que de naves só vira as lanchiñas do Arlanza, e posteriormente, as do Retiro.

-Non me parece que sexa tal cousa. Fíxate, Rodri; escoita, que eses barcos dan vapor a toda máquina, ao tolo, como asustados... ¡Como asustados, pero tamén querendo asustar, querendo precaver, aos demais! ¿Será unha forma de dó, un rebato, ou un toque de defuntos, acaso por don José?

Herminia tiña certa experiencia de La Habana, que fixeran algo parecido daquela que caeu Machado, só que en intermitencias de vapor, festeiras e ledas.

Efectivamente, na Coruña estaban asustados os máis deles; os desarmados, os inertes, que eran a inmensa maioría. Vigo e Ferrol, máis industriais, con obreiros acostumados aos conflitos e ás dificultades, por ende máis precavidos, tiñan armas; poucas e pésimas, pero armas; uns arsenais clandestinos, verdadeiramente importantes, como se soubo co tempo. Pero na Coruña non había présa en alzarse, nin a prol nin á contra; algúns, por dúbidas, ou por lealdade ao Goberno legalmente constituído; os outros, porque esperaban, parsimoniosos e tranquilos, inertes, como sempre foi a parentela herculina, que a cidade caese soa, coma un figo, tan pronto chegasen novas dos éxitos doutras latitudes... Mentres, outro café no casino..., ¡e a velas vir, que traballen eles mentres nós trebellamos, que se precisarán fillos para os enchufes que crearán os vencedores, os nosos!

Aquela noite, á primeira hora, o Gobernador Civil da Coruña, Pérez Carballo, recibira novas, xa máis concretas, desde Madrid, do Pronunciamento, -que así lle chamaron no Ministerio-, daquel Exército de África. Faláronlle do paso do Estreito, que se estaba iniciando a tal hora..., en simples, en sinxelos, avións, prestados, aportados, polo fascio italiano, pero outras linguas dixeron, se ben tempo adiante, que mediara o financiamento do contrabandista Juán March. (Do historiador inglés Artur Dixon –tradución de Josep-María Alegret Tondo-: “…Juan March se entrevistó con Musolini.- …Musolini recibió las proposiciones de March con entusiasmo y ordenó que se creara inmediatamente una compañía cuyo nombre era en castellano “Sociedad Anónima Financiera Nacional Italiana”, que en el futuro se conocería como “SAFNI”. Se sabe que el 6 de julio de 1936 se habían reunido en Roma March y Musolini para poner a disposición del estado italiano cuarenta y nueve millones de pesetas en oro para facilitar la compra de aviones y municiones para el ejército nacional español. La sociedad “SAFNI” sería el instrumento financiero. Un telegrama en clave lo confirmaba: “Saludos desde Roma stop Felices vacaciones stop Juan stop”.- March, (Juán), era/foi aquel gran poderoso, aquel inimigo acérrimo do Fiscal da República, o castroverdense Manuel Cordero Pérez, pero, falar disto, aquí e agora, sería adiantar acontecementos!

Coma o trono que segue ao raio, aqueles dirixentes frentepopulistas da herculina pasaran aquela nova, aquela alarma, aqueles feitos máis ben, aos barcos; así que, o rebato foi contaxioso e voraz. Algúns deron vapor, impacientes, xa antes de saber o que realmente pasaba: ¡por simpatía, por camaradería, puro eco!

Herminia e Rodrigo botaron a correr, tamén eles, en dirección ao obelisco, integrados, inesperadamente, na riada humana; ou máis exactamente, entre humana e humanoide, que se formou con tódolos que gozaban daqueles xardíns portuarios, do Recheo portuario. Como dicían aqueles soldados, cando os chamaban para formar, ¡Maricón o último!

Herminia imaxinouse, evocando unha imaxe ben coñecida dela, da súa infancia: ¡Vaia, nin que fósemos un fato de cabras perseguidas dos lobos! Collidos da man, aquela afección que nunca perderían, e tan apresurados como daban de si os tacóns da noiva, acolléronse ao seu hotel, ao Palace, ¡que os franquistas coidaron que o nacionalizaban, tempo adiante, mutándoo en, Palas).

O resto da xente, coruñeses, bañistas, algún obreiro..., seguiron trotando, aloucados, ata situarse diante do Goberno Civil, onde precisamente acababan de desenrolar unha ducia de arames, ¡que nin que fose un fortín daqueles do Llano Amarillo, no Marrocos irredento, escola de tódolos trucos!

Estando na Conserxería, que a tal momento eran eles os preguntóns, entrou unha xente local, da CNT concretamente, para avisar aos mozos de que ao día seguinte, sábado, 18, deixasen o traballo a mediodía, porque terían un mitin informativo, esclarecedor, de afianzamento democrático, na Praza dos Touros, en comandita cos comunistas, cos socialistas e cos republicanos en xeral... Aquela praza estaba contigua ao Leirón, así que tamén se ían informar diso os señoritos do Casino, aínda que non fosen expresamente invitados, obviamente.

A inmediata de Herminia, naquelas alarmas, foi pedir conferencia con Madrid, con súa curmá, coa nai aparente, coa oficial, formal, virtual, da súa nena, pero, por máis que o intentaron, non obtiveron conexión, así que se foron á cama, xa cerca do día, durmíndose co propósito de acudir ao mitin, pero por dentro, no interior do couso, de cerca, e nada de atusmar por fóra, tal que desde o Leirón, para ver si se informaban, así, mesturados cos aborixes, coa maior precisión posible, con algún detalle..., ¡de semellante movida!

Cando espertou a noiva, ao día seguinte, ou máis exactamente, unhas horas máis tarde, pois no seu nerviosismo entráralle o sono case que á hora habitual de levantarse, ¡e menos mal que na Coruña eran outros galos, que os de Penelas ficaban lonxe!, Rodrigo xa saíra; non só da habitación, senón do hotel. Aqueles hóspedes, aqueles visitantes que os atilaran días antes de frente-populistas, ¡evaporáranse! Todos, absolutamente todos, tanto do hotel coma do casino, que, segundo o Conserxe: (Tratábase daquel Conserxe, ¡do mesmo!, tan ocorrente, ao que lle preguntou Azaña, no verán de 1935: “Por qué llueve tanto, y tan a menudo, aquí en Coruña? –Señor, es fácil: ¡El viento estaba ayer del Este, y hoy se puso del Oeste.- Azaña, abraiado, subiu ao seu cuarto e escribíu no seu Diario, “Bueno es saber el por qué de las cosas”) “Señora, cuando amenaza tormenta, las ratas huyen del barco. ¿No lo sabía?”. Non, Herminia non o sabía; en absoluto, que ela, de barcos, e iso que estivo tentada de ter un, de participar nun, coñecía, aprendera, o inevitable para ir e volver de Cuba, que nin lle agradaba aquel cruce cotián da badía coruñesa, ¡pero atraía ao seu burgalés...!

Preguntou polo significado daquela metáfora, pero aquel cenetista, previsoramente, retrancudamente, ¡que non se trataba de informar ao señor Azaña!, púxolle unha pexa á súa lingua. Canto lle dixo á nosa Cubana foi un chiste malo, pésimo, desviacionista: Señurita, aquí en Galicia, de metade fóra, nada, que le somos proletarios, a feito...; ¡máis cós cristiáns! Díxollo en críptico, en chapurreado, así que a señurita non repetiu, ¡non volveu ao caldo!

Rodrigo apareceu máis ben tarde, case que a mediodía, cando xa se vía pasar xente barulleira, a fatados, en dirección á Avenida de José Lombardero...

-¡Pero, home, deixarme así, soa, con estes perigos...! –En censura cariñosa.

Rodrigo bicouna na meixela e fíxolle un agarimo recolléndolle o pelo, aquel palleiro de rizos que se lle viña aos ollos con tanta facilidade, ao menor movemento; desculpouse:

-¡Tampouco puiden falar con Madrid, nin desde a Farmacia Militar, esa que está aí arriba, na Cidade Vella!

-¿Meu amor, cómo se che ocorreu ir aló, nestas circunstancias? Eu tentei falar, desde aquí, agora mesmo, ao espertar... Tíñasme desesperada, e menos mal que foi pouco tempo, que esas sereas dos barcos desfixéronme os nervios...; ¡un pouco máis!

-Muller, acordeime que teño aí un amigo, oficial, compañeiro da facultade. E como aquí, no hotel, non me poñían co Nicasio, nin co Nicasio nin co noso mancebo, daquela quixen intentalo, alí, crendo que os militares terían liña, liña libre, directa, expedita..., ¡xa que se trata dunha algarada militar! Pero, tampouco, ¡en absoluto!, que só comunican con Valladolid, que a partires dese punto topamos coa muralla china. Seica están subindo ao Guadarrama, polas dúas bandas. ¡Herminia, están tolos; así que, teñamos coidado, que din que a loucura é contaxiosa...!

O de Guadarrama, tal e como foi na realidade histórica, tal e como se soubo máis adiante, aínda non se producira, pero algo daquel rumor si que era certo pois había un tráfico desusado de xente que tentaba irse de Madrid, mentres outros optaron por volver, por reincorporarse á Vila, ¡á Vila que xa non era Corte! Iso, a mais dos preparativos estratéxicos militares, pois aqueles levantiscos, cos seus Bandos de Guerra, dábano todo por resolto, por gañado de antemán. ¡Tambores lejanos y gloriosos! ¿Quen cortara as liñas, quen desconectara Galicia? ¡Se cadra un pastor de San Rafael para axudarlle ao bando que lle resultase máis simpático, máis simpático ou máis demagóxico! Tampouco podía descartarse, naqueles momentos de desinformación interesada, que alguén lanzase rumores, inventadas, para desanima-los retornos a Madrid...

Herminia é que mesmo se retorcía as mans, mancándose coa sortella, con aquel anel de alianza dun matrimonio apenas estreado:

-¡Meu Deus, qué pasaría coa miña xente! Esa nena, con tanta afección a xogar en Cibeles, que nin medo lles ten aos vehículos. Mira que se chega a haber disparos... E Nicasio, co persoal das tinturerías... Xa tivo problemas con eles, con tanta xente que traballa para el, directa e indirectamente, que ben o teño avisado para que fose tolerante... Sempre me dicía: Tranquila, muller, que xa son toleirán...; ¡moitísimo! Xa sabes como é de traballador, que pon a xente a bulir. E logo, que ao ser empresario, téñeno por das dereitas...; ¿De dereitas, Nicasio, que é zurdo para todo, incluso para escribir, para máis contraste?

-Muller, confío que non teña verdadeiros inimigos; por motivos sociais, digo. Págalles con largueza, ¡cónstame! Incomparablemente máis que meu tío nos seus chacíns, aló en Villarcayo. ¡Aqueles si que choian, e mais non chían! –Reflexionou Rodrigo, evocando a cutrería de seus tíos.

-Si, ho, pagar si; pero a xente é desagradecida; un si é non é, folgazana; contistas, que din. ¡Dicían outro tanto daqueles morenos de Cuba, pero o que é por aquí..., pouco mellor!

Herminia, expoñendo a súa experiencia:

-Este tamén é un país quente, racialmente medio africano. ¡Canto máis frío, máis actividade, Rodri, que o veño observando en canta xente levo coñecida...!

Despois dun almorzo lixeiro, apenas uns zumes, fóronse á Praza de Touros, onde, entre outros ¿oradores?, aquel famoso cenetista, Fernández, explicoulles aos congregados que había que pedir armas, esixir armas. No Goberno Civil concretamente, ... por si el militarismo levanta la cabeza! ¡Tarde piaches, tarde saíches do ovo, meu polo! Aquel orador insistiu en que as sereas, ¡as de vapor, claro, que as outras fuxiran do litoral, coma ratas, en vista da tormenta!, volverían a soar, ¡cual clarines de guerra!, se as cousas non se arranxaban en ben. ¡Moi poético, señor Fernández, pero só iso, poético!

A tarde pasárona desmoralizados, pero animándose reciprocamente, coa orella na radio, que conseguiran unha, por referencias daquel conserxe sábeotodo, que aquel día, en toda España, pero concretamente na Coruña, todos daban un reino, o reino de España, o que del quedase, non por un cabalo, non polo cabalo branco daquel Patrón das tres estrelas de oito puntas, Martín Alonso, senón por unha radio, por unha mísera radio, así fose de galena, daquelas que renxían coma se tivesen dentro unha ducia de grilos. De telefonar, cero; igual que na véspera, ¡silencio sepulcral!, e iso que volveu Rodrigo á Farmacia, onde pouco faltou para que se quedasen con el, que se viu e se desexou para argumentarlles que tiña noiva, no Palace, recén desvirgada...

Amenceu aquel infausto domingo, xullo 19, preñado de contradicións: A prensa, seguindo indicacións gobernativas, escribía practicamente o ditado. ¿Reduciuse o Levantamento, achantouse o Exército de África? Unión Radio, de Madrid, sostiña que a rebeldía fora “aplastada”. Pero Radio Club, desde Portugal, e Radio Sevilla, desde o Guadalquivir, atribuíanlles un triunfo absoluto, Península incluída, aos militares sublevados. Na Herculina, pola súa parte, e por se acaso, Radio Coruña, convocou á Capital a tódolos afiliados da Fronte Popular daqueles arredores.

Herminia desesperábase con aquela incomunicación, mentres Rodrigo xa non sabía qué argumentar para tranquilizala, que nin el mesmo estaba sereno. Deuse unha volta polas inmediacións do hotel e volveu aterrado, ¡sen terra debaixo dos pés! O Goberno Civil, con barricadas; arame de púas, a tutiplén, en abundancia!

Metralladoras por todas parte; algún disparo desde o Parrote, incluso raxadas. Alí situárase/situaran, que nunca se aclarou, o Cabo Santiago Gómez, que seica gozou, a pracer, dándolle seguido á súa máquina, ¡cantos cargadores tiña! O que si se soubo del, tempo adiante, foi que cambiou de garda, índose / botándoo “sobre los luceros”, pero xa na fronte. Na Coruña, obviamente en premio, déronlle unha rúa, ¡iso si, moi costenta! ¡Costenta e custosa, que a pagou cara! Era evidente que fracasara o push militar, como tal, como golpe, como ameaza e / ou recondución involucionista. Aquilo que se estaba organizando –desorganizando, coa evidente impotencia daquelas autoridades democraticamente constituídas, co descontrol do Goberno, só podía recibir un nome, un nome adxectivado, maiúsculo: ¡Guerra Civil!

Ardíalle o seu segredo no máis fondo da alma, fondamente arrepentida da ocultación do seu pecado, aquel illamento da súa filla, do seu covarde desdobramento persoal, ¡nai-madriña!, así que, sen importarlle demasiado aqueles incidentes do entorno, secundarios á vez que causais, toda a súa preocupación, toda a súa imaxinación, estaba nun punto e nunha persoa concreta, precisamente coa que non lograba conferenciar: ¡Neviñas! Díxolle ao seu home, abraiada por aquela fervenza de aconteceres:

-Rodrigo, máis ou menos, aquí xa vemos o que pasa, pero o que é en Madrid...? ¡A Capital debe estar imposible! Se lles puidese dicir algo, aconsellaríalles que volvan para Cuba, inmediatamente, ata ver en qué queda esta cousa, ¡esta erupción social, para a que non temos medicinas!

-Muller, non creo que vaian ter dificultades, -o seu grao de incerteza, de preocupación, era, obviamente, moi distinto, incomparable, -que sempre lles queda o recurso de acollerse á embaixada...; ¡ou incluso o que ti dis, marcharse para América! ¿Conservades a documentación cubana?

-¡Si, eu si; e supoño que eles tamén! Incluso teño aquí, neste bolso, un pasaporte para os Estados Unidos, que o sacara unha vez..., que ía facer unha viaxe...; digamos que, de recreo, -custoulle un tremendo esforzo ganduxar aquela mentira, -a Miami, pero despois cambiei de opinión. Seguino renovando, incluso en Madrid, polo que puidera presentarse. Estes papeis sempre andan comigo, de bolso en bolso, e supoño que foi por non tomarme a molesta de gardalos noutro lugar..., ¡máxime estando de hotel!

Rodrigo lembrouse da nena por pura simpatía, que realmente colléralla, en contaxio coa afectividade daquela madriña, se ben disimulaba ante eles aquilo de que a rapaza era un tanto arisca, mandona, cargante ás veces, cousa que Rodrigo atribuía aos mecos excesivos que lle prodigaban; todos, sen excepción, e por veces, el mesmo.

-¿Da nena...? –Á Herminia saltoulle o corazón con aquela pausa do seu home; -Digo eu, Herminia, que traerían documentos que acrediten que naceu en Cuba...; ¡por se teñen que acollerse á embaixada!

A nai respirou aliviada; temera por un intre algunha sospeita daquel home tan intelixente, tan perspicaz, calidades que a obrigaban a ser extremadamente cauta en canto se referise á súa nena.

-¡Por suposto que si! Teñen partidas, -dixo partidas, que se lle escapou o plural-, legalizadas, con tódolos requisitos; e incluso un Certificado de Bautismo. A nena, Neviñas, miña pobre, é quen máis me preocupa nestas circunstancias, e se é verdade que Madrid está bloqueado, incluso lles escasearán os víveres; ¡ela, que é tan melindrosa para comer...!

-Non, muller, xa será menos, que só están bloqueados da parte de aquí, do Norte. Iso me dixeron eses da Farmacia... –Mentiulle piadosamente. –Pero isto resólvese pronto, pois os militares cos que falei tan só pretenden endereza-la República, e confían plenamente en reducir as provincias que non se alzaron, algunhas por simple temor ao fracaso coa experiencia das sublevacións anteriores, tal que a Sanjurjada... Con nós, coa xente de orde, que por fin, despois de facerse rogar, ¡como todo galego que se prece!, Franquito sumouse ao Alzamento, que din que regresou por África, desde Canarias. ¡Xa verás ti, cos seus lexionarios...; morrer ou vencer! Aquí vaise repetir aquilo do Xulio César, ¡Vine, vide, vinci! ¡Un paseo militar!

-Non te chancees con iso, Rodri, e déixate de ironías, que ti, o que é de falanxista, ¡nin a camisa! Non te molestes en tranquilizarme, que para min non haberá sosego ata que saiba que tódolos nosos están ben; e por suposto, túas irmás, que tampouco sabemos delas... ¿Que, qué máis..., aí fóra, aquí, na Coruña?

-Pouca cousa, neniña; todo do mesmo estilo: Capitanía cortou as comunicacións co Goberno Civil, que xa nin se sabe quen manda aquí. Antes, na Farmacia, oín por radio unha proclama do Goberno de Madrid, que por certo pitárona tódolos presentes, de puro choteo, pois aquí, en Coruña, xa non queda ningún cuartel, ningunha unidade, sen sublevarse ou sen someterse.

-Aquí pode ser; aquí será pan comido, -opinou Herminia, -que hai pouca industria, poucos obreiros organizados, pero, ¿noutras partes...? Mira, Rodrigo, vai ser cousa de poñerse a discorrer, que isto vai para largo, que desde aquela noite das sereas todo foi a peor, e non lle vexo unha saída fácil, con tódalas bandeirías que temos agora, que nin dentro das dereitas se entenden. Non me apetece falar diso, ¡pero as cousas son como son!

-Muller, poden ir a mellor, que as armas téñenas os militares; e os outros, ¡como non a emprendan coa fouz e co martelo...!

-Rodri, para min que isto vai a peor, a cada momento, que me consumo neste cuarto do hotel; ¡coma unha donosiña na gaiola!

Rodrigo discorría e discorría, pero non daba coa fórmula do elixir. ¿Acaso aquela...? Falou:

-Herminia, ocorréseme que mentres esteamos nesta tensión, nesta espera, podemos ir a Lugo, mesmo nun taxi, para visitar á túa nai, e de paso, para coñece-la túa terra. Así consumimos, coa túa xente, oito ou dez días, e para entón xa estará enderezada esa matrona da República, ¡esa muller de mal vivir! –Rodrigo era bastante imparcial, bastante obxectivo, pero, de postos a escorar, íase coas dereitas.

-¡Pola túa intención, grazas; de corazón, meu Rodri, pero non é a miña aldea o mellor sitio para agardar polas novas. Desde alí, para saber algo que non sexan chismes, hai que ir en eguas, a Mosteiro, ou a Castroverde, que xa che dixen que son as vilas máis próximas... É ben certo que ardo en desexos de darlle unha aperta á miña nai, pero cando vaia aló, irei soa, que ti non estás afeito ás corredoiras do meu rueiro. ¡Aquilo non che son as planicies do teu Burgos!

-Dixeches non sei qué dun cuarto reservado... ¡con retrete e todo!, na casa dos teus pais.

-Si, Rodrigo, existe, mais para chegar a ese cuarto hai que atrochar polas lameiras das corredoiras; ¡máis dunha legua! E ti nunca viches un cabalo, de cerca..., ¡canto máis para montar nel!

-Tampouco esaxeres, muller, que agora non hai lama, nin nas aldeas máis remotas; ¡lémbrate que estamos en xullo!

-¡Si, do Trinta e seis! –Suspirou Herminia! –Será unha data maldita para recordar; ¡xa teño varias na miña cabeza, así que esta sobrábame! Por exemplo, vai facer dez anos, a do gran ciclón..., ¡que en La Habana fixo mortes! Pero daquela eu era máis nova, máis intrépida; ¡ou máis inconsciente! Tiña os nervios fondos, aló por dentro.

-Agora tesme a min, meu amor, ao redor teu; ¡tes as miñas apertas..., que dis que che gustan!

-Si, Rodrigo, que tamén te amo; ¡moitísimo! Ti fuches a miña sorte...; ¡ben mirado, a única!

-¿Como dis iso, muller? ¿Ti, tan relixiosa, e tan desagradecida da túa sorte...? ¡É unha contradición!

-Non; de ben mirado, non tiven sorte en América, Rodrigo. –A dificultade de gardar o seu segredo, e máxime naqueles momentos tan crus. –Se te refires ao meu capitaliño, todo iso é mérito alleo, que me veu doutras persoas, das herdanzas de miña tía Queta, e da señora Robynia. ¡Ah, e tamén do traballadores que son Neves e mailo Nicasio, dous irmáns meus, auténticos, que fixeron daquel restaurante unha fábrica de pesos!

-¡Muller, non sexas tan modesta, que ti algo merecerías para que todos te respecten, e te traten tan ben en todas partes... xunto coa miña admiración, por suposto, que cha teño por arrobas!

-¿A min? O único que sei é dar afecto ás persoas que andan cerca...; ás veces, posiblemente, demasiado; e non vai por ti, cariño, senón por outros... ¡polo próximo, en xeral!

O farmacéutico algo entendía de química psicolóxica:

-Mira cómo serán os teus sorrisos, a túa simpatía, ese asomar a alma polos teus ollos, negriños e fondos, con esa comprensión, con esa tenrura hipnótica, que veño observando que moitos clientes da nosa farmacia xa saen curados, ¡antes de tóma-las apócemas!

-¡Deus, agora que falas da farmacia...! ¿Que pasaría con ela, meu Rodri, con ela e co Porfirio?

-¡Deso si que estou tranquilo! Lémbrate que ese Porfirio é algo comunistoide, demasiado, pero aínda así non poderá esquece-las facilidades que lle viñemos dando para que simultanease os estudios coas gardas. É un gato de comenencia, así que confío que defenderá a farmacia mesmo coas uñas, se falta fixese, que é moito o que mama dela.

-Rodri, cariño, ti confías, e se cadra demasiado, na submisión... Mira, hai un refrán no meu rueiro, deses que tanto repite Nicasio, que di, referíndose aos paisanos, eses que baixan tanto a vista que case se lles cae a pucha: Non lles fagas dano, que non o merecen; nin lles fagas ben, que non o agradecen. ¡Iso éche así, aquí coma en Cuba, por máis que eu non use desa filosofía! ¡Deus me libre!

-Muller, eu non sei refráns, que na cidade cultívanse menos, pero unha cousa si che digo, que nas dereitas hai unha cohesión relativa, máis ben esa do do ut des, douche para que me deas, pero no socialismo, en tódolos socialismos, a vinculación, a conciencia de clase, agora é moi forte, máis aínda. ¿Non cres?

-Se cadra, pero non estou segura. E diso da fidelidade do noso pórfido, xa se verá, que agora o noso problema, e perdoa que sexa egoísta, é outro: nós, nós mesmos, aquí, incomunicados, embelecados con estas disertacións nosas, máis que pragmáticas, académicas... ¿Que facemos, meu Rodri? ¡Algo teremos que decidir, que isto éche un eclipse da nosa civilización..., e polas trazas, vai para largo!

-Xa che comentei que me queren na Farmacia, que incluso me dixeron que me plantarán unha estrela de Alférez, militarizado, que pode haber feridos, e daquela terán que organizar boticas de primeiros auxilios, desas de campaña...

-¿Ves como admites que todo está peor do que me vés dicindo? ¡Eu non me quedo soa neste hotel, que morro, morro de pánico!

-Máis ou menos, iso lles dixen, que xa cho comentei, que non te podía deixar soa, que estamos en lúa de mel; ¡e logo, que es tan guapa..., un perigo! Ben mirado, pouca escapatoria teño, agora que saben que estou aquí, neste Palace, rodeados de falanxistas... ¡Chis-pum! ¿Sabes que che digo, encanto?

-¿Si? ¡Dimo! –Herminia, anhelosa, cada vez máis preocupada.

-Que a mellor solución pode estar, xa que non queres ir á túa aldea, en largarnos para Burgos, canto antes, que alí seica triunfou Yagüe; sen dificultades, ademais. Se hai prolongación, disto, do Levantamento, ti, con miñas irmás, que xa as coñeces. Sonche boíñas, aínda máis beatas que unha tal Herminia, unha galeguiña que coñezo moito, ¡moito e moi a fondo, que me abriu as portas da súa intimidade...!

Herminia colgouse do colo de Rodrigo e bicoulle aquelas barbas cidianas, case que unha por unha:

-¡Fasme feliz, que non se me ocorrera iso, que en Burgos estamos máis cerca de Madrid! Pero o caso é, ¿como chegar a Burgos, tanta distancia?

-Bastante posible, coido que si, que o Sur de Asturias, talmente todo o Camiño Francés, é zona franca, tranquila..., ¡de momento! A cuestión é outra: ¿como andas de cartos, miña capitalista, miña despenseira?

-¿Cartos? ¡A barullo, que me deu o pálpito de que podiamos ter..., non sei, algún problema! E tamén trouxen, aquí, neste bolso, unhas alfaias, boas, das de Robynia, vendibles, por se nos vemos nun apuro. Mira, Rodri, estes coíños sonche diamantes, de non sei cantos quilates, ¡en bruto! Sempre andan comigo, que se me fai que están máis seguros no meu bolso que na Fortis do Barazal.

-¡Muller, abráiasme, sorpréndesme, que nin en Capitanía teñen unha Intendencia así! Pero, por se nos fan algún rexistro, mellor que no bolso, méteas aí, aí onde ti sabes, no sostén, cada diamante unha mamila, que estas cousas son requisables, que xa pasou na Mundial, en varios países. Mira, nena, co visto, visto, e tomada esta decisión, ¡larguémonos! Cerra esas maletas, a présa, mentres baixo para congratularme co conserxe. Dáme un peso, dos de prata, para propina, que non vai mal empregado, que mentres o sopesa, nós, ¡a cen! Collemos un taxi, no Obelisco, e de aquí á Estación, que malo será que alí non lles gusten, tamén a eles, estes pesos de prata..., ¡e de paso alixeiras o bolso! Nestas circunstancias, válenos calquera dos trens, un mercancías…, mesmo deses que van coas sardiñas por Castela adiante...

Chegaron á estación con tanta oportunidade que antes dunha hora, sopesada e mordida a prata por un daqueles factores, que resultou saberse de memoria a Lei de Gresham, embarcáronos, ou máis ben, facturáronos, de contrabando, nun mixto que estaba enganchando unidades, e que partía de seguido, en dirección a Lugo, para desde alí, desde a provincia veciña, e tamén, ¿nacional?, con outra tanta prata e con algo de sorte…, (¿Sorte? ¡Nin chegaron a sabelo! Un montón, pois ao día seguinte, 20 de xullo, un cliente daqueles disparoulles aos milicianos, desde o propio hotel, e o edificio foi asaltado, sen piedade. ¡Histórico, que así pasou, exactamente así), ¡con algo de sorte, a Castela, e non precisamente de segas, por máis que estivesen no mes de facelas!

O paso de Herminia, practicamente escondida naquel trenzucho, pola estación de Lugo, completamente solitaria naquela ocasión, proporcionoulle fondos latexos, lembranzas mal dixeridas, mal arquivadas, pero sentiuse feliz de que fose verán, de que non tivese que volver con aquel abrigazo de marta cibelina co que descendera, na outra viaxe, dun coche cama... ¡Se o chega a levar nesta ocasión, é que mesmo o tira á plataforma da vía, para deixalo quedar, para desfacerse del, para que o gozase aquela xente que tanto a envexara, ignorantes das friaxes anímicas polas que tivera que pasar antes de chegar a vestirse daquela maneira, para tantos, incluso escandalosa!
…/…