De pura cerna (46)

Precontrato
Neves emperrárase en presentarlle aquel farmacéutico á Herminia, xa na noite de marras, así que as súas relacións levedaron en poucos días; ¡sen galanos para a chufona, que fixera as presentacións con todo protocolo e coa máxima sutileza! Ao mes seguinte xa estaban vinculados por un precontrato:
-...
-¡Logo volvestes, rapaces! –Díxolles Nicasio, no propio vestíbulo do Barazal.

-¡É que me deixo enganar con facilidade! –Foi a broma de Herminia, que para aqueles curmáns tiña unha certa mensaxe.

-¡Pois eu, tratándose de mulleres bonitas, non digamos! –O farmacéutico, un home de ciencias, resultou tan galante coma un poeta, que xa é dicir.

-¡Encima diso, adulador! –Coqueteou Herminia, facéndoo por primeira vez na súa vida.

-Non lle fagades caso, que se redactou o documento tal e como ela quixo. Case diría que puxo máis palabras có avogado. Pero, bromas á parte, a min este contrato paréceme xusto, perfecto, sen deixar de ser previsor.

-¡Precontrato, Rodrigo, que aínda está sen asinar! Con este borrador temos que ir ao notario. –Herminia medraba, opábase, recuperaba por momentos. O tal Cupido, polas trazas, non andaba lonxe, por máis que non se percibise o seu voo. Dii lanatos pedes habent, que dixo Petronio para significar que o destino non sempre avisa.

-¿Vedes cómo domina os tecnicismos legais? Temo que incluso nisto da farmacia me avantaxe. ¡Tan certo como que me chamo Rodrigo de Hinojosa y Espinosa de los Monteros!

-¿De Hinojosa, como apelido, e burgalés, de orixe? ¡Aí é nada! –Para o Nicasiño, un simple Nicasio Prado Teixeiro, aqueles apelidos tan sonoros cegábano, ¡dos ollos, pero tamén dos oídos!

-Nicasio, compadre, non te poñas de hinojos, que aquí non fai falta. Diremos, burgalés, que os de Burgos burgaleses son, sexan ou non burgueses. ¡E non vaias tanto a eses mitins da Fronte Popular, que te trabucan! –Herminia estaba aluspiada, pícara.

-¿Vedes a miña Xefa, que sabe de todo, desde farmacia ata leis, política e todo iso, que estou admirado dela, profundamente admirado? ¡E logo di que é autodidacta! Esta muller, ademais de anxo, que dicimos en Burgos, ten o seu misterio..., ¡unha cultura inglesa! ¿Non se formaría nunha desas Universidades dos Estados Unidos? ¡Coido que vacila comigo!

Herminia, sorrindo, pero humilde, sincera:

-¡Mundo, nada máis que mundo, Rodrigo; e tamén anos, que por algo che levo dous, dous anos! ¿Non se me notan na cara...?

¿Era preciso poñer atrancos, trabas, valados, a unha relación sentimental, aínda incipiente, en fase de mutua simpatía? Xa sabemos que o xogo de Herminia sempre foi ensinar o naipe, no seu culto, perenne, á honradez absoluta.

Ningún deles llo tomou máis que como broma.

-Véxovos con humor, así que esta sociedade comeza con xeito... ¡Daquela, cousa que ben empeza...! Pero, a todo isto, ¿pódese saber cómo quedou ese contrato, ese precontrato, ou como se diga? –Nicasio viña condicionado polo retraemento daquela curmá da súa muller, e aínda non percibira que tiñan á vista outra primavera, con rosas morenas para máis esplendor.

-Por iso, precisamente por iso, volvemos ata aquí, antes de ir á notaría, que Herminia non quere rubricar sen a vosa conformidade. Toma, Nicasio, lee; faino ti, ti mesmo. –Ofreceulle Rodrigo aquel documento. Era evidente que este rapaz, este farmacéutico, non mataba a sabendas; razoaba, e deixaba razoar.

-Non, faino ti; a modiño, que eu non son home de letras. ¡O meu son as ferramentas! –Forzou as mans para que lle notasen aqueles bíceps de cavador curtido.

-¡Que non es home de letras? ¿De cobralas, ou de pagalas? –Rodrigo permitiuse aquela confianza, aquela familiaridade, con humor. En Madrid, polos abrís, aínda fai frío, pero aquel día, no clan de Herminia, quebráronse tódolos xeos.

-¡O dito: isto irá ben, que empezades con humor! –Referendou Nicasio, satisfeito con aquela esperanza de que Herminia emprendese unha actividade que lle resultaba grata, grata e relativamente coñecida; sabida, experimentada.

-Entón, vouno ler; eu mesmo. –Conformou Rodrigo.
...

-Se entendo esta obriga, -matizou Nicasio, -quere dicirse que Herminia aporta X pesetas, coas que se mercará un local, no que se farán as instalacións precisas, adaptadas ao fin de clasificar e ter á man os medicamentos... Mercarase unha dotación suficiente e usual de produtos químico –farmacéuticos, etcétera. Despois vén que, mes a mes, faredes balanzo das ganancias despois de repoñe-lo vendido; e que ti, Rodrigo, coa metade desas ganancias iraslle amortizando á Herminia, pouco a pouco, principal e intereses do patrimonio aportado, o que se di, lucro empresarial. E no resto, como Herminia tamén despachará, volve a entrar na outra metade, o que se di, fifty-fifty! ¡Uih, isto ten nós e contranós; ao que entendo, por atumes non vai fallar!

Rodrigo, pola súa parte, tamén satisfeito daquel pacto, xa que lle permitía irse facendo con unha farmacia de seu, ¡no centro de Madrid!

-Está visto que tedes unha intelixencia pasmosa, pasmosa e coincidente; ¡sodes unha familia de avogados in pectore! ¡Claro, como bos galegos...! Pois mellor así, que a min gústame tratar con xente aberta. Encántanme as cousas claras, e o chocolate espeso..., ¡a ser posible, con porras, e non con churros!

-Rodrigo, iso do pectore...; ¡deixa os latíns para as vosas fórmulas, que xa as facedes así, coma os afiadores, con palabras secretas, para engana-los profanos! A min non tedes que enganarme, que gozo de boa saúde, que a cultivo traballando, desde o berce, ¡coma poucos!

-Nicasio, se faltei, ¡nese caso, escúsome! ¿Ou non teño dereito a chancearme con esta xente tan sincera coa que me estou relacionando? Mira, din que os casteláns somos concisos e secos..., ¡pero iso só é no mes da sega, daquela cando nos visitan eses galegos do fouciño!

Ríronse todos, a cachón; dos ditos, que non daquel drama dos temporeiros. Nicasio pactou:

-Home, si, que ti xa sabes que es como da casa, da familia. Caíchesnos ben..., ¡para qué negalo! Afellas que si, desde que te coñecemos, aquí mesmo, neste hotel, que por algo confiamos en ti, e te apreciamos, tal e como te mereces, ¡que non é pouco! Ora ben, agora vou ser máis castelán que galego niso da sequidade ou concisión: ¡Como enganes en algo á nosa Herminia, daquela vasme coñecer...; daquela, si!

Rodrigo, captou aquela advertencia pero non a considerou aplicable, así que lle respondeu nobremente:

-¡Prométovos que si, que podedes facelo! Se non me estivese mal dicilo, aseguraríavos que son un burgalés cumprido; ¡case tanto coma o Alvar Fañez, aquel do Mío Cid! O malo vai ser coa Xefa, coa Herminia, que sempre me fala moi seria; e mais hoxe sorriuse..., ¡por tres veces, que lle levo a conta!

-¡Por algo son a Xefa, rapaz! E ademais, gánoche en idade..., ¡xa que non en saberes! –Insistiu en subliñar aquela circunstancia; por inseguridade, pero tamén por distanciamento, emperrándose en mostrar a diverxencia entre negocios e intimidade.

-Ben sei que es a Xefa, unha Xefa encantadora, ¡e dígoo con tódolos respectos!, pois esta cubanita que atopei aquí, aquí mesmo, nestes madriles tan cosmopolitas, ademais de ser para min un choio, que me evita ter que emigrar a Cuba, xa que se veu ela, ¡teño o pálpito de que nos imos levar ben!

-¡Chico, non sabes o que te perdiches; maldito cousa, que se ben é certo que en América aínda se fan cartos, o prezo deles, os padecementos, a morriña..., son dramáticos, que cho digo eu! –Herminia sempre balanceándose nos goces e nas sombras, cun predominio destas.

-¡Supoño que si! Pero volvendo ao contrato: xa reparades que en garantía do financiamento, que ese termo non foi de Herminia senón do avogado, responde a propia Farmacia, que aquí pon: ... locales, instalaciones y utillaje propio, así como toda la existencia de productos elaborados y/o sus materias primas...

-Si que reparei, que por iso dixen aquilo dos nós, e dos contranós! Pero o que non entendo é esa cousa do poder irrevogable... –Nicasio, desde que tivera unha conversa co Tovar, na Habana, sobre apoderamentos, quedáralle unha confusión tremenda entre poderes, facultades, poderdantes, mandatarios, etcétera, que onde lía, ou oía, algunha desas palabras, de seguida orientaba as antenas. Seguía sendo un galegazo, en Marianao, na Habana, en Madrid..., e as cuestións legais mesmo o hipnotizaban.

-Díxonos o avogado, -puntualizou Rodrigo, -que valen os poderes irrevogables si, e só si, se confiren no propio texto dun contrato principal do que formen parte. Segundo lle entendín, estes poderes queren dicir que Herminia queda autorizada, por min, sen que me poda opoñer, para vender a farmacia se se producen faltas de pagamento pola miña parte, reiteradas, a quen ela queira, con tal de que o comprador teña título, coa finalidade de cobrarse o que lle deba eu naquel preciso momento; e que para sabelo a ciencia certa, cada vez que lle faga unha amortización desas parciais teremos que firmar, os dous, un recibiño de cantidade, deixando constancia do débito pendente. ¿Entendíchelo, Nicasio?

-Todo iso é algo arrevesado, pero me parece que se entende; si. O que non se me alcanza é a cousa de que Herminia vaia traballar na farmacia sen soldo. –Non só eran ganas de saber, senón, e tamén, a defensa de súa curmá, formulada a estilo Nicasio, a estilo paisano.

-Non, home, que non é exactamente sen soldo pois ao recibi-la metade das ganancias netas, nese lucro vai incluído o meu seguro de risco, amén do salario. –Foi precisamente a defendida quen aclarou, demostrando que si, que grazas, pero que todo estaba en orden.

-¿Como risco? Nunca souben que traballar nunha farmacia fose arriscado. –Aquel arreaxatos, metido a distribuidor de ultramarinos, nada deixara ao improviso; nin o restaurador, metido en Madrid a tintureiro, tampouco deixaba ningún asunto sen condimentar, sen tinguir. Nel estábase confirmando que tódolos oficios, ben apresos e ben exercidos, forman carácteres, e tenden á perfección humana.

-Xa está ben, Nicasio, que penso que se refiren ao risco dos cartos empregados no negocio... ¿Non é así? –Incluso á súa muller, á Neves, lle estaba resultando unha tinta excesiva.

-Esta muller..., ¡sempre á diana! –Comentou Herminia, pero non como censura, senón con gratitude.

-¡Ás veces, Herminia; ás veces, que outras gánasme ti! –Recoñeceu Neves con modestia, revalorizando, contribuíndo á recuperación moral de súa curmá.

-Entón, se non vedes impedimentos, vamos á notaría; antes de que cerren. –Apremou Rodrigo.

-¡Ide logo! Para ti, Herminia, outra cousa: ¿Cando vas deixa-lo Barazal para irte connosco? Xa remataron os pintores, así que mañá mesmo nos instalamos no Paseo do Prado. Ten graza a repetición do enderezo: ¡igual que na Habana! ¡Está visto que somos xente do prado, xente de pación, co apelido incluído, que xa é coincidencia!

-Mira, Neves, xa falaremos diso con máis vagar, pero ese piso que alugastes, acaso suxestionados por esa coincidencia do aderezo, é algo reducido...; así que vai ser mellor que poñades, na habitación que me tedes reservada, un cuarto, unha sala de estudio para Nevitas; ¡eu sigo neste hotel, que aquí estou cómoda!

-¡Iso, nunca; ese gasto inútil...; ti debes parar connosco! ¡Se non chega, daquela alugamos outro piso meirande, que por certo, vimos un estupendo, que che vai gustar, e se cadra tamén o nome, que está na Praza da Liberdade. ¿Sabes onde queda?

-¡Si, muller; non vou saber! Pero xa falaremos desas cousas, que agora imos, Rodrigo e mais eu, ao notario, que xa é tarde; e despois volveremos para cear convosco, aquí mesmo, ¡que haberá que celebrar o albaroque!

Despedíronse; e tan pronto como se ausentaron aqueles boticas, o Nicasio:

-¡Neves! ¡Ai miña Neves, que imos ter que facer nos, ti e mais eu, outro contrato, acordando un sinal, un contrasinal, para que cales a tempo! Desta vez metíche-la patiña, ¡ata a mesma braga!

-¿Por qué, Nicasiño; mon amour, como di esa francesiña, esa que durme co Xeneral..., con ese dos escapularios?

-Muller, primeiro, que non son escapularios, que se di, pasadores; pasadores das súas medallas; medallas e cruces; da guerra de África, maiormente, que nela seica houbo moitos cristos, que por iso nos crucificaron, uns e outros. ¡Coidado, muller; coidado coa patiña, coa dereita, coa das dereitas! E logo que fai falta ser das Cavozas para non notarlle á Herminia que quere seguir no seu Barazal; non sei se será para conquista-lo farmacéutico, ou para que non se lle note que a nena é filla súa. ¡Pata esquerda, Neves! ¿Nunca oíches dicir, precisamente aquí, en Madrid, que hai que ter man esquerda, e que iso é o que lles falta aos falanxistas, que aló no fondo son bastante nobres, que algún coñezo desa clase, pero coas purgas do seu rícino bótano todo a perder. ¿Vasme entendendo, mon amour?

-Nicasio, ti falas coma o cura de Montecubeiro, que a todo lle tira punta; ¡o que non sei é se mete a punta, soamente a punta, como dicían aqueles mozos que adoitaba facer! Pero non te escandalices diso do cura, que eu falo de oídas..., ¡polo que contaban daquela os meus veciños, nas mallas, que é o traballo máis pícaro do ano, pois nelas, bébese, moito, que o pide a gorxa, e de bébedos..., xa sabes!

-¡Cala con iso, muller, que eses falares..., nin entre homes! Seguro que volo contaban os rapaces para talentarvos, a ver se vos poñían..., ¡a punto, por tras do palleiro! En canto á Herminia, volvendo ao noso, non lle debemos porfiar, que ben ves que volve a estar riseira, ¡tal que antes de ter a nena! Isto de agora non llo podemos estragar, ¡por nada do mundo!, e menos aínda polo noso egoísmo de que estea cerca, a cotío, que se lle asumimos, me parece que se pode dicir así, a nena, a Neviñas, foi precisamente para facela libre, ¡ceibe, coma se nada lle tivese pasado! ¿É, ou non é?

-Podes ter razón, Nicasio, ¡que nin conta diso me dera! –Neves, con un sorriso de aceptación, transixente.

-¡Vaia, esta si que é boa: unha muller, unha vez, deulle a razón ao seu home; e iso que non teño apelidos de señorío! –Chanceouse Nicasio.

-É que, como di ela, sodes coma lobos; por iso as mulleres temos que defendernos, que igual atacades de arriba para abaixo como de abaixo para arriba!

-Contigo, niso de atacar..., ¡din en óso! –E beliscouna Nicasio.

-¡Lobo, quita de aí! ¡Auggg...! –Neves, seguíndolle a broma.

-¡Ovella..., beeg! ¡Mira que te levo a un curro, por falta de palleiro, mesmo a esa suite de aí arriba; e daquela, íspote..., que te deixo feita unha francesa!

-¡Fai comigo o que queiras! ¿E total, para qué, ou é que aínda non sabes que os fillos que sei parir son os adoptivos, que me nacen con trece mesiños, téndose en pé? ¡Ai, Nicasio, Nicasio, qué listos che somos, ti e mais eu, que nos saen perfectos, guapos, rompendo a falar!

Ríronse daquelas bromas inocentes, con ganas, que ía sendo hora, que levaban anos, moitos, de gran tensión; unha tensión soportada, aturada coa enteireza do emigrante, única coiraza capaz de resistir polo mundo adiante, nun mundo cambiante e ignoto, o Novo, sempre en fase de descubrimento, con tantas complicacións, eles e outros, a inmensa maioría. Ámbolos dous tan sabedeiros de refráns, e tan crédulos para esa sabedoría popular, que estiveran a piques de crer, sensu contrario, en todos aqueles anos, que non era certo aquel dito que afirma que nunca choveu que non escampase. Entraran, por aqueles días, nunha segunda fase migratoria, upados nunha experiencia e cuns aforros estimables, máis ou menos como lles ocorreu por entón a miles de retornados daquelas Américas tan..., ¡tan nutricias, pero tamén, tamén, e á vez, azarosas, traxicamente azarosas!

Aínda que ela o ignore
¡Como corren os días, os meses, os anos..., cando o ambiente é cálido, cordial e acolledor! No entorno íntimo de Herminia, agora, todo era calmo, gratificante e satisfactorio. A Vilar, ao seu Vilar daqueles suspiros mozos, non volveu; nin volveu, nin lle apetecía volver. O único gris estaba en que súa nai non lle quería ir a Madrid, nin sequera para verse, ida por volta, nun taxi que fose, se o prefería ao tren.

Nunha carta manuscrita, dirixida polo Toño, sempre por mediación do Toño, díxolle, recrimináralle á filla, que non estivera ben todo aquilo, que era ela a que tiña que volver por aló, aos cubeiros, para mostrarse de novo á xente, humilde e arrepentida, ¡como é debido!, que estaba todo corrido naquela bisbarra que se fora sen despedirse, á francesa, ¡porque lle cheiraba o esterco! Sequera con aquel esterco ben que se abonaban as patacas coas que se nutrira. ¡Críase un do que come! Aquelas pataquiñas das que se mantivera tantos anos... Aquelas cartas, un tanto insultantes, estaban traducidas máis ou menos fielmente, das indicacións verbais da Silvina xa que tiñan o contraste de que da casa da Neves dicíanlles outro tanto, case que do mesmo xeito, reflectindo unha mentalidade de época, egoísta e intransixente, dubidosamente patriarcal con respecto ás razóns, ás cuítas incluso, do pobre emigrante.

Dándolle voltas, con palabras ensarilladas, con pouca sintaxe, de propósito ou non, Toño subliñaba, de seu, os recados daquela nai, engadindo as súas, as propias, crípticas, daquelas mensaxes:

-Pero, muller, qué che fixen para que así te domine a soberbia; xa che teño dito que para iso da zapatería, en Madrid, non me atrevo; e daquela instancia que che mandei para entrar na Compañía dos Tranvías nada me dixeron, aínda, así que vou ter que agarrarme á aixada. ¡Que remedio me queda! Terei que mirar para abaixo, que se miro para arriba, ben o sabes ti, nin caso me facedes.

¿Entendíchelo, Herminia?, lle dixera súa curmá; pero non, que ningún dos tres foi quen de meterse no saco do Toño, ¡nin sequera naquel de corte inglés, tan fino e ben tecido, azul escuro con raíñas grises, regalo de Herminia, que lle puido ter servido para aquela voda malograda! ¿Que quería aquel mozo...; acaso retoma-la acción? ¡Tampouco, salvo que Herminia se convertese en costureira! E logo que a Madrid, desde Lugo, había tren...; ¡o mesmo que ía de Madrid a Lugo! Acabaron espazando as súas cartas, salvo aquelas que ían expresamente para Silvina, por suposto, que era a única ferida, de presente, no peito da nosa incomprendida transoceánica.

No que non houbo problemas foi na transferencia daqueles cartos depositados na Coruña; máis é, que Herminia fíxolle un xiro ao Toño, seguidamente, ben xeneroso por certo, gratificándolle con liberalidade a súa administración, pois o rapaz, tan mirado foi para certas cousas como xeneroso nos cartos, que nin se reservara unha peseta. Algo lle protestou por carta, pero o que é cobrar, cobrounos!

1936
A todo isto entraron, entramos, naquel inesquecible 36, que foi tanto, que supuxo tanto, como pasarlle unha folla á Historia de España. ¡O ano do Alzamento, o ano da Caída! Para daquela, no calendario de Herminia, ían dous de relación con Rodrigo, profesional e persoal; pacíficos, sen o menor roce, conxeniando perfectamente. Así que, rendementos óptimos, clientela satisfeita, ben atendida por mancebos especializados. Paz na casa de Neves; e tamén no Barazal, e na farmacia, pero con unha marfallada política na rúa, e aínda máis nos cuarteis, furiosos os milites por tantas cousas, principalmente polas responsabilidades que se lles atribuían das perdas de Cuba e de Filipinas, aínda non esquecidas; e logo aquel desastre monstruoso, estúpido, do Annual, no que desapareceu o Xeneral Silvestre, facéndolles compañía a uns quince ou vinte mil soldados, segundo os autores, entre mortos e desaparecidos, ¡en dous días!, Xullo do ano 1921, temerariamente entrados nas montañas do Rif, coa anuencia, ¡Picasso dixit, ou deu a entender, no seu famoso Expediente!, das máis altas instancias do Estado. (É de Manuel Leguineche, “Annual (el desastre de España en el Rif. 1921”: “El Expediente Picasso no menciona, p.e., la amistad entre el General Fernández Silvestre y el Rey Alfonso XIII. Prieto aseguró ante el Congreso: ·Desde la misma borda del barco el General Silvestre les dijo a los amigos que le esperaban en el muelle de Melilla que iba a Alhucemas porque le había autorizado y le había excitado a ello el Rey. Para el escritor republicano Blasco Ibañez, exiliado en París, Alfonso XIII era responsable del desastre. “El Rey, autor del telegrama “Olé los hombres”, dirigido a su amigo Silvestre animándole a la ofensiva, se ha cuidado de demostrar a los más torpes lo que cuesta a un pueblo tener un rey. El proceso de Alfonso XIII –añadía el autor de Cañas y barro- deberá instruírse cuando la nación haya recobrado su existencia normal. No será más que justicia, veinticinco mil cadáveres españoles –cuyos huesos blanquean en el suelo africano- lo exigen imperiosamente con la voz muda del más allá”. “Burda propaganda”, responde el Gobierno de Madrid. Annual condujo a la dictadura de Primo de Rivera (1923)”. En lardo vivo pola Ley Azaña, que espertou aos militares profesionais do seu sono de inercias: ¡disolucións, traslados, atrancos nos ascensos...! A Guerra Civil era inminente; tan visible, tan previsible, que os únicos que non a palpaban eran os cegos, ¡os cegos, e mailos políticos, un puñado de políticos utópicos!

A maiores, Herminia tiña outra Lei en contra, que a traía a mal traer: ¡a dos propios actos! Mediatizada, contraditoria, hipersensible:

-Querida Neves, meu pano das bágoas, ¿que fago da miña vida? Despois dos desenganos que tiven, ¡dous, a cal peor!, non estou propicia para tomar este tipo de decisións; ¡e Rodrigo insiste, que só lle falta pedirmo de xeonllos...!

-Muller, ¡eu qué sei! Ese Rodrigo xa leva dous anos contigo, de amigo e de socio, que nese tempo case se fai unha carreira. Penso que tiveches tempo máis que sobrado para coñece-las súas intencións. ¡Ademais, este é cerne, doutra madeira!

-Pero ti, que de min o sabes todo, absolutamente, ben entendes que non é só por el; que incluso me parece que traizoo á nosa currusca; ¡tanto que lle quero! Tal e como estou agora, ceibe, sen ataduras, só vivo para ela. E veño por aquí a miúdo, sen chamar a atención... Todo o meu corazón está na filla, coa filla, coa nosa Neviñas, ¡aínda que esta orfa o ignore! Como a vexo tan feliz con vosoutros, con estes pais que Deus lle deu, providencialmente, pois, a verdade, agora quitáronseme aqueles sufrimentos, aquelas preocupacións polo seu futuro. ¡Deu-volo pague!

-Á neniña nada lle falta, iso é certo, que tampouco lle faltará mentres eu alente, ¡Deus mediante! ¿Que máis lle podemos dar? Goza de todo o preciso..., incluso desa mestra que lle vén dar as pasantías. Logo están o inglés e mailo francés; a Profesora de música, esa do ballet... ¡Que sei eu, que xa a temos mareada de tanto estudar! Ata penso que é demasiado, de malos pais, ou sexa, demasiados pais, pois de tanto apertala pode cansarse; de nós, pero tamén dos seus estudios. ¿Non cho parece, comadre?

Herminia, a tal momento, con outras demasías:

-¿E se me volvo a equivocar...; niso, no de Rodrigo? ¡Dous erros cos homes, dous erros desta categoría, tan graves e tan seguidos, defúntanme!

-¡Non, muller, meigas fóra, que á terceira vai a vencida! –Neves sempre animosa, arelando que súa curmá aproveitase aquela ocasión, ao parecer tan propicia, de casamento.

-Neste caso fálallo ti, ti soa, ao Nicasio, que o teño por pai; ¡tamén por pai, á falta del! Miña Neves, faime ese favor; ¡un máis, outro máis!

-¿Por qué a soas, con esta confianza...; non dis que o tes de pai? –Neves, sempre directa.

-Muller, si, pero é para sabe-la súa opinión esgrevia, sen a miña presenza, sen o ascendente que poda ter eu, de cerca, evitando que vaia animarme tan só por animarme. ¿Enténde-la cousa, curmanciña?

-Fareino, pero xa temos falado diso, ámbolos dous, e prefire verte casada co Rodrigo. Para dicirche a verdade, toda a verdade, Nicasio está preocupado de que con tanto convivir con ese home, cerca dese home, sen casar, aí, no despacho desa farmacia, que todo iso te leve a...; ¡xa sabes, a confianzas, e daquela que che pase coma co Merton! Lémbrate que a carne é débil, ¡e unha muller, de desvirgada, din que aínda máis! ¿Entendes por onde vou? Nestes tempos, máis, aínda máis, que tanto se fala do amor libre, dos compañeiros, ¡de todo iso!

-Non, curmá, que este non é o caso, que Rodrigo é relixioso, moitísimo; se cadra con poucos ritos e con algún que outro exabrupto, pero ten un corazón, unha humanidade, co próximo...; ¡se eu che contase! Mira que ata sospeito que hai xente que vén á farmacia disfrazada de mendigo para que non lle cobremos. ¡Estes madrileños son uns moinantes, uns arteiros, que aínda non sei se lles pasarán diante aos cubanos! ¿Nunca cho dixen? ¡Pois así o creo, de verdade!

-Iso do Rodrigo está ben; como trazas, está ben, pero, ¿non é de carne? ¡Mira que tódolos homes son maróns, que polo que eu sei, de quitado aquel xastre do Eirón, aquel das tres mozas a un tempo, nunca as mulleres caparon un home! Ben ves como ferven con tal de ternos cerca, e máis aínda se son guapas..., ¡que iso, nunha solteira, é outra desgraza!

Herminia debelutríase naquelas indecisións, asentadas nos receos da súa experiencia cubana, indeleble, desgarradora:

-¡Non sei qué faga, miña Neves: o que é querer, quérolle; e por outra parte, esta pode ser a miña ocasión, a definitiva, de reface-la miña vida! Da outra vez aconsellástesme ben, rotundamente ben, cousa que, ao de hoxe, parece que funciona, que esta nena críase con toda felicidade, sen complexos de filla de moza, ¡que tamén é importante nestes tempos de tanta contradición!

-Se estás animada, nós, máis ledos aínda; e se estamos felices, dous a dous, ¡todos felices! Con iso, Neviñas non perde, ¿ou si? –Con intención de reforzoulle os argumentos.

-Curmanciña, comadre, nai, irmá, que o es todo para min, ¡ti es capaz de achaiar Monciro! –Herminia, con sincera admiración, que nelas era recíproca.

-¿Eu? ¡Eu son capaz de todo..., menos de xerar fillos! –Rematou Neves, con algo de complexo; e coa mesma, sen sequera despedirse para non caer en retrocesos, foise ao cuarto de estudio da nena, da súa nena, da súa Neviñas, aquela Neviñas de ámbalas nais, para darlle un bico, entrañable, maternal, case que tan maternal como se a parise ela, ela mesma, subliñándolle así á curmá, á madriña, que se quería ter fillos propios non vacilase co Rodrigo, que aquela nena, súa, xa non era súa; ¡historia pasada!

Herminia, en lugar de colle-lo ascensor, retornou desde a porta e seguiu á curmá, corredor a dentro, como retida por atumes, invisibles pero fortes, que ben percibiu aquel xesto, aquela actitude, dominical, da Neves. ¡Nin se celaron nin se enfadaron! Entendéronse, reciprocamente. ¡As tres, non; as dúas! Herminia, a madriña, despois de darlle outro bico, o seu, á afillada, foise correndo, daquela si, escaleiras abaixo, que nin se parou a espera-lo ascensor da casa da Neves..., ¡simplemente para que non a visen co ollo pingando!
…/…