De pura cerna (4)

…/…

-...

-¿Que non son qué, que non son doadas de gardar? ¡Muller, para estes xarelos, non, que andan por aí, soltos, de parrafeo continuo, coma se fosen mozos, que ben os vexo, cando tiñan que dedicarse a facer pola vida! Heille dicir ao Colás que escorrente no fillo, ou...; daquela non respondo, que unha escopeta tamén a podo comprar eu... Se está folgado, que o mande para América, que é grande, e hai terra para todos, que deixei moito sen facer, sen achaiar, daquela que vin; e do que non, para África, que é terra quente, a terra dos piollos patos, que é o seu. ¡A toca-la trompeta!

Manuel, disparado naquelas peroradas interminables, coma sempre sen freo, non estaba para razóns; nin aquel día nin nunca, pois o seu era impoñe-los seus ditados, co ascendente que lle daba aquel pasaporte de indiano, aquela experiencia de retornado, ¡que se veu para o seu Maxide deixando por aló tanta terra, un traballo, un canal, inacabado! Proseguiu:

-De hoxe en diante, ¿decátaste?, o lobo sereino eu, pero nin así, que se me respectase esa mala criatura xa escorrentaría neles, xa; ¡a tempo! ¡Me cago en Tal, heina brear, ou deixo de chamarme Manuel!

-Mira, ho, vai parando, que Herminia non ten culpa de ser filla do meu home, do primeiro, do Amadeo, que en paz descanse, que se te oe desde o Ceo, daquela..., ¡Deus me libre! ¡Aquí só hai unha culpa, a miña, por casar contigo! Así Deus me conserve, que se chega a ser hoxe..., ¡nunca as débedas che deixo pagar, e que levase o diaño estes leiros!

Pero a Silvina fíxoa boa, que se pasou unha legua, pois aquel home outro tanto non lle aguantaba. ¿Aquel desagradecemento no desempeño da súa propiedade, casa incluída...? ¡Non, iso non; era demasiado! Sen devolverllas, sen replicarlle, dirixiuse á corte do forno, un alpendre no que gardaba a egua, aquela torda...

-¿Ai si, vaste? ¿Vaste de morros, sen almorzar? ¡Daquela que te leve o patanexo; antes hoxe que mañá, que así esbarres no xeo, por aló adiante, lonxe, na mesmísima Ponte do Real! -Clamando ao Ceo: -¡Ai Amadeo, se me escoitas, que ti oías ben, un favor che pido: que os empurres, ben forte, cando pasen pola ponte; aos dous, ás dúas bestas! De favor cho pido: empúrrame as dúas..., ¡a ver se Manuel amolenta polo Ribón abaixo!

Aquel Xúpiter tronante volveu a aparecer, por un intre, na porta do cortello, e desde alí á escaleira do hórreo, que adoitaba usala de pousadoiro para subirse á besta. Ía feito un rancheiro, un americano, con aquelas esporas de cromo, de lanza, criminais, perfectamente axustadas aos seus zocos, ¡do corenta e catro! E coa fusta na man, con aquela fusta que o facía sentirse un capataz, un gachupín do Canal. Por suposto que nin se despediu da súa muller, da Silvina, que nin para ela mirou.

-¿Vaste, condenado? ¡Daquela, que sexa noramala! Este camorras vaise da casa, vaise do lugar, pero ten que volver, terá que volver, e se volve..., ¡ai se volve, vai se-la miña, que non lle quito a tranca á porta! ¡Así Deus me salve que te deixarei morrer aí fóra, no curral, co frío, coma un can!

Manuel oíuna, por suposto que si, de cabo a rabo, pero foise impasible, espolando canto deu de si aquela lanza, aquel pincho tan afiado..., ¡que nin pola cancela tirou! Silvina, coa calma recobrada, agarrouse á cesta e pasou aquelas verzas á cociña, ¡que a vida seguía, e o pote agardaba pola verdura!

-¡Herminia, filliña, fixéchela boa! E menos mal que cheguei a tempo, pois o que é hoxe..., ¡amolábate ben amolada, que mesmo te ía ferir coa fibela do cinto, e xa non fose na cara, que este animal, tarde ou cedo, vaiche deixa-la súa marca, de por vida!

Apertuxada na nai, cabe da lareira:

-Mamaíña, deféndeme, que ben sabes que non foi descoido..., que cho contei!

-Seino, muller, seino, pero descoidáronse os dous Antonios, ámbolos dous, o fillo de Colás e mailo Santo Antón... ¿Lembrácheste de rezarlle o responso..., ao milagreiro?

-¡Pois, co medo que collín, co que collemos, esquecéusenos! Mamaíña, vouno apuntar co lapis, que para un caso así, se me alucino, daquela tiro do papel...

Segundo o ía escribindo consultáballe á nai se era así, exactamente así, coas verbas de rigor, para non equivocarse, para que tivese eficacia, ¡tanta que se lle atribuía ao responso do Paduano!
...
El peligro se retira, y los pobres van remediados; cuéntenlo los socorridos y díganlo los paduanos... ¡Amén!
...

Apertando outra vez na nai, chorosas ambas:

-¡Naiciña, cántos desgustos che dou! Eu teño unha maldición co teu home, co padrasto, que nunca acerto; endexamais..., ¡que xa parece da raza dos lobos!

-Muller, non xures, que desa raza non é. A verdade é que de certo non o sei, pero coido que non; mais, algo recastado..., ¡si! Ten que selo, que do que non...; ¡do que non, non se explica tanta maldade, tanta ruindade, nun ser humano!

A rapaza, cos folgos recuperados, tirouse ao colo da Silvina e cubriuna de bicos, outra vez; despois diso tornou ás dúbidas:

-¿Coñeciches á súa nai? ¿Non sería unha bruxa, unha mala muller, unha desas que fornican aló arriba, no Miradoiro, nas noites de lúa, que din que soben cabalgando nas vasoiras do forno? No verán seica o fan co mesmísimo diaño; e no inverno, cos lobos, que neste tempo o diaño aterece co frío! Non me estrañaría que fose desas..., ¡polo parecido desta criatura! ¿Non din que os cachos tiran ás olas...? ¡Daquela, aí o tes!

A nai medio se riu; ríronselle os nervios, que non ela:

-Sentido ten, e así o teño oído, eu tamén, pero, neste caso...! Non, miña filla, non; neste caso, non, que tampouco nos pasemos. E déixate de saloucos, que para pucheiro chega este das papas. Abrígate, que despois de comelas imos leva-la facenda ao Río Pedroso; agora mesmo, desde que lles bote o feo ás vacas. Como paran soas, que para as cabras vou arrincar catro hedras das cañotas do souto..., ¡despois diso imos á serra, aínda que só sexa para que nos quede a conciencia tranquila! ¿Lémbraste onde foi esa carnicería dos lobos?

-¡E non hei; de por vida! Pero mellor será contar co Toño, que o aviso deseguida..., que el, para o rastro, ten ollos de curuxa, por máis que este nevarío borraría as poutas deses ladróns!

-Paréceme ben, que o Toño vai para home, e un home sempre empeita ás mulleres! Oes, que traia unha colmeira..., ¡por se damos con eses amigos, ou con un lobishome do xeito do noso Manuel! Dille que veña abrigado; cando menos, con un mandil..., ¡que fai un frío de carambelos, un tempo do diaño!

-Mamaíña, do diaño, non, que moito renegar do teu home, e xa falas coma el..., ¡pecado tras pecado!

-¡Que lle vou facer, miña nena, que teño que pelexarme coas mesmas armas; coas del, ou parecidas! Mira, muller, o noso Manuel é coma a raña, e menos mal que non me zosca, que xa é algo, que outros de por aquí fano, pero tamén é certo que ti búscalas, pois nunca papá lle chamaches, e outro pai non tes..., ¡á parte de Deus!

-¡Naiciña, por costume que sexa, iso non mo pidas, que non podo; non me sae! Este Manolón, que por aí chámanlle desta maneira, o que é meu, meu padrasto é, que o outro, o que me fixo, o verdadeiro, ¡coido que está no Ceo!

Silvina colleuna de ganchete, facendo de nai e de irmá, asemade.

-¡Por iso, muller, por iso hai que xogar coas cartas que nos veñen! Dez anos, dez, que leva por aló o noso Amadeo, que se di pronto, que xa é antigüidade, así que, arestora, debe ter un bo cargo no Ceo..., ¡co boíño que era, e co mal que administraba!

-Que morreu, dez anos, pero do Purgatorio saíu fai pouco, que mo dixo o señor cura, daquela, no Nadal, cando lle fun levar aqueles queixos da facenda...

-¿Que che dixo, qué? ¡Ese cura tolea!

-Non, coido que non, que mo razoou ben razoado. Díxome que moito responsaba no papá, e que estaba seguro de que o tiñan cerca da porta, listo para saír; que el faría os medios para que Deus lle perdoase o resto, daquela mesmo..., ¡por ser Nadal!

-¡Ese papón...; é un papón da manteiga, dos queixos e de canto se lle poña por diante, así que ten coidado con el! ¡Dez anos papándonos responsos...! Ese crego logo fai coma os avogados...; ¡estira nos preitos! Pois non, muller, non é así, que o noso Amadeo subiuche ao Ceo pola escaleira grande; ¡eu coñecino mellor có cura! Mira, sabes qué che digo, que aínda non cho dixen: Cada vez que lle encarguei responsos a don Serafín sempre lle dixen que eran polo defunto, pero..., ¡mentinlle! Tiven que mentirlle, que do que non, non mos cantaba; ¡por un vivo, non! Sempre lle mentín, que a miña intención ía polo noso Manuel, pois este Manolón, este renegado..., ¡este precísaos en vida, desde xa!

Deron en rirse, ámbalas dúas, e moito lles prestou, que boa falta lles facía aquel desabafo para tempera-los nervios, tantas veces e tan a miúdo postos á proba, requeimados polos motivos máis diversos.

A tal hora pintaban grises na serra; un gris intenso, sucio, cinsento, propio daquela manta de néboa, por riba dunha saba nívea. Na serra da Ferradura, no gran Monte dos Cubeiros, e tamén, ¡tamén!, naquelas familias inopias, que mesmo chegaban á desesperación, ao drama familiar, ¡pola simple perda de tres reses miúdas!

Todo negrura, todo espesura, que o branco da neve duraba pouco; nas abas, pouco, pero aló arriba, no Miradoiro, naquel salón das bruxas, do mes non baixaba; ¡dous, se empalmaban os nevaríos!

Aqueles rabaños, aínda que cativeiros, eran o seu tesouro; auténtico, único; unha fortuna naqueles tempos de tan pouco valor engadido, pois a nosa xente traballaba un ano enteiro, arreo, canto lles daba de si o corpo, con todo o esforzo posible e con todo tipo de penalidades. ¡En definitiva, para seguir no mesmo sitio, no mesmo nivel onde estaban, onde empezaran; simplemente para conservar aquel grao de pobreza, para non apearse daqueles mínimos vitais!

A única excepción, dalgún xeito, era a Casa Grande de Vilar, a do Herdeiro; ¡unha, unha soa en toda a bisbarra! Viñan tendo de todo; de todo e para todos, debido, fundamentalmente, á súa xudaica e inveterada tradición de amaña-los casoiros con xeito, con xente de solvencia, de dote nunca inferior á deles, esculcados os cónxuxes, de xeración en xeración, posiblemente desde os romanos xa que encabezaban o vilar. Iso á parte e ademais de que ninguén recordaba, nin oíra, nunca, que na Casa Grande se parisen máis de dous ou tres fillos: O da casa, o cura, e mailo militar; que de ser mulleres, ou monxas ou amas, esparexéndose polas parroquias veciñas, que así tiñan de cregaxe nos seus enterros; ¡e todos con Misa! ¿Abstención, ou efectos da ruda? ¡Ninguén o sabía, porque eles non o dicían!

Nas outras casas, ¡un cento delas!, sempre se viviu á defensiva, pois cando non era o lobo, os lobos eran; e cos lobos, as fames, as epidemias, que se cebaban naquela desnutrición, con aquelas anemias galopantes, perniciosas. Os trabucos, as vendas con pacto de retro... ¡Enfermidades do corpo e do espírito, asemade, inseparables, interactivas!

Para os pobres, dúas alternancias, dúas, particularmente para os minorados: Emigrar, ¡e grazas que se abrira a emigración, que deran en saír aqueles vapores que entraban na Coruña, ou máis ben, que se ían abordar á Marola, en alta mar, lonxe, sen control das Autoridades, que así evitábanse, uns e outros, certos requisitos! Perderse no baleiro transoceánico, con máis esperanzas que posibilidades dun retornar compensatorio, farturento. ¡Desintegrarse, despersonalizarse! A outra saída era o celibato, ¡forzoso! Garda-las ovellas do morgado, inverno por verán, que montes había, ¡diso había! E pulmonías tamén, ¡incluso dobres!

Polo que fai aos cartos, se algo se xuntaba, se algo se facía, ou viñan de América, xiros, letras de emigrantes..., ¡daquela, á hucha, seguros, limpos, envoltiños nun pano! Ante todo, para aparta-los herdeiros, empezando polos tíos! ¡Ánimus meminisse hórret!

¿De amores...? ¡Ah, si; diso, moito, que os pedía o corpo, pois na pobreza e na guerra é cando a carne, o instinto de conservación, o de reprodución, máis carne pide..., para que veña outra, fresca, de substitución! E logo que os programas de natalidade, fóra da ruda..., que por outra parte, o que é por todo Montecubeiro, aqueles frades boa ansia tiveron de ensinarlles a usala univocamente, ¡para uso externo, tal que para as cataratas dos ollos!

Toño, o de Cas Colás, aquel rapaz noviño pero rexo, tanto como adoitaban selo tódolos mozos que se curtían á intemperie, co gando e na labranza, compañeiro de Herminia naquel pastoreo da facenda miúda, ademais doutras inclinacións persoais, afectivas, producidas polo roce cotiá, pola proximidade física, accedeu encantado niso de subir á serra, con elas, coas veciñas, para rastrexala en busca daquela carnaza, daqueles restos, cabaleiro el, ¡colmeira en man! Ben oíra, desde a súa eira, aqueles berros, aquelas imprecacións do Manuel, e ben sabía de qué ía o conto, aquela trafulca, aquela reconvención, pero..., ¡cada un na casa dun, e Deus na de todos!

Á parte da zuna persoal que lle tiña Manuel, maiormente polo seu entendemento coa rapaza, coa fillastra, había outras xenreiras vexetativas, latentes, múltiples, veciñais, tales que o reparto das augas na presa, na tapacuña do Río Pedroso, que uns partíanas segundo a superficie, mentres outros aducían que de sempre foran de madruga, séxase, á pilla-pillota, que aquel acordo de partición do ano tal non chegara a ser efectivo, que non o firmara non sei quen. A parcería no muíño de herdeiros, porque un veciño comprara a parte dun morto que nunca alí moera! A distribución, en terzos de terzos, nas anadas da cava, naquel zarro de Vilarín, que uns pronunciaban Vilar Pequeno, ou Villarino, e outros, Villarrín, acentuando no adxectivo..., ¡no que todos querían para si o lote dos fondais! E máis, e máis..., que a convivencia entre veciños pobres logo é máis rin cás especulacións, cás sutilezas, cós atropelos, dos veciños ricos, pois, ¡onde pouco hai, mal se reparte!

Toño, de presente, nin as castañas lles arroubaba aos veciños, que todo o pedía de favor, e así lográbase aquel equilibrio comunitario, en tantas cousas comunitario, que, mal que ben, ía tirando para adiante en espera de mellores ocasións, de que alguén se cansase daquelas porfías perralleiras, de media cadela!

A neve fora engrosando e callando ao longo da noite, compactándose coa xeada, así que, seguir rastros no cume da serra logo era como seguilos con un dedo mirando aos tendidos do ceo, á lúa, ás estrelas... O que si era bonito, mesmo musical, aquela sinfonía do chas-chas, aqueles vidros das pociñas relucentes, pulsados á brava cos cravos das zocas de empeña, que soaban coa alegría dun violín, dispostos a derreterse coa cordialidade daquela xentiña que os pisaba sen querer, tan só pola falta de terreo seco e firme.

As mulleres, pola súa parte, ían coas mans abeiradas por debaixo do dengue respectivo, uns paxelos de la, cuadrangulares, que tanto facían de dengue como de touca. En canto aos mandís, pardentos os de ambas, co pico achantado, ben amarrado, e coas cintas de dril, na cabeza, comezaban a branquearlles, divinamente, coa divindade inmaculada das falopas. Toño, diante delas, facendo a derrota, abríndolles paso, tentando no chan, mazando coa colmeira nos toxos altos e rebeldes, medio dobrados sobre dos carreiros, ¡sentiuse un adaíl! Á Silvina, de cando en vez, chamáballe prima, e non ía descamiñado pois algo parentes aínda eran. ¿Quen non, nunha parroquia de cen veciños, con unha endogamia de séculos? ¡Menos mal que daquela non había análises, e as incompatibilidades, as dexeneracións xenéticas, atribuíanselles aos meigallos, ao ollo da camareira, da veciña do cortello!

Despois de mil zigzagueos, o rapaz, por moito que quixese rumbar, presumir, auxiliar, sentiuse esgotado no seu rol de apisoadora, e decantouse, pousou o traseiro non seixos dun derrego, co marco en medio, entre os fentos nevados, ¡que ata se mancou, e moito, en salva parte! Xa ben arriba, nas lindes da parroquia, por sobre das chousas de Caraño:

-Prima, o que é por aquí, todo por aquí, por onde estamos agora, ao redor desta pena, xa ve que non quedan rastros; ¡nin dos lobos nin das ovellas! Ben que lle dixen, onte, á súa Herminia que era mellor volver á serra co farol do Manuel, pero esta nena é tan coitada que non se atreveu a collerllo! A verdade é que eu tampouco, que llo debera dicir a vostede, pero, por se lles bufaba ese home, esa fera... Fora mellor facelo, que el, ao visto, polo que lles dixo, quería esfola-las ovellas, aproveitarlles a carne, o sobrante, que ata non sei se serviría para comer, do que as mazaron tirando delas, esganifando, e logo que esa carnaza vai ter espiñas como troitas..., ¡achantadas dos toxos! De presente, -O rapaz seguía dándolle á tarabela, en parte para quita-lo frío, e tamén para quita-lo medo-, agora ben ve que non podemos facer cousa algunha, nada de nada, aínda que durmamos aquí, nesta saba branca, con esta cuarta de neve..., ¡que con menos grosor entérraos o señor Afonso nese cemiterio do adro! E mais o sitio foi por aquí, cen varas arriba ou abaixo, que me lembro destes toxos, destes arnais...

Seguiron algo máis, impasibles ao desalento:

-Mire, señora, Herminia e mais eu estabamos aquí, aquí mesmo, talmente por xunto destes seixos, nos asentos desta peneda; eu, dándolle á harmónica, que ma trouxo de África o Pepe da Peruxa, e a súa filla cantaruxando unha dos Reis, un de cu para o outro, para vixia-la facenda, do pico ao fondo, o rabaño enteiro. Pendentes das cabras, ¿sabe?, que as tiñamos máis abaixo, depenicando carqueixas. Sempre ao tanto, preocupados de que non se ciscasen, pois maiormente as brancas, as ovellas brancas, desde que dá en nevar póñense invisibles, que as traga a terra, que nin cos anteollos do señor cura, con eses que usa para ler o Canon..., ¡e de paso para olla-las mozas, no seu Dóminus vobíscum!

-Toñiño, vai calando, que se che formarán carambelos nos dentes..., e daquela parecerás un xabaril! -Propúxolle Herminia, pero o rapaz seguiu no seu papel de guía:

-Ben sei que os lobos sepáranse, e baixan, e baixan, á contra do vento, que costa abaixo tódolos santos axudan, e por veces chegan aos casaríos, ¡que iso sempre pasa cando neva no Miradoiro! Pero o caso foi que as cabras non os ventaron, que estaban por abaixo, máis abaixo, xa llelo dixen, e as ovellas, miñas pobres...; esas..., as ovellas, sempre son ovellas; cousa máis torpe..., ¡na vida!

Silvina, case desexando que nos aparecese aquela carnaza, aquel sobrante:

-¿E ti viches se tras deles, daqueles dous, viña a procesión, a manada? ¡Como é Xaneiro...!

-¡Ai, señora, non; iso, non, que só se presentaron dous, pero os outros podían estar de brincadeira...! Mire, o máis vello deles, mataba; e o outro, que tal parecía unha cría do ano pasado, carrexaba, que ata non se vía forte para iso; pero o grande, o grande éralle témero, cuns ollos...! ¡Botaba lume! Igual as levaron lonxe, que tempo tiveron, en toda a noite; unha noite pecha, ¡das que lles gustan aos lobos! Nós, pola nosa parte, que as cabras, aos poucos, deron en choutar, bo apuro pasamos para arrexunta-la facenda, ¡que llo digo eu! Ámbolos dous ás carreiras, arrexuntando e dándolles ás outras para abaixo, pois as mortas, mortas estaban! E logo, estas cavadas, tan vellas, cos toxos podres, que levarán cinco anos sen ve-lo eixado..., ¡e o monte convén renovalo! Mire, cos toxos coma aguilladas, sangrando, ¡ámbolos dous coma dous nazarenos!

-¡Xa o sei, meu Toño, que diso entendo, que tamén gardei ovellas, nesta serra, que fun moza, eu tamén, unha moza solteira! Cabras, non, iso non, que meu pai tíñalles noxo, ¡por iso de que collen a raña! Pero ti non fales, que nós, co mandil de tapabocas, menos mal!

A cativa, que estivera calada cocendo nas súas ideas:

-Mamá, e Toño, imos dar outro repaso, maiormente para que nos quede a conciencia tranquila, tal que por xunto da Fonte das Eguas, que teño para min que eses lobos abríganse nos matos, por sobre das chousas de Caraño, ou ao redor da fonte férrea, por iso da humidade, pois coa humidade vén o desxeo, ¡e a neve esborrállase, de seguidiña!

O protector:

-Prima, non lle deixe ir por aí, tan cerca da fonte, que se vai atrollar! O terreo, neste verdín, xa o ve, está trillado das eguas, e se metémo-lo pé nunha poza, nesta parte brañega, ¡daquela adeus ovellas, e adeus mulleres! O que é de por aquí, de achantadas, nin catro lobos, dous para cada unha, ¡que faría falta un trelo...!

A rapaciña conformou:

-Mamá, neste caso darémoslle a razón ao Toño, que cómpre volver para xunto das outras, das que temos vivas, que eses lobos, se tan cobizosos son, e se baixaron ás casas, igual pegan coas outras, a por outra ración, e daquela..., ¡libera me, Dómine!

Silvina, tamén:

-Teredes razón, terédela, ámbolos dous, que isto, como Deus non as resucite, outro arranxo non vos ten. E se pasa algo coas do pasteiro, nós, daquela, co saco ao lombo..., ¡esta mesma noite!

-Mamá, se nos bota ese home, se nos bota da casa o teu Manueliño, -Ironizou-, nós..., ¡para Cuba! ¡Ujujú..., que xa me vexo con un vestido de seda, coma aquel que trouxo esa Dolores do Peruxo!
…/…