Entra no meu soneto, betanceira

Nos meus tempos mozos, a maioría de idade conseguíamola aos vinteun anos. Se iso seguise sendo así e se aplicase ás entidades como Eira Vella, este 2014 sería o seu ano da maioría de idade. Pero na actualidade a maioría de idade das persoas conséguese aos dezaoito, e as entidades que viven a historia, a tradición, a vida dos pobos, chegan a ela moitísimo antes.

Esta Asociación cultural comezou o seu andar hai agora vinteun anos cun acto na memoria do betanceiro Xosé María Díaz Castro, ao que agora dedicamos os galegos o “Día das Letras”, e digo betanceiro porque pouco importa que nacera en terras de Guitiriz, estudara en Mondoñedo, ensinara en Vilagarcía, traballara en Madrid para volver os últimos anos á súa terra natal. Digo betanceiro porque o poeta atopou en Betanzos o aval definitivo que precisaba para ser recoñecido como excelente escritor, o impulso preciso para camiñar con firmeza polos vieiros da inmortalidade.

Eira Vella celebrou os seus vinte anos de existencia en 2013, o 16 de marzo, cun acto que lembraba a actividade inicial na honra de Díaz Castro, no que intervinieron a profesora e escritora Carmen Blanco, o crego e impulsor cultural Alfonso Blanco, e eu mesmo como autor do guión e director do documental “Xosé María Díaz Castro, nimbos de poesía”, que tamén se veu na sala azul do Edificio Arquivo betanceiro.

E un ano despois – como se fose unha premonición – toda Galicia ferve en actividade arredor da figura de Díaz Castro, que no documental pode contemplarse diante da Casa do concello de Betanzos ou á beira dos seus templos máis monumentais.

Non o podería crer...

Xosé María Díaz Castro non podería crer o que está a pasar en Galicia neste ano 2014 no que o día das Letras Galegas se lle dedica ao poeta nado nos Vilares de Parga. Estaría anonadado, incrédulo, descolocado. Se xa cando nos oitenta en Guitiriz se lle recoñecía –gracias a Xermolos e Alfonso Blanco de xeito moi especial- a súa calidade poética e humana comentaba homilde “Non sei... porque se me fai todo este recoñecemento...”, o de agora sería para el totalmente incrible e coidaría estar nun mundo extraño onde, de repente, a poesía se vise convertida en moeda oficial e o poema “Penélope” fose o mascarón de proa do buque insignia da literaria armada.

Nós, si sabíamos o por que daquelas homenaxes, mestre, poeta, compañeiro, amigo... que as nosas atencións tiñan máis intencións das que aparentaban. Querían facerche saber da nosa amizade e admiración, pero queriamos tamén – fito, mito... – que a túa voz xurdira de novo outa, profunda, vibrante, con sede de luz, con fame de Galicia, con nimbos de poesía.
Descubro un poeta

Ano 1970. Na edición daquel ano do Certame Literario da Terra Chá convocouse un premio xornalístico para o mellor traballo relacionado cos poetas da Terra Chá. O meu entusiasmo mozo – tiña daquela vintedous anos- moveume a participar e fíxeno cunha serie de catro artigos que viron a luz en El Ideal Gallego, en agosto daquel ano, co título xenérico de 12 CANTORES DA “TERRA CHÁ”.

Era un inocente traballiño dun xornalista que comezaba a camiñar, sobre doce poetas pertencentes á miña comarca nativa, entre os que estaba Xosé María Díaz Castro. De Xosé María só sabía que nacera en Guitiriz, en 1914, mesmo cometendo o erro de indicar que Díaz Castro nacera na guitiricense parroquia do Buriz en vez de nos Vilares, do mesmo concello da Terra chá.

Terra Chá, é unha patria poética, sen dúbida ningunha. Está ben claro que é unha patria poética no sentido de que produce poetas e a mesma terra é unha fonte de inspiración para aquel que ten sensibilidade poética. Incluso para outras artes. Creo que é unha terra de gran beleza, que ademáis crea beleza.

O meu traballo non conseguíu o premio, totalmente lóxico se temos en conta que foi para o amigo e gran poeta Xosé Luis García Mato, vilalbés coma min, e fillo do tamén poeta Antonio García Hermida, ao que se lle chamaba “o noivo número un de Vilalba”. García Mato xa daquela era unha institución nas letras vilalbesas.

Pero daquela, agosto de 1970, non tiña a máis remota idea de se Díaz Castro era vivo ou morto, e máis tendo en conta que xa tería a venerable idade de 56 anos, avanzada tendo en conta os meus vintedous. Nada me aclaraban os exemplares de La Estafeta Literaria (Madrid, 17 e 31 de xullo de 1965) na que se publicaron uns “Apuntes para un censo de escritores nacidos en Galicia”. Na pax. 153, mencionaba a Diaz Castro como nacido na parroquia do Buriz, e indicaba que “Cultivó con fortuna a la poesía.../... es un gran lingüísta y traductor de poesía extranjera”.

Pero naquel mesmo mes, un meu cuñado, Manuel Veres Castro – Manolo de Benedicto para os seus veciños de Guitiriz- , sabendo da miña querencia pola poesía faloume dun poeta que nacera nos Vilares, co que tiña unha lonxana relación familiar, que o levara a ser padrino de súa irmá Marisé. E entón, descubro a un Díaz Castro, vivo, localizable, de carne e oso.

Poucos días despois puiden coñecelo. E tivo que ser o 27 de agosto de 1970, porque o vintenove dese mes publiquei nas páxinas de Lugo de El Ideal Gallego unha reseña titulada JOSÉ MARÍA DÍAZ CASTRO, POETA CHAIREGO, sinalando que puiden velo gracias ao crego de Pígara, Jesús Vázquez Paz (tamén das terras do Buriz e da miña familia política), que nos presentou. Lembro que me faltou tempo para levar a Díaz Castro á rúa San Marcos, na capital lucense, ao fotógrafo Bernardino Barreiro que daquela traballaba coma min para El Ideal Gallego, para obter a primeira instantánea do escritor con destino ás páxinas lucenses do xornal herculino.

E se mencionei o vencello familiar de Xosé María ( José María do Vilariño lle chamaban os coñecidos da súa nenez e mocidade) cun meu cuñado, teño que dicir tamén que no decurso do tempo fun atopando xentes das terras dos Vilares e Buriz con parentesco máis ou menos directo con Díaz Castro. Un dos últimos, Carlos López Fernández, mestre e poeta que obtivo o Premio Nacional de Poesía sobre o Nadal do Centro Cultural de Begonte a comezos do presente ano. E digo dos últimos porque o último/os últimos “directos” serían a miña mesma familia xa que o perfecto coñecedor dos temas daquela comarca, párroco do Buriz e Dean da Catedral compostelana, Segundo Pérez López, ven de informarme de que a bisavóa de Mercedes Paz Rosende, a miña muller, da Casa do Portelo do Buriz, e a avóa de Xosé María Díaz Castro eran irmás.

De Guitiriz a Betanzos

No documental “Xosé María Díaz Castro, nimbos de poesía”, confesa ter nacido á poesía “aos oito ou dez anos... na escola primaria. Daquela empecei a fiar os meus primeiros versos. Eran poemas malos, en castelán, xermolos dos que virían despois. A verdade é que eran cousas que non podían ser gardadas”.../...“Iba á escola dos Vilares, ·eu era un rapaz bastante estudioso daquela. E os compañeiros, claro, víanme un pouco distinto ós demais. Pero nunca soñei con ser poeta. Gustábame, si, ser escritor”.

O clima poético atopouno en Mondoñedo. Nos Vilares “non había ese clima. Cando encontrei ese clima foi estudiando en Mondoñedo. Alí había un ambiente que poderiamos chamar estimulante para a poesía”. Aos 16 anos, xa era escritor: “Empecei a escribir en castelán, porque daquela era o que estaba –por dicilo así- de moda. Pero despois botei en conta que eu realmente me debía a Galicia,. O exemplo de Aquilino Iglesia Alvariño foi o que máis me influíu na elección da lingua galega para escribir poesía, o que me determinou a escribir e publicar en galego”.../... aquí foi onde me perfeccionei eu, aprendín a escribir, aprendín a escribir en verso, e empecei a publicar... nun periódico de Villalba, unha revista de Vigo... para min, Aquilino foi un guía. Primeiro fomos compañeiros de estudio en Mondoñedo. Máis tarde, compañeiros de profesorado. E sempre o admirei. Para min, foi un dos mellores poetas que producíu a nosa terra, e aínda o sigue sendo.”
...
“Hasta os trece anos poido dicir que non empecei a escribir de verdade. Sen embargo, acórdome dunha vez que fun á praia de Sada. Levei un papel de estraza e alí, mirando ó mar, escribín un soneto. Tería 14 anos.”

Folletos como “Follas verdes” ou “Follas ó vento”, perdéronse: “Eran cadernos de poesía... perdéronse porque mos pediron amigos, compañeiros de estudios e despois, xa se sabe, libro que se presta, libro que se perde. Algúns daqueles poemas incluidos neses cadernos foron publicados, pero moi poucos. O mesmo destino terían outros traballos desta época que nunca verían a luz”.

Betanzos

Fomos con Xosé María a Betanzos para renovar o seu contacto coa cidade. E mesmo diante da casa do Concello recitou para a cámara a primeira estrofa do seu poema en galego premiado naquel histórico certame de 1946. Levou o primeiro premio en castelán e o primeiro en galego. Foi a consolidación como gran poeta.

“Os premios en Betanzos, nos xogos florales foron un estímulo moi grande. Evidentemente, non era a recompensa monetaria o que me tentaba, senón acadar fama. Eu nunca me presentara a ningún concurso poético, e aquel ano pareceume que podería ser unha cousa facil para min o facer un canto a Betanzos e á muller betanceira. Por eso me presentei. Un día de verán, nas vacacións, funme a unha fraga, á beira do río, cun sombreiro de palla, un lápiz e un papel, e alí, dun tirón, fixen o Cántico de la Ciudad, o poema en castelán. O galego, fíxeno con máis calma. Tiven unha gran sorte. Para min foi unha gran satisfacción e un gran estímulo que aqueles poemas resultaran premiados.... Daquela, parte dos poemas de NIMBOS xa estaban escritos, unha parte moi pequena. Pero máis tarde, remateino en Madrid. Serían seis ou sete poemas os que tiña feitos antes de ir a Madrid”.

Despois de Betanzos, veu todo o demais. Especialmente a publicación de Nimbos, que foi un acontecemento cultural na Galicia de mediados do século XX. El estaba en Madrid, pero aínda que alí residía, vivía en Galicia porque vivía a Galicia.

"A min non me puideron anular nin como galego, nin como escritor en verso. Non me puideron anular. E eso que estar en Madrid tantos anos é como estar nunha illa deserta.
Seguín sendo galego sempre, sempre, sempre... ainda que alí non encontrara un ambiente axeitado salvo os contactos que tuven a través do Centro Galego, e de alguns actos aos que asistia... na miña vida non había ningún ambiente galego, pero eu sempre levei a Galicia comigo. Sempre estivo comigo Galicia en Madrid. Por iso eu escribía como si estivera en Galicia. Eu vivín en Madrid case como se vivira en Galicia”

E aproveito para dicir que me honraba –andando o tempo- ser blanco das súas pequenas rabexas amistosas cando falaba do trio que o premía para que escribise, que traballase de novo (Alfonso Blanco, Luis González Tosar e máis eu), para que sacase folgos daquel forte corazón de poeta que podía doerse polo esforzo pero que o compensaba con sensibilidade: “Non sei canto tempo estarei en Madrid, nin canto tempo estarei en Galicia. Pasarei tempadas aquí e tempadas en Madrid. Eu, o que quero, máis que nada, é estar aquí a maior parte do tempo posible, e despois – si podo – vou ver si escribo, si volvo outra vez a escribir”.

29-6-1985 – Literatura Viva, na Radio Galega

Nos primeiros tempos da Radio Galega, por iniciativa do seu director, Xosé Luís Blanco Campaña, co que fixera amizade cando el aínda estaba en Cataluña, encargueime dun programa de catro horas titulado “A festa dos sábados”, que de catro a oito do serán ofrecía programas feitos por nenos, entrevistas en profundidade aos grandes da Galicia daquel tempo, entrevistas a alcaldes sobre os seus concellos e unha hora dedicada a conversar cun poeta e abrir os micrófonos á súa poesía.

O do 29 de xuño de 1985 foi o programa de Díaz Castro. Alí conversamos e alí leu – e gardo como ouro en pano esa lectura gravada- diversos poemas, e entreles os SONETOS EN HONOR Á MULLER BETANCEIRA.

"Os temas que máis me gustan son os eternos problemas (do home), aqueles que se refiren á súa orixe e ó seu destino... o tempo, a vida, a morte, Deus.../ eu, case por instinto, sempre recurrín aos conceptos luz-sombra, noite-día... non son capaz de expresalo: dous polos distintos da vida.../... Nin me gusta escribir según o principio da arte pola arte, que me parece puro esteticismo sen sustancia, nin tampouco facer poesía comprometida pola razón de que eu sempre fun moi libre, e sempre me escapei de todo aquello que me atara a un principio, a unha norma."

Agosto, 1986: Díaz Castro e Fole

Durante a miña estadía no Concello de Lugo á fronte dos temas de Cultura (1983 a 1989), organizamos unha homenaxe a Anxel Fole, dedicóuselle a Semana Bibliográfica das Linguas Ibéricas na súa V edición, e editouse o libro colectivo “Os escritores lucenses arredor de Fole”. Se ben a Semana celebrouse en vida de Don Anxel (1985), o libro xa saíu despois do seu pasamento, en 1986.
Para este libro-homenaxe que eu coordinei, pedinlle a noventa esritores amigos ou coñecidos que fixesen un traballo sobre Ánxel Fole. Un deles, Xosé María Díaz Castro, daquela xa case permanentemente en Guitiriz.

Tardou bastante en mandarmo porque estaba un tanto “desganado” en canto á creación se refire. Pero polo que no seu momento me dixo, unha tarde de agosto de 1986 –apurándoo eu polo envío do traballo- meteuse no bar Avenida de Guitiriz, e escribeu “de corrido” este poema do que, logo, se manifestaba satisfeito, e agradecido a min por forzalo a telo escrito.

In memoriam a Anxo Fole

Nuca te vin, non te verei. Quedaches
beira da vida, inmóvel como o vello
relox parado da Galiza eterna.
Ti escrebiches de min, e non te vin
nin te veréi xamáis. Soio me resta
acender o candil na treba chea
de vento e choiva e oubear de lobos,
e lerte noite a noite caladiño
como quen reza ou como quen remóe
relembranzas de cousas que non foron.

Estoute lendo xa, para acó da morte,
mentras ti dormes para aló dela un sono
moito máis vivo que as historias túas
de vivos e de mortos. Ti dormiches:
Non pasaches aínda. Estoute lendo
cal se quixera descifrar o enigma
da agonía perpétua de Galiza,
neste agosto do ano oitenta e seis.

Verba tras verba, como quen debullla
unha espiga de millo grao a grao,
eu voute lendo e síntote ó meu lado
escoitando comigo un ruxir de augas,
choivas eternas, ventos agoirentos
polas fragas, lousados e sepulcros.

Léndote a ti, vello Anxo Fole, vexo
a Galiza xemendo antre os seus prados
e carballeiras vellas como o mundo
por onde corre un vento cheo de cinza,
quezáis a cinza dun destino morto,
e daquela, Anxo Fole, doime a morte
inacabable de Galiza, dóime.

Léndote a ti, vexo a Galiza brava
Nun mapa neboento de arcaísmos,
De laios enterrados na lediza
Da nosa terra, morta nos seus fillos,
E viva de esperanzas sempre ergueitas.

Léndote a ti, vello Anxo Fole, óio
un troupeleo de difuntos vivos,
santas compañas que nos acompañan,
meigas que enmeigan nosos pensamentos,
voces antergas que non coñecemos,
berros do noso sangue inmemorable.

Léndote a ti, vexo por antre a néboa
eterna da tua terra de auga e herba,
subir por unha escada lumiosa
a un home soio, cuio rosto é o teu,
cara ó castelo da inmortalidade.

Este longo poema ven de ser musicado por Mero (Baldomero Iglesias Dobarrio), e cantado polo grupo A Quenlla nun Cd dedicado á poesía do noso escritor.

3-1-1987 : A Radio máis Nova

Facía eu daquela na Radio Galega, tódolos
sábados, “A Radio máis nova”, na que cun equipo técnico visitaba colexios de toda Galicia para gravar programas feitos polos propios alumnos.

Dedicamos o dese día ao Colexio de Guitiriz, no que os rapaces de Xermolos eran os conductores e realizadores, mesmo poñendo a música co seu grupo musical. E o invitado de honra foi Xosé María Díaz Castro, que foi entrevistado polos rapaces, someténdose a un auténtico terceiro grado sobre a súa poesía e a súa vida.

"A min sempre me gustaron os nenos, que falaran comigo, e agora máis aínda porque eu recordo tamén con moita ledicia os tempos de profesor que para min son inesquecibles. Gústame falar máis cos nenos que cos profesores – que me perdoen- porque para min son algo moi querido, moi entrañable, moi metido en min."

14-5-1988

En maio do oitenta e oito mándame copias manuscritas do poema PENÉLOPE, das que ningunha lle satisfacía, pois “despois de tantos días de estar encamado no hospital, perdín tonicidade muscular, que inda me segue a dar certa inseguridade e debilidade nas mans e nas pernas”.

Viña de ver o video “XOSÉ MARÍA DÍAZ CASTRO, nimbos de poesía”, e comentaba a súa impresión: “Hai uns días puiden ver polo televisor, a través do proxector dun cuñado meu, o video que me fixestes en Galicia. Tiñádesme dito que saira ben, pero agora comprobei que saíu moi ben, bastante mellor do que eu coidaba. Ista é unha demostración espléndida do bon labor do guionista e do cámara. Unha real e verdadeira obra de arte”.

“En 1955 estaba preparado o camiño. Entendendo o camiño dos críticos, porque Fernández del Riego ó incluirme no seu libro, fixo unha crítica de min e da miña obra, que era moi pequena – sete poemas- pero abreu camiño. Cando se publicou, a xente veu que Díaz Castro era un poeta novo, totalmente descoñecido... foi unha sorpresa”.
...“Moitos, incluso críticos, creeron que NIMBOS significaban esas nubes cargadas de auga que anuncian choiva. Nimbos é o nimbo dos santos, a aureola que rodea a cabeza dos santos, unha aureola de groria. É coma unha aureola que lles poñemos ás cousas para facelas resaltar máis... e seria asi o poeta das cousas pequenas para facelas transcender: esa é a miña idea. Algún crítico dixo que era un home con moito respecto ás cousas, un respecto ás criaturas de Dios non acariciadas. Esas son as que busca o poeta para elevalas a unha categoría, e por eso envólveas nun nimbo de luz, para darlles groria”.... eu realmente quedei asombrado de que houbera tanta unanimidade na crítica favorable, de toda clase de xentes, literatos ou non literatos: Otero Pedrayo, Vicente Risco, Lugrís, Fernández del Riego... todos coincidiron no eloxio”.
.../...
"Vintecinco anos despois cambiaría un pouco os conceptos de Penélope, pero o fondo segue sendo o mesmo... o pendular, o ir e vir, sempre movéndose no medio da chuvia... non hai bois que aren, pero o espírito galego permanece. Estamos nos dous pasos, no de adiante e no de atrás, pero agardo que estemos máis cara adiante."

3- 10- 1990: Despedida

Ese día foi a despedida física a Xosé María Díaz Castro no cemiterio de Guitiriz. Fomos levadores Novoneyra, Darío, Tosar, Manuel María, Paco Martín e máis eu.

Gardo o texto das miñas palabras no seu enterro, do que entresaco algúns párrafos:

“Hai uns quince días, cando Xosé María Díaz Castro foi ingresado na Residencia de Lugo, na primeira das conversas no tristísimo ambiente de hospital, o poeta reafirmaba a súa querencia pola Chaira, engadindo especialísima puntualización: Quero e reivindico a Chaira, pero agora faime falla pouca. Con dous metros de longo por un de ancho, coido que poderei arreglarme. Quizais era algo máis ca unha premonición.
.....

Foron anos felices os que aquí vivíu (en Guitiriz) Xosé María. Tantos anos despois, puido ir de novo a Mondoñedo, a Betanzos, a Compostela... Coñeceu a Carballo, a Piñeiro, a Del Riego... a Manuel María, a Claudio, a Darío, a Xavier, a Fiz, a Antón Santamarina, a Carmen Blanco, a Díaz Jácome, a Diéguez, a Franco Grande, Tosar, Casanova, Ferrín, Novoneyra, Trapero, Fernán Vello, Margarita, Rábade, Míguelez... Veu recoñecido o seu traballo de tantos anos na súa propia terra e polas súas xentes, polos homes e mulleres da cultura de Galicia.

Chegados a este punto, hai que sobrancear o labor de Xermolos. Gracias a Xermolos, Díaz Castro acadou o recoñecemento que se merecía, saíu do esquecemento. Nunca saberá Guitiriz o que lle debe a Xermolos. Nunca pagará Guitiriz os servizos de Xermolos pola cultura galega, por erguer culturalmente esta terra. E cando falo de Xermolos falo de Alfonso... ¡Canto ten protestado Díaz Castro polos “trotes” que lle metía Alfonso!. Pero tamén, ¡canto ten agradecido Xosé María o labor de Alfonso e de Xermolos!.

Esta terra non estará en paz consigo mesma ata o momento en que Díaz Castro teña adicada unha rúa. Guitiriz, o Concello de Guitiriz, os Vilares, toda esta terra, ten unha débeda con Díaz Castro que non se paga máis que con agradecemento. Esta débeda empezará a pagarse o día en que vós e nós, os guitiricenses e os amígos foráneos, poidamos xuntarnos para facerlle a Díaz Castro unha homenaxe e colocar nunha rúa, na biblioteca, onde queirades, unha placa que lembre a súa memoria.

A despedida a Díaz Castro ímoslla facer, despois do oficio relixioso e antes do enterro, con poesías e voz de poetas. Primeiro, Lois Diéguez cun poema feito para este acto. Logo, Manuel María, o decano dos poetas chairegos (desaparecido Díaz Castro), lerá textos do poema.

Porque á hora da despedida do grande amigo que se nos foi temós, á forza, que acudir á poesía, agora que – como el dicía- “vaise enterrando suco a suco o outono”, agora que el desde aló arriba, verdadeiramente, “oe pacer a canto hai”, agora que “a beleza fireuno para sempre”, agora que “admitido foi na espranza pura”, agora que “a lus do mundo é a que arde” nas nosas bágoas.

Quedamos, Xosé María, coma os teus fillos, coma teu irmán Serafín, orfos de ti, da túa compaña, da túa amizade, da túa conversa, do teu saber... E é que, amigo, deixas un baleiro demasiado grande.

Xosé María Díaz Castro, poeta dos Vilares, que desde hoxe repousas nas “gándaras sen fin de Guitiriz”, como ti dixeches da herba pequerrechiña, desde hoxe, “o universo é máis pequeño sen ti”.

22-11-1990: En Mondoñedo.

O 22 de novembro daquel ano fomos a Mondoñedo, ao Seminario onde estudou Xosé María, presentar o video sobre Díaz Castro como “unha mensaxe de música e palabra sobre un poeta desta casa, sobre un deses homes que engaden música ás palabras normais para que se convirtan en poesía”.

E sinalei que era “a segunda vez que entro no Seminario. A primeira entrei con Díaz Castro, precisamente para facer este video que hoxe veño a presentarvos”.

Iamos presentar o video precisamente aos rapaces compañeiros de Díaz Castro, compañeiros daquel home que un tempo foi neno e rapaz, e en Mondoñedo comezou a vivir.

Confeseilles aos rapaces que cando dei en facer o video, e repasei a súa biografía xunto coa súa poesía, vin que o trasfondo relixioso, místico, que a poesía de Díaz Castro tiña só podía proceder do Seminario. E así o fixen constar no guión, e así o comprobei cando fun con el a Mondoñedo.

En Mondoñedo, aparecía un Díaz Castro diferente. Aquí, díxome, vivira os mellores momentos da súa vida... aqueles, precisamente, cando a vida se abre á ilusión, ó futuro, ó mundo que nos rodea.

Entrei con el polo portalón e parecía máis novo ao entrar, como descargándose dos anos que andivo por fora. No patio central, sinalou unha fiestra... alí, estaba o seu cuarto. Sinalou unha porta: “alí vin por primeira vez a Aquilino, que tanto influiu en min para que escribise en galego.” Naquel día había, lembro, exercicios espirituais para cregos no Seminario, e no amplo pasillo atopeime cun fato de curas que me honra coa súa amizade... todos coñecían, admiraban e querían ao vello compañeiro, a Díaz Castro.

Entramos nunha aula, sentouse nunha silla. E deu en ollar o chan e lembrar as vellas lastras, o encerado, as paredes, os mobles... “Aquí, dábannos clase de historia...” Aquí... en Mondoñedo, fíxose forte a poesía de Díaz Castro, aquí empezou a escribir en galego, aquí aprendeu a base do seu don de lenguas, de saber case todos os idiomas de Europa. Pero, sobre todo, aquí empezou a saber das verdades inmutabeis... do pequeño e grande que é ser home, da sede de luz que o acompañaría durante toda a súa vida... desa ferida que levaría sempre.

Xosé María Díaz Castro camiñou pola vida ferido pola sede de luz. E foi no Seminario de Mondoñedo onde aprendeu que hai unha luz que nos aluma... e se hai sede de auga, moito máis forte é a sede de luz... esa sede insaciable, buscando o resplandor... Xosé María Díaz Castro foi un sedento de luz, precisamente porque a súa altísima calidade humana, a súa fortísima personalidade, a súa bonhomía lle facía buscar ese “algo máis”.

2005, ano de Díaz Castro

Desde o 2004, o Instituto de Guitiriz chámase “Ies Poeta Díaz Castro”, hai unha avenida Díaz Castro, e ata unha pastelería de Guitiriz se chama “Nimbos” en indubidable homenaxe á obra inmorrente de Xosé María Díaz Castro. Esto, ademais dos libros, comics, cadernos, videos, monumentos, placas, e a memoria viva gardada por Xermolos, institución verdadeiramente herdeira do escritor Díaz Castro, como o é da súa casa natal dos Vilares de Parga. E cando en calquera lugar do mundo se fale de Xermolos, ao frente dela sempre Alfonso Blanco Torrado, crego no concello, animador cultural da Terra
Chá, herdeiro espiritual de Díaz Castro.

Alfonso, conseguiuno. Xermolos conseguíu que o Día das Letras Galegas de 2014 –o ano do seu centenario- se lle dedicase a Xosé María Díaz Castro. Se xa era inmorrente pola súa poesía, pola súa bonhomía, este recoñecemento universal – do universo galego- elevan a Díaz Castro á categoría inmarcesible dos Máis Grandes das nosas letras.

"Eu sempre sentín a Galicia, desde neno, como algo que formaba parte de min, do meu espírito, da miña alma. Pero alí profundei máis, efectivamente, no espírito galego, por eso máis tarde alguén dixo que eu era un dos que mellor coñecía a alma galega. Eu non sei que decir. Realmente, sempre estuven fundido coa Galicia eterna, coa Galicia de sempre. E, claro, como a poesía, sobre todo a lírica, é moi íntima, esa intimidade que eu sentía de Galicia reflexeina sempre, sempre, nos meus poemas. E desde que empecei a escribir en galego, prácticamente, seguin escribindo toda a vida solo que moitos poemas perdéronse, outros publicáronse, outros rompinos..."

Que case toda a súa vida profesional transcurrise en Madrid, non foi nunca obstáculo para manter un vencello firmísimo coa terra.

“Eu non me alonxei nunca de Galicia espiritualmente, propiamente; nunca estiven alonxado de Galicia. O que pasa é que me desvencellei da marcha da cultura e da literatura galegas porque estaba moi lonxe e non podía estar en contacto continuo con Galicia e coas súas manifestacións literarias e culturais...

“eu non sei como afrontar a fama; eu non sei se son un fito, pero non quero ser un mito. Se son un fito ou mito, son así, e é que me fixéstedes vós”.

Fontes:
As palabras de Díaz Castro recollidas neste traballo son froito das conversas co autor, cartas do escritor e gravacións para programas de radio. As publicacións que se mencionan no traballo, escritas ou dirixidas por Xulio Xiz son:
- “12 cantores da Terra Chᔠ(El Ideal Gallego, Agosto - 1970)
- “José María Díaz Castro, poeta chairego” (El Ideal Gallego, 29-8-1970)
- “Literatura viva” (Radio Galega, 29-6-1985)
- “Os escritores lucenses arredor de Fole” (Lugo, 1986)
- “A radio máis nova” (Radio Galega, 3-1-1987)
“Xosé María Díaz Castro,

-Este traballo foi publicado tamén na revista A XANELA (Primavera, 2014) publicada pola asociación EIRA VELLA de Betanzos, coa dirección de XESUS TORRES REGUEIRO-